بازگشت خون آشام ها
امروزه اگر شما سرى به جنگل « نيو فارست » در جنوب انگلستان بزنيد، با پديده جالبى رو به رو مى شويد. مردان و زنان زيادى را مى بينيد که با هيجان و هياهو، پتويى را روى چمن هاى زير درختان رها کرده و بار ديگر جمع مى کنند. اين پديده يک صحنه سازى غيرطبيعى يا يک سرگرمى در يک پيک نيک نيست، بلکه تلاش براى شکار کنه است؛ انگل هايى به اندازه سر سوزن که از خون انسان و حيوانات تغذيه مى کنند.
صيادان، غدد بزاقى کنه ها را استخراج و له مى کنند تا مخلوطى از ترشحات بزاقى آنها به دست آيد. دانشمندان اميدوارند از اين مخلوط در آينده به عنوان يک منبع غنى براى توليد داروهاى جديد استفاده کنند. براى اين منظور، محققان نه تنها بزاق کنه، بلکه موجوداتى مثل زالو، کرم قلاب دار، خفاش ها و پشه خاکى را نيز مورد بررسى قرار داده اند.
اين جانداران يک خصوصيت مشترک دارند: همه آنها خون خوارند و به شيوه انگلى زندگى مى کنند. طى ميليون ها سال اين جانداران براى دستيابى به اهداف خود، حيله هاى مختلفى را جهت فريب ميزبانان خود به کار گرفته اند. آنها ترکيبات شيميايى خاصى مى سازند که از انعقاد خون جلوگيرى مى کنند، جريان خون را افزايش مى دهند يا جاندار را از دستگاه ايمنى ميزبان در امان نگه مى دارد.
نخستين انگلى که به خدمت انسان درآمد، زالوى خون آشام بود. از پيش از ميلاد مسيح طبيبان زالو را روى پوست بيماران مى گذاشتند تا آن چه که آنان «خون اضافي» مى دانستند از بدن بيماران خارج شود. آنان معتقد بودند که اين شيوه، درمان هر چيزى است؛ از سوزاک گرفته تا جنون.
راز اين کار در مولکولى نهفته است که در بزاق زالو يافت مى شود و «هيرودين» نام دارد. شکل و بار الکتريکى اين مولکول به گونه اى است که مى تواند به يک آنزيم کليدى در فرآيند انعقاد خود متصل شده و با مهار عملکرد آن ، بدون آن که جريان خون قطع شود، يک وعده خونخوارى کامل را براى جانور به ارمغان آورد.
محققان از طريق مهندسى ژنتيک باکترى هايى به دست آورده اند که هيرودين را به صورت انبوه توليد مى کنند. اين ماده براى جلوگيرى از شکل گيرى لخته هاى خونى به کار مى رود که ممکن است در اثر آسيب به عروق خونى حين عمل جراحى ايجاد شوند.
کرم قلاب دار، انگلى که در روده انسان و حيوان زندگى مى کند، نيز مانند زالوها نوعى ضد انعقاد مى سازند که «پروتئين ضد انعقاد نماتود» نام دارد. اين مولکول به يک فاکتور انعقادى که در شروع فرآيند انعقاد نقش دارد، متصل مى شود و آن را مهار مى کند. اين مولکول براى استفاده پس از عمل جراحى تحت بررسى است.
دانشمندان در حال تحقيق و بررسى روى خون آشام هاى ديگرى هستند. آنان مولکولى به نام «دسموتپلاز» را از بزاق خفاش جداسازى کرده اند که مى تواند لخته خون را حل کند.
کنه ها نيز توجه دانشمندان را به خود جلب کرده اند. آنها استاد حمله مخفيانه و بى سروصدا هستند. کنه ها، بى سر و صدا و بدون اين که جلب توجه کنند، روى پوست گوزن و ديگر پستانداران از جمله انسان مى نشينند و مکيدن خون را آغاز مى کنند.
هنگامى که يک حشره پوست را مى گزد، آسيب فيزيکى موضع گزش و همچنين پروتئين هايى که در بزاق حشره وجود دارد، معمولاً يک پاسخ ايمنى موضعى را به راه مى اندازد. سلول هاى ويژه اى در پوست به نام «ماست سل ها» وجود دارد که تعدادى ماده شيميايى از جمله «هيستامين» آزاد مى کنند که باعث بروز التهاب مى شوند. پوست قرمز شده و حس خارش باعث مى شود که حيوان يا انسان به حضور حشره پى ببرند و آن را دور کند.
