معرفی، کاشت و تکثير گياهان زينتی

[Marichka]

در باغ ايراني گلها را معمولا پاي درختان در حاشيه خيابانها مي‌كاشتند. ايرانيان از گلهايي استفاده مي‌شد كه علاوه بر زيبايي داراي خواص مفيد ديگري نظير عطر خوش‌، استفاده‌هاي طبي و خوراكي بودند استفاده مي‌كردند. در بعضي از باغها قسمتي از محوطه باغ‌، بنام باغچه، يا گلزار يا گلستان كه معمولا ًنزديك بناي اصلي بود را به كاشت گل اختصاص ميدادند. مطالب مربوط به اين بخش از منابع گلكاري تأليف دكتر خليقي و جزوه گياه شناسي تأليف مهندس حريري تهيه شده است.
1- شمعداني معمولي: Geranium hortorum Geraminaceae: تيره شمعداني انواع مختلفي دارد و از گلهايي است كه سابقه كشت آن در ايران بسيار طولاني است و هر كجا كه آب و هوا اجازه كشت آنرا ميداد كاشته مي شد . شمعداني گياهي دائمي و مقاوم نسبت به سرما و سايه است. شمعداني معمولي از همه معروفتر و بسيار پرگل و زيبايي مي ‌باشد. برگهاي آن سبز با حاشيه كرم و رنگين مي‌باشد. در زمستان كه تابش آفتاب ضعيف است گل نمي دهند و در تابستان بهتر است درسايه نگهداري شوند. از انواع ديگر شمعداني كه در ايران كاشته مي‌‌شدند مي‌توان و شمعداني بهار هلو كه در تهران بسيار كشت مي‌شد‌، شمعداني عطري كه برگهاي زيبا با شيارهاي عميق آن بسيار معطر است و شمعداني اژدري (Pelargoniumdomesticum) كه كشت آن در بسياري از نقاط ايران متداول است نام برد. در آخر مي توان به شمعداني پيچ Pelargonium peltatum كه برگها در اين نوع نسبتاً پهن و گياه حالت رونده دارد اشاره كرد.
2- سوسنLilium longiflorum Liliaceae : تيره گلهاي آن بسيار زيبا است و در فصل بهار گل مي‌دهد. داراي پياز و تك لپه‌اي است. پيازها را معمولاً در ماههاي آذر و دي در گلخانه‌ها مي‌‌كارند .گل آن درشت و به گلهاي مختلف زرد، سفيد، نارنجي و قرمز است.
3- بنفشه :Viola Violaceae: تيره شامل گونه‌هاي بنفشه معطرV.odorata‌، بنفشه فرنگي V.altaica وبنفشه سه رنگ V.tricolor بنفشه V.lutea است. انواع وحشي آن نيز درايران موجود است. گياهي يكساله و مقاوم به سرما است. در نيمه دوم مرداد ماه بذر آن در هواي آزاد و در بستري از يك خاك سبك كشت مي ‌شود در مهر و آبان به محل اصلي برده مي‌شود و تا اواسط بهار سال آينده داراي گل مي‌باشد و مقاوم است. عمليات به نژادي و دو رك گيري در مورد اين گياه در دنيا بسيار انجام گرفته و بهترين نوع آن نسل اول (F1) است. بديهي است نسلهاي بعدي كيفيت و موغوبيت پايين‌تري دارند . برگهاي آن ساده و متناوب و داراي گوشوارك مي‌باشند. گلها نامنظم و منفرد، 5 گلبرك، 5كاسبرگ و 5 پرچم و يا مادگي سه برچه‌‌اي دارد.حاوي ماده آلكا لوئيدي ويولين (violine) مي باشد.
4- نرگس: Narcissus poeticus Amaryllidaceae : تيره گياهي تك لپه‌، پيازي و دائمي است و گلهاي آن معطر و زيبا است. در باغهاي تاريخي بسياركشت مي‌شده است. واريته‌هاي آن بسيار زياد و بسته به درشتي و ريزي گل آن طبقه بندي مي‌شوند. داراي گلهاي شيپوري شكل به رنگ زرد و يا زرد سفيد مي‌باشد. تكثيرآ ن بوسيله بذر و پياز صورت مي‌گيرد. گياهي علفي‌، دائمي با برگهاي ساده است و باريك گلهاي آن منظم‌، منفرد بوده و در ابتدا در غلافي پوشيده‌اند است. ميوه آن بصورت كپسول ( ميوه‌اي است كه از تخمدان مركب بوجود آمده و در هر برچه چند دانه توليد مي‌شود) بوده دانه آلبومن و محتويات غذايي دانه زياد دارد.
5-گل حنا: Impatien balsamina saminaceae گياهي گلداني، با گلهاي ظريف است كه هرگل آن 5 گلبرگ قرمز حنايي دارد. برگهاي آن ظريف و به رنگ سبز روشن است. و اين گياه بوسيله قلمه تكثير مي‌شود. از زمانهاي قديم درايران كشت مي‌شده و رنگ صورتي آن نيز موجود است. تكثير اين نوع گل از طريق كاشت بذر نيز به آساني صورت مي‌گيرد.
6- اختر: Canna generalis Cannaceae :تيره گياهي است دائمي‌، با ريزومهاي ( اندامهاي زير زميني كه بعضي گياهان به جاي ريشه دارند) قومي روي آن جوانه هاي درشتي رشدونمو مي كند. نسبت به سرماي زياد حساس است. در تابستان به گل مي‌نشيند و گلهاي آن به رنگهاي سرخ‌، نارنجي‌، زرد است.

