عفونت‌هایی كه در دراز مدت باعث برونشكتازی می شوند، یعنی باعث گشادی مجاری هوایی در ریه می شوند، نیز می توانند خلط خونی ایجاد كنند.
هموپتزی (Hemoptysis) یك اصطلاح پزشكی است كه به وجود خون در خلط اطلاق می شود. البته این خونی كه در خلط وجود دارد، می تواند تنها در حد رگه‌های خون یا در حجم بسیار زیاد باشد. گاهی نیز پیش می آید كه فردی حالت تهوع دارد و در استفراغ خود رگه‌های خون می بیند. این دو حالت كاملا با هم فرق دارند.
در هموپتزی، خون در خلطی كه همراه سرفه است از ریه ی فرد خارج می شود، اما منشأ خون در استفراغ، وجود مشكل در معده یا دستگاه گوارشی بیمار است.
آقای دكتر حمید سهراب‌پور، فوق تخصص بیماری‌های ریوی دراین باره توضیح می دهند:
▪ آقای دكتر، با چه روشی می توان این دو علامت را از هم افتراق داد؟
ـ یك روش وجود دارد كه البته خیلی قابل اعتماد نیست و آن هم روش مشاهده است، یعنی اگر خون به علت خون ریزی معده باشد، رنگ آن روشن است، اما رنگ خونی كه از ریه خارج شده تیره است. راه بهتر برای افتراق این دو، استفاده از كاغذهای ph متری است كه در واقع با استفاده از آنها اسیدی یا قلیایی بودن خون را اندازه می گیریم. اگر اسیدی باشد، از معده آمده و اگر قلیایی باشد، حتما از ریه آمده است.
▪ آیا با این كار، علت خلط خونی مشخص می شود؟
ـ نه، اما باید گفت شایع‌ترین علت هموپتزی برونشیت است. برونشیت در افراد سیگاری میانسال دیده می شود، یعنی همان افرادی كه از ۱۸-۱۷ سالگی به قول خودشان تفریحی سیگار كشیده‌اند و تا حالا ۱۰ یا ۱۵ سال است كه سیگاری‌اند. در این افراد آثار بیماری برونشیت مزمن بروز می كند و علامت‌ها شروع می شود.
▪ چه علامت‌هایی در این افراد دیده می شود؟
ـ سرفه، دفع خلط و تنگی نفس كه گاهی به تدریج آنقدر شدید می شود كه فرد سیگاری قادر به انجام ساده‌ترین كارها هم نیست، چون در این مرحله برونشیت مزمن شده و متأسفانه با وجود اصرار ما، فرد سیگار را ترك نكرده و دیگر بیماری قابل درمان نیست. در واقع در این شرایط، یك سری تغییرات ساختاری در نسج ریه اتفاق افتاده، مشكل فرد در اثر مصرف سیگار پیشرفت كرده و غیر قابل برگشت شده است. این بیماران در مخاط و بافت مجاری هوایی خود دچار التهاب و پرخونی هستند و گاهی در اثر سرفه‌های شدید، مویرگ‌های سطحی این مجاری پاره شده و هموپتزی (خلط خونی) پدیدار می شود.
▪ علت‌های دیگر بروز خلط خونی چیست؟
ـ عفونت‌هایی كه در درازمدت باعث برونشكتازی می شوند یعنی باعث گشادی مجاری هوایی در ریه می گردند،نیز می توانند خلط خونی ایجاد كنند. در این موارد خون‌ریزی‌ها بیش از رگه‌های خون هستند. اگر خون ریزی زیاد باشد، مثلا در ۲۴ ساعت حدود ۳۰۰ تا ۴۰۰ سی سی خون دفع شود، اصطلاحاً می گوییم :خلط خونی شدید اتفاق افتاده است.
برخی از تومورهای داخل ریه به خصوص سرطان‌های ریه یا سل هم می توانند، خون ریزی كنند. آمبولی‌ها و حفره‌های ریوی كه در جداره ی خودشان عروق پُر خون دارند، نیز خون ریزی می دهند كه می تواند بسیار خطرناك باشد.
▪ در برخورد با بیماران دچار خلط خونی حاد و فعال چه باید كرد؟
ـ این افراد باید به سرعت به پزشك و مراكز درمانی مجهز رسانده شوند. به محض اینكه فرد مراجعه كرد، باید یك رگ خوب به وسیله ی آنژیوكت برایش گرفته شود تا در صورت لزوم، خون و مایعات لازم به او تزریق شود. از همه مهم تر آرامش دادن به این بیماران است. باید با آنها صحبت كرد و حتی از داروهای آرام بخش و داروهایی كه سرفه را متوقف می كند استفاده كرد، تا او آرام تر شود. پزشك با انجام رادیوگرافی ساده از ریه و در صورت لزوم انجام سی تی اسكن، نسج ریه را به خوبی بررسی می كند. آزمایش خلط و آزمایش خون هم گاهی به عمل می آید و خلاصه با استفاده از تمام این روش‌ها، محل دقیق خون ریزی شناسایی می شود.
▪ اگر هموپتزی در حد رگه‌های خون باشد چطور؟
ـ دسته بندی بیماران مبتلا به خلط خونی باید حتماً به وسیله ی پزشك صورت گیرد. گاهی خون ریزی كم است اما ممكن است به نوع شدید تبدیل شود، پس باید بیمار مراجعه كند و این حالت را جدی بگیرد. اغلب سیگاری‌‌ها دیدن خلط خونی را جدی نمی گیرند و می گویند به علت سرفه ی زیاد گلویم زخم شده و به این فكر نمی كنند كه شاید این علامت بروز یك مشكل جدی در ریه ی آنها باشد. آنها باید به صورت سرپایی مراجعه كنند و تحت درمان قرار بگیرند تا علت اصلی شناسایی و برطرف شود و نباید به راحتی از كنار این علامت مهم بگذرند.