اما کنه ها به نحوى از بروز اين پاسخ جلوگيرى مى کنند. آنها مى توانند 14-12 روز يک جا حضور داشته باشند، بدون اين که جلب توجه کنند.
بزاق کنه حاوى حداقل ۳۰۰ ماده شيميايى است که بر دستگاه ايمنى و خون پستانداران اثر مى گذارد. از جمله، پروتئين هاى متصل شونده به هيستامين ( Hbp ) که با ميل ترکيبى بسيار بالايى به هيستامين مى چسبند و مانع اتصال اين مولکول به گيرنده خود مى شوند در نتيجه پاسخ التهابى که هيستامين مى تواند آن را به راه اندازد متوقف مى شود. هيستامين در بيمارى هايى نظير تب يونجه، آسم و التهاب ملتحمه چشم نيز دخالت دارد. دانشمندان در حال بررسى اثر اين پروتئين ( Hbp ) در درمان اين بيمارى ها هستند.
پشه خاکى از ساز و کارى متفاوت با کنه استفاده مى کند. به جاى اين که بى سروصدا و آرام مدت طولانى به مکيدن خون بپردازد، به سرعت نيش مى زند و مى گريزد. پشه خاکى ماده اى را ترشح مى کند که به عنوان گشاده کننده عروق عمل مى کند و با اين کار باعث مى شود که خون بيشترى به محل گزش شود.
هرچند که ميزبان در مدت کوتاهى از حضور پشه آگاه مى شود، اما همين مدت به اندازه کافى طولانى است که يک پشه خود را سير کند. محققان مولکولى به نام «ماکسيديلان» را جدا کرده اند که ادعا مى کنند قوى ترين گشاد کننده عروقى شناخته شده است. آنان در ابتدا اميدوار بودند که بتوانند از اين ترکيب براى تقويت جريان خون پس از عمل جراحى مغز استفاده کنند تا از پاسخ طبيعى توقف جريان خون به محل زخم جلوگيرى کند.
متأسفانه مطالعات حيوانى نشان مى دهد هنگامى که ماکسيديلان براى اين منظور استفاده مى شود، پاسخ ايمنى القاء شده به قدرى شديد است که استفاده از آن را نامطلوب مى سازد.
از اين رو، محققان در جست و جوى مواد شيميايى ديگرى در بزاق پشه خاکى برآمدند. آنان سرانجام پروتئين ديگرى به نام Sp15 را از بزاق پشه خاکى جداسازى کردند. مطالعه و بررسى اين پروتئين در تعدادى از جانوران نشان مى دهد که Sp15 مى تواند به عنوان يک واکسن قدرتمند استفاده شود. مطالعه و بررسى اين پروتئين به عنوان واکسن در ساير جانوران بخصوص سگ
، ميزبان اصلى ليشما نياسيس، نيز در حال انجام است. محققان اميدوارند که در آينده بتوانند اثر آن را در انسان نيز بررسى کنند.
گروه ديگرى از محققان مى خواهند از روش مشابهى براى تهيه واکسن عليه بيمارى «لايم» بهره گيرند. بيمارى لايم شکل ناتوان کننده از آرتريت است که از طريق گزش کنه منتقل مى شود و در ايالات متحده شايع است. آنان مى خواهند به کمک ى پروتئينى به نام «سيمان» که به چسبيدن کنه به ميزبانش کمک مى کند، پاسخ ايمنى ميزبان را تحريک کنند. واکسن تهيه شده از اين پروتئين در موش به خوبى عمل کرده است و در حال حاضر آزمايش هاى ديگرى روى گاو در حال انجام است.
احتمالاً ميليون ها سال طول کشيده است تا انگل هاى خون آشام چنين ابزارهاى شيميايى را به دست آورند، اما سرنوشت چنان رقم خورده که اکنون ذهن خلاق بشر، اين ابزارها را به خدمت خود در آورد.
جزیره دانش
جواب بصورت نقل قول
موهاي زايد و پرموپي
