رويكرد جهاني به استفاده از گياهان دارويي و تركيبهاي طبيعي در صنايع دارويي، آرايشي - بهداشتي و غذايي و بدنبال آن توجه مردم، مسئولين و صنايع داخلي به استفاده از گياهان دارويي و معطر نياز مبرم به تحقيقات پايه اي و كاربردي وسيعي را در اين زمينه نمايان مي سازد.
گياهان دارويي يكي از منابع بسيار ارزشمند در گستره وسيع منابع طبيعي ايران هستند كه در صورت شناخت علمي، كشت، توسعه و بهره برداري صحيح مي توانند نقش مهمي در سلامت جامعه، اشتغالزايي و صادرات غير نفتي داشته باشند.
بخش تحقيقات گياهان دارويي و محصولات فرعي يكي از بخش هاي تحقيقاتي موسسه تحقيقات جنگلها و مراتع است كه به منظور تحقيق در زمينه جمع آوري، شناسايي، كشت واهلي كردن و بررسي مواد موثره گياهان دارويي، معطر، رنگده و آبزي كشور، از سال 1368 به طور مستقل فعاليت خود را آغاز كرده است. نتايج حاصل از تحقيقات اين بخش ميتواند در بهره برداري صحيح اين نوع گياهان از عرصه هاي طبيعي، بررسي امكان توليد انبوه آنها (كشت در مزرعه) ، برگزاري دوره هاي آموزشي در زمينه هاي مرتبط، توليد داروهايي با منشا گياهي، ايجاد اشتغال و نيز امكان صدور فراورده هاي گياهي، مورد استفاده قرار گيرد. اهداف بخش توسط گروههاي زير پي گيري مي شود.
1. گروه تحقيقات جمع آوري و شناسايي
2. گروه تحقيقات كشت و اهلي كردن
3. گروه تحقيقات شيمي گياهي
گروه تحقيقات جمع آوري و شناسايي
تحقيقات اين گروه در زمينه معرفي گونه هاي دارويي معطر، رنگده، آبزي و محصولات فرعي جنگل و مرتع، بررسي رويشگاههاي طبيعي و انجام مطالعات اكولوژي در سطح كشور مي باشد. محققان اين گروه با استفاده از منابع قديم و جديد و فرهنگ هاي مختلف مردمي، اين نوع گياهان را كه از ارزش بالايي برخوردارند، معرفي مينمايند. همچنين بررسيهاي فنولوژيك در عرصه هاي طبيعي، احداث قرق، پايگاه و ارائه توصيه هاي كارشناسي در مورد روشهاي جديد بهره برداري و زمان مناسب جمعآوري از ديگر وظايف اين گروه است.
زمينههاي تحقيقاتي گروه جمع آوري و شناسايي
- معرفي گونه هاي دارويي، معطر، رنگده و آبزي
- بررسي رويشگاههاي طبيعي اين گياهان در كشور
- بررسي مناطق پراكنش اين گياهان و گياهان مولد محصولات فرعي در كشور
- بررسي عوامل و نحوه توليد محصولات فرعي جنگل و مرتع
- بررسي اثر عوامل محيطي بر گياهان مولد محصولات فرعي جنگل و مرتع
- بررسي و انتخاب روشهاي مناسب بهره برداري از محصولات فرعي جنگل و مرتع
- بررسي فنولوژي گياهان دارويي و معطردر عرصه هاي طبيعي
- احداث كلكسيون زنده گياهان دارويي و معطر بومي كشور
- جمعآوري گونههاي دارويي براي احداث هرباريوم
گروه تحقيقات كشت و اهلي كردن
اهلي كردن گياهان دارويي، معطر و رنگده به منزله فراهم نمودن امكان رشد و توليد در شرايط زراعي و كنترل شده براي انواع خودروي آنها است.
اهداف كشت و اهلي كردن، كاهش فشار از عرصه هاي طبيعي، حفظ ذخاير توارثي و همچنين افزايش كيفيت و كميت توليد اين گياهان است. بدين منظور طرحهاي تحقيقاتي مختلفي با بكارگيري تيمارهاي متنوع زراعي، به اجرا در مي آيد.