▪ هموپتزی در خانم‌ها بیشتر اتفاق می‌افتد یا آقایان ؟
ـ در آقایان، به علت اینكه بیشتر اهل سیگار و قلیان هستند،بیشتر اتفاق می افتد. بیشتر بیماران ما، آقایان در دهه ی ۴و ۵ زندگی هستند و اغلب هم برونشیت‌های مزمن دارند، البته سرطان ریه و همان طور كه گفتیم برونشكتازی (گشادشدگی مجاری هوا در ریه) هم خلط خونی می دهد كه درصد برونشكتازی در خانم‌ها و آقایان مساوی است.
▪ اگر در یك خانم باردار خلط خونی اتفاق بیفتد، دلیل خاصی دارد؟
ـ اختصاصاً در مسئله ی بارداری مشكلی وجود ندارد كه به دلیل آن خلط خونی اتفاق بیفتد. مثلاً خانمی ممكن است، برونشكتازی (گشادی مجاری هوا) داشته باشد و این خلط خونی در او دیده شود. گاهی هم خانم‌ها در بارداری مبتلا به نوعی بیماری به نام آمبولی می شوند.
در بارداری به علت تغییرات هورمونی و نیز فشار رحم روی وریدهای شكم و لگن، گردش خون در پاها راكد می شود و ایجاد لخته می گردد. ممكن است بعد از مدتی لخته ی مزبور از جای خود كنده شده و به بالا و به سمت ریه‌ها پرتاب شود. این حالت با علا‌ئمی مثل تنگی نفس و درد در قفسه ی سینه، خود را بروز می دهد اما گاهی هم ممكن است خلط خونی ایجاد كند. اصول درمانی و تشخیصی برای یك فرد حامله دارای خون در خلط (هموپتزی)، با افراد دیگر تفاوتی ندارد. فقط محدودیت ما به دلیل انجام عكس‌های رادیولوژی یا سی تی اسكن است. برای همین سعی می كنیم با بررسی برونكوسكوپی تشخیص بدهیم، عامل خون ریزی دهنده كجاست و حتی در شرایطی كه جان مادر در خطر باشد، با روش‌های یلد كردن و پیش بند سربی روی شكم مریض را پوشانده و یك یا دو عكس می گیریم.
اگر هم نیاز به استفاده از داروها باشد، بسته به ماه بارداری تجویز می شود. اگر بعد از ماه سوم باشد، نگرانی نداریم و دارو تجویز می كنیم، اما در سه ماهه ی اول به علت ایجاد اختلالات در جنین، توصیه به دارو درمانی نمی شود. باز هم همیشه جان مادر ارجح است و باید شرایط را سنجید.
▪ برای بیمارانی كه خون ریزی شدید دارند هم می توانید برونكوسكوپی كنید؟
ـ اگر حال عمومی مریض خوب باشد و از لحاظ قلبی و تنفسی شرایط مطلوب داشته باشد، با همكاری متخصص بیهوشی بیمار را برای مدت كوتاهی بیهوش كرده و تحت برونكوسكوپی با دقت بالا (برونكوسكوپی فایبراپتیك) محل دقیق خون ریزی و ضایعه را كه در عكس رادیوگرافی دیده نشده یا قطعا تشخیص داده نشده را مشخص می كنیم و سپس درمان با جراحی انجام می شود.
▪ چگونه قسمت آسیب دیده تحت جراحی قرار می‌گیرد؟
ـ بعد از مشخص شدن محل، اغلب موارد یك تكه ی كوچك از ریه را كه ضایعه و خون ریزی می دهد، برمی داریم. موارد نادری هم هست كه قسمت اعظمی از ریه را برمی داریم. این بیماران آنقدر به ریه شان آسیب رسانده‌اند كه به نظر من، آگاهانه خودشان را دچار این دردسرها كرده‌اند.
و اما توصیه آخرتان!
مهم ترین عامل ایجاد بیماری‌های ریوی، سیگار است. پدرها و مادرهایی كه در حضور بچه‌هایشان سیگار می كشند، زمینه ی بروز انواع بیماری‌ها را در آنها مهیا می كنند و چه نسل‌هایی از آنها كه به علت همین سیگار گرفتار نخواهند شد.
▪ چرا این بمب ساعتی " سیگار" را با خودتان حمل می‌كنید؟ این بمب معلوم نیست كی منفجر شود؟
ـ به فكر خود و خانواده‌تان باشید. اگر سیگار را ترك نكنید، داروهایی كه برایتان تجویز می شود اثر خوب و موثری روی درمان شما نخواهند داشت. بعد از كشیدن سیگار، از بوسیدن بچه‌هایتان خودداری كنید. چرا كه همه ی مواد سمی و مشكل آفرین، دور تا دور دهان شما و روی صورتتان است. مراقب باشید . حتماً این نكته را تا به حال نمی دانستید و تا كنون فقط دود سیگار را از بچه‌ها دور می كردید. چرا این گونه بی رحمانه نسج سالم و فضای شگفت انگیز تهویه ی هوا در ریه را كه خدا آفریده خراب می كنید؟ سیگار را ترك كنید!
الهه رضائیان
تبیان
گاستريت (ورم معده)
جواب بصورت نقل قول
