اعضاي كنوانسيون تنوع زيستي ملل متحد ميخواهند روند يك انقراض جمعي دستساز بشر را معكوس كنند.هفته گذشته، شهر ناگوياي ژاپن با نزديك شدن به انتهاي سالي كه از سوي سازمان ملل سال تنوع زيستي نامگذاري شده بود، شاهد برپايي همايشي با حضور اعضاي كنوانسيون تنوع زيستي سازمان ملل متحد بود.
در اين گردهمايي كه نمايندگاني از 193 عضو كنوانسيون تنوع زيستي ملل متحد در مركز ناگويا دور هم جمع شدهاند قرار است درخصوص تدبير راهبردهايي براي معكوس كردن يكي از انقراضهاي انبوه متاثر از فعاليتهاي انسان چارهجويي شود. نقش اول اين تراژدي انساني را گونههاي تهديد شده و در معرض خطري همچون پاندا ايفا ميكنند.
آسياي جنوب شرقي نشان داده است كه از پتانسيل بالايي براي نمايش تنوع زيستي سياره برخوردار بوده و به تنهايي موطن بيش از هزار گونه جديد جانوري و نباتي است.
با توجه به اهميت موضوع فعاليتهاي انساني خصمانه با حيات و بقاي اين جمعيت ارزنده زنده سياره، سازمان ملل روز دوشنبه هفته گذشته و در آغاز اجلاس بزرگ سران درباره تنوع زيستي، زبان به هشداري جدي گشود كه جهان بايد بلافاصله براي متوقف كردن فقدان و تباهي سريع گونههاي جانوري و نباتي كه امكان هستي و زندگي انسانها را فراهم ميكنند، دست به كار شود.
عبارت صريح و كوتاه احمد جوقلاف ـ دبير اجرايي كنوانسيون تنوع زيستي ملل متحد ـ در افتتاحيه همايش نيز گوياي اهميت موضوع است كه اين رويداد 12 روزه را به عنوان يك لحظه و عزم تعيينكننده در تاريخ نوع بشر توصيف كرده و خاطرنشان كرد: «زمان عمل كردن همين حالا و مكان عمل كردن همين جاست.»
به اعتقاد وي، وقتي پاي كار و امور به موضوع مهمي همچون حيات روي كره زمين كشيده ميشود ديگر صحبت از وجود يك انتخاب و اختيار مطابق معمول نيست. در واقع ما نيازمند رويكرد جديدي هستيم و آن نياز به برقراري رابطه و پيوستگي دوباره با طبيعت و زندگي در توازن و هماهنگي با طبيعت است.
به ادعاي نمايندگان حاضر در همايش، فشارهاي جمعيت انساني موجب به خطر افتادن و امحاي زيست بومهاي سياره همچون جنگلهاي گرمسيري و سواحل مرجاني شده و نتيجه آن تسريع روند تباهي و مرگ گونههاي جانوري و گياهي به عنوان عامل تشكيل شبكه حيات زمين است كه زندگي بشريت مديون و وابسته به آن است.
در همين ارتباط آخيم اشتاينرـ مدير اجرايي برنامه محيط زيست سازمان ملل ـ نيز در سخنراني مراسم افتتاحيه، اين همايش بزرگ سران را بخشي از تلاشهاي جهاني براي مخاطب ساختن يك حقيقت بسيار ساده معرفي و خاطرنشان كرد: «ما در حال تخريب حيات روي زمين هستيم. ما در حال تخريب و از ميان بردن بسياري از بنيانها و پايههايي هستيم كه بار ثبات و پايداري حيات روي اين سياره بر دوش آنهاست.»
اما در اين ميان نمايندگان 193 كشور عضو كنوانسيون تنوع زيستي ملل متحد در ناگويا در انديشه طرح و نقشهاي به منظور وضع هدفي جديد براي سال 2020 به منظور تحت كنترل درآوردن و محدود كردن تلفاتگونهها هستند و درخصوص افزايش و تقويت كمكهاي مالي ميان مدت براي كشورهاي فقير به بحث و گفتوگو نشستهاند تا زمينه كمكرساني را بهمنظور محافظت حياتوحش و سكونتگاههاي گونههاي مختلف جانوري و گياهي ايندسته از كشورها فراهم كنند.
اين موضوعات مهم در حالي است كه به گفته مقامات اجرايي كنوانسيون، برخلاف پيشبينيها و انتظارات تعهد و التزام همساني براي قطع روند تباهي و تلفات تنوع زيستي صورت واقعيت به خود نگرفته و برآورده نشده است و دولتهاي سراسر جهان بايد نسبت به اين قصور و عدم همراهي آگاهي پيدا كنند.
در همين خصوص، مقامات برنامه محيط زيست ملل متحد در فراخواني ملامت وار كه طعم شكست و بيمسووليتي ميداد خطاب به اعضاي همايش خاطر نشان كردند:«بياييم جرأت نگاه كردن به چشمان كودكانمان را داشته باشيم و قبول كنيم كه چه فردي و چه جمعي در راه كاهــش پايدار نــرخ تلـــفات تنوع زيستي تا سال 2010 كوتاهي كرده و شكست خوردهايم. بياييد در حالي كه به چشمان كودكانمان نگاه ميكنيم بپذيريم كه روند تلفات و تباهي تنوع زيستي را در نرخهايي بيسابقه تداوم بخشيدهايم.»