با توجه به تاثير عوامل محيطي، شرايط جغرافيايي و وضعيت اكولوژي محل رويش بر كميت و كيفيت مواد موثر گياهان مذكور, مطالعات دقيق و گسترده در مورد نقش عوامل فوق و ارتباط آنها با رشد، عملكرد و كيفيت گياه ضروري است. ازجمله عوامل مهم : عرض جغرافيايي، ارتفاع محل، درجه حرارت، نوع و عمق خاك ميزان آب و مواد غذايي مورد نياز گياه، سازگاري گياه، تحمل آن در برابر شرايط نامساعد، تنش هاي محيطي و نيز كميت و كيفيت توليد مي باشند. بنابراين لازم است با انجام آزمايشهاي دقيق و مناسب و بكارگيري تيمارهاي ذكر شده نيازهاي ه رگونه شناسايي و ميزان سازگاري در برابر عوامل محيطي مشخص گردد.
زمينههاي تحقيقاتي گروه كشت و اهلي كردن:
- جمعآوري اطلاعات فنولوژيك، اكولوژيك و فيزيولوژيك گياهان
- دارويي، معطر، رنگده و آبزي
- جمع آوري بذر، قلمه و نشاء (گياهان آبزي) از توده هاي همگون
- گونه هاي مورد نظر
- تعيين قوه ناميه، ميزان جوانه زني و بررسي پيش تيمارهاي لازم
- تحقيق در زمينه كشت ارگانيك گياهان دارويي و معطر
- كشت بذور گونه هاي جمع آوري شده و اعمال تيمارهاي زراعي
- احداث خزانه و گلخانه هاي تحقيقاتي
- تعيين نيازهاي غذايي، آبي، حرارتي و نوري گياهان دارويي
- تعيين شاخص فيزيولوژيك رشد(NAR-RGR-CGR-LAI,DM)
- براساس ماده خشك و سطح برگ
- تعيين الگوي رياضي مرتبط با توان توليد در مناطق اكولوژيك
- بررسي آفات، بيماريها و علفهاي هرز در مناطق كشت شده
- معرفي گونه هاي سازگار و حاوي متابوليتهاي ثانويه قابل توجه، به منظور كشت در سطح وسيع و توليد انبوه
- شناسايي ژنوتيپ ها و اكوتيپ هاي مختلف گونههاي دارويي، معطر و رنگده
- انتخاب بهترين ها از ميان توده هاي ناهمگون طبيعي و زراعي
- بررسي روابط و همبستگي هاي فنوتيپي و ژنوتيپي ميان صفات
- مرفولوژيك و ميزان مواد موثر
- ارايه روشهاي مناسب اصلاحي جهت افزايش كمي و كيفي توليد
- تعيين شاخص هاي انتخاب (Selection index) ، جهت به گزيني
- مقايسه ارقام اصلاح شده خارجي با گونه هاي بومي داخل كشور از لحاظ سازگاري، عملكرد و مواد موثر
گروه تحقيقات شيمي گياهي
از آنجا كه استفاده از گياهان دارويي، معطر، رنگده و آبزي در صنايع مختلف دارويي، آرايشي، بهداشتي و غذايي به شناسايي كمي و كيفي تركيبهاي موجود آنها مربوط مي شود اين گروه با هدف بررسي علمي (استخراج و شناسايي) مواد موثره گياهان مذكور و محصولات فرعي جنگل و مرتع، فعاليت خود را شروع نموده است. اين گروه تاكنون تعداد زيادي از گونه گياهي دارويي و معطر را از نظر كميت و كيفيت مواد موثر مورد بررسي قرار داده و نتايج تحقيقات خود را در مجلات معتبر داخلي و خارجي ونشريات و كتب موسسه تحقيقات جنگلها و مراتع منتشر نموده است.
قسمت تجزيه دستگاهي آزمايشگاه شيمي گياهي، داراي دستگاههاي نوين و پيشرفته براي جداسازي و شناسايي تركيبهاي مهم از اين نوع گياهان است د رضمن آزمايشگاه شيمي گياهي داراي امتياز اكروديته اسانسها از موسسه استاندارد و تحقيقات صنعتي مي باشد.
دستگاههاي شناسايي:
- گازكروماتوگرافي GC
- گازكروماتوگراف متصل به طيف سنج جرمي GC/MS
- كروماتوگرافي مايع با كارآيي بالا (HPLC)
- جذب اتمي (AA)
- اسپكتروفتومتر مرئي، ماورا بنفش (UV-VIS)