هفته گذشته، شهر ناگوياي ژاپن با نزديك شدن به انتهاي سالي كه از سوي سازمان ملل سال تنوع زيستي نامگذاري شده بود، شاهد برپايي همايشي با حضور اعضاي كنوانسيون تنوع زيستي سازمان ملل متحد بود
قصور و شكستهاي تأسفبار كشورها در حمايت از تنوع زيستي سياره در حالي اينچنين از سوي سازمان ملل به باد انتقاد گرفته ميشود كه در شروع اين دهه، اعضاي ملل متحد تحت برنامه اهداف توسعه هزاره، متعهد و ملزم شده بودند تا در نرخ تلفات حيات وحش تا سال 2010 ـ سال بينالمللي تنوع زيستي ـ به كاهشي چشمگير و معنيدار دست پيدا كنند.
اما در عوض، تخريب و انهدام سكونتگاه ادامه پيدا كرده است و اكنون برخي كارشناسان هشدار ميدهند كه سياره با ششمين فاز انقراض فراگير خود مواجه شده است؛ يعني از زمان آخرين مرحله انقراضي كه 65 ميليون سال قبل دايناسورها ناپديد شدند.
اين در حالي است كه به شهادت برنامه حفاظت از طبيعت سازمان ملل (IUCN)، در حال حاضر نزديك به يكچهارم پستانداران، يك سوم دوزيستان، بيشتر از يك هشتم پرندگان و بيش از يكپنجم گونههاي گياهي زمين با تهديد انقراض مواجه هستند.
در همين ارتباط، گزارشي از سوي سازمان ملل در ماه مي نسبت به مسالهاي با عنوان نقاط واژگوني هشدار ميدهد كه ميتواند به طرز برگشت ناپذيري به زيست بومهاي سياره آسيب وارد كند كه در اين ميان خسارت جنگلهاي باراني آمازون از طريق قطع درختان و پاكسازي اراضي جنگلي و خسارت سواحل مرجاني از طريق گرمايش جهاني و صيد بيرويه ماهيان و آبزيان از اين جملهاند.
براساس ارزيابي جديد صورت گرفته از سوي سازمان ملل كه ميگويد تا سال 2030 انسانها براي حيات به شكل تأثير بخشي به ظرفيتي معادل دو كره زمين نياز خواهند داشت، جمعيت 6.8 ميليارد نفري زمين در سال 2007 به طرز اثر بخشي در حال زندگي كردن در وضعيتي معادل 50 درصد ماوراي ظرفيت زيستي سياره بودهاند.
اين در حالي است كه پيشبيني ميشود مناقشات و اختلاف نظرها ميان كشورهاي فقير و غني بر سر گردن نهادن به تلاشهايي در راستاي محدود كردن گازهاي گلخانهاي به طريقي مشابه به عامل تهديدكنندهاي براي مختل كردن مذاكرات تنوع زيستي بينجامد.
از طرفي در حالي كه اتحاديه اروپا در تلاش براي فراخوان هدفي به منظور وقفهدار كردن تلفات تنوع زيستي تا سال 2020 است، بسياري از كشورهاي در حال توسعه درخصوص اين موضوع تنها به حمايت از هدف به مراتب ضعيفتر اقدام به خرج دادن بسنده كردهاند البته تحت برنامهاي موسوم به پروتكل به شراكت گذاشتن منافع و دسترسي(ABS)، تنشها و كشمكشهايي نيز بر سر اقداماتي در راستاي نوعي توافق و مصالحه ضمني و ساختگي در زمينه سهم بردن متساوي از منافع حاصله از منابع طبيعي در ميان كشورها وجود دارد كه به عنوان مثال ميتوان به استحصال نوعي دارو از يك گياه جنگلي اشاره كرد.
براساس مفاد اين پروتكل و تحت يك طرح پيشنهادي پشتيباني شده از سوي كشورهاي در حال توسعه، چنانچه دانشمندان موفق به يافتن گياهان و جانوراني شوند كه مورد استفاده گروههاي بومي بودهاند و موارد استفاده تجاري نيز دارند ـ مثلا در صنعت داروسازي ـ شركتها موظف به پرداخت نوعي حقالزحمه ژني به طرفهاي بومي خواهند بود.
مطالبه كشورهاي در حال توسعه نسبت به اين قبيل پروتكلهاي تقسيم منافع و دسترسي آزاد به منابع طبيعي تا جايي است كه بهطور نمونه وزير محيط زيست برزيل در آستانه حضور در اجلاس سران عضو كنوانسيون تنوع زيستي ملل متحد هشدار داد كه «براي ما قابل پذيرش نيست كه به ناگويا برويم و توافقنامهاي براي پروتكل ABS نداشته باشيم. ما به چنين معامله و داد و ستدي نياز داريم.»
كشورهايي همچون برزيل كه سهم قابل توجهي از بزرگترين سد دفاعي زمين در برابر گرمايش جهاني يعني جنگلهاي آمازون را نصيب برده و از تنوع زيستي بالايي برخوردارند، خواهان منتفع شدن از حق مالكيت بومي خود نسبت به بهرهبرداري جهاني از اين منابع جنگلي هستند و درآمدهاي مرتبط با حقالزحمه ژني گونههاي جانوري و گياهي از جايگاه قابل توجهي براي اينگونه كشورها برخوردار است.
اين در حالي است كه برخي كشورهاي در حال توسعه نيز هشدار دادهاند چنانچه توافقات و معاملاتي در خصوص پروتكلهايي نظير پروتكل تقسيم منافع و دسترسي به منابع طبيعي وجود نداشته باشد، طرح و برنامه مؤثري همچون برپايي يك هيات علمي بينالمللي براي ارزيابي موارد و موضوعات تنوع زيستي و مشاوره دادن به سياستگذاران ميتواند با موانعي روبهرو و حتي متوقف شود.