7- ميخكianthus cayophyllus Caryopyllaceae: تيره گياهي است بسيار قديمي با سابقه طولاني كاشت كه به خاطر گلهايش در سراسر جهان معروف است. هم به صورت شاخه بريده و هم در باغچه ها قابل كاشت است گل آن در رنگهاي بسيار متنوع و بسيار پرپر است. انواع وحشي آن نيز در كوهستانهاي ايران‌، بيشتر در محلهاي سنگي مي‌رويد. برگهاي آن متقابل‌، ساده‌، باريك است و جام گل آن داراي 5 گلبرگ دندانه دار است كه از دو قسمت پهنك (قسمت پهن گلبرگ )و ناخنك ( قمست باريك گلبرگ )تشكيل شده است. تكثير ميخك غالباً از طريق رويشي و توسط قلمه گيري از شاخه هاي سبزآن صورت مي گيرد.
8- قرنفل: Dianthus barbatus Caryophyllaceae : تيره گلي بسيار زيبا است كه گلهايش رنگ‌هاي متنوع داشته و در حاشيه‌ها استفاده مي‌شود. در ايران از قديم در باغها كشت مي‌‌شده است. نسبت به سرما مقاوم است. بذر آن در تير و مرداد كشت و نشاها در شهريور و مهر به محل اصلي منتقل مي شود.

9- گل صابوني ( بغدادي) Soponaria officinalis Caryophyllaceae: تيره از اين‌رو به آن صابوني مي‌گويندكه برگهاي آن داراي ماده ساپونيني (Saponin) است و مانند صابون درآب كف مي‌كند، در بسياري از منابع بعنوان يكي ازگلهاي اصلي باغها ذكر شده است.
10-ستاره‌اي : Aster sp Compositeae : تيره داراي گونه هاي(Variety) بسيار زياد است. گلهاي ريز و ستاره اي شكل به رنگ سفيد، آبي و طلايي دارد. روز كوتاه ( گياهاني كه به كمتر از 12 ساعت نورآقتاب در يك شبانه روز نياز دارند) و داراي انشعابات متعدد مي باشد. تكثير آن غالباً از طريق كاشت بذر در اوايل ارديبهشت انجام مي ‌شود و حدود 5 ماه بعد ازكاشت بذرها به گل مي نشينند.
11- هميشه بهار: Calendula sp. Compositeae :تيره از گلهاي پاييزي است و تا اوايل بهار دوام دارد. گلهاي آن زرد طلايي است. در باغها‌، در حاشيه‌ها و پاي درختان ونيز نزديك عمارت كاشته مي‌شده است.
12- جعفري:Taget erecta Compositeae :تيره يكي ازگلهاي قديمي است كه از سالها پيش كشت و پرورش آن درايران معمول بوده است. گل بهاره و تابستانه( نشاهاي آن در فضل بهار وتابستان به محل اصلي كاشت منتقل مي‌شوند. گل بهاره به گلي مي‌گويند كه در بهار به گل مي‍نشيند) است. بذر آن به طور معمول در ارديبهشت ماه در خزانه اي آماده شده‌، سپس كشت مي‌شود. نشا ظرف دو ماه آماده كاشت در محل اصلي است.
13-آهار:Zinnia elegans Compositeae : تيره بذر آنرا در ارديبهشت ماه در خزانه مي‌كارند و در تير ماه آنرا نشا كار مي‌كنند. اين گل از گياهاني است كه بذر آن مستقيماً در محل اصلي يعني حاشيه‌هاي گل‌كاري كاشته مي‌شود. رشد آن بسيار زياد است. ارتفاع آن بيش از گلهاي ديگر است و در حاشيه‌‌هاي گل‌كاري بايد در جاي مناسب كاشته شود .گل آن بسيار زيباست و در باغهاي قديمي بسيار از آن استفاده مي‌شده است.

14-كوكبahlia Compositeae : تيره از گياهان دائمي است و ريشه هاي غده اي آن در برابر سرما مقاومت ندارد. رنگ گلها در آن بسيار زيبا و متنوع است‌، خصوصاً در نواحي كوهستاني كه تابستانهاي خنك تري دارد. گل آن بسيار درشت و رشد آن قابل ملاحظه است.
15-كوكب كوهي :Rudbeckia fulgida Compositeae : تيره يك گياه دائمي با گلها زرد است كه در وسط به رنگ تيره و سياه مي گرايد. گلهاي كوكب كوهي با ساقه هاي بلند جلب توجه مي‌كند. در آغاز بهار از طريق تقسيم بوته تكثير مي‌‌شود.
16- رعنا زيبا:Gaillardia Compositea : تيره يك گل زيباي دائمي است. در اواخر خرداد و تقريباً در تمام طول تابستان گل مي‌دهد. گلهاي آن قرمز، صورتي و زرد است. تكثير آن به آساني از طريق تقسيم بوته در بهار انجام مي‌گيرد.
17- داودي:Chrysanthemum morifolium Composite: تيره اين گياه هم بيروني وهم آپارتماني مي‌باشد. به طور مصنوعي در تمام فصول در گلخانه‌هاي با تجهيزات كافي به گل مي نشيند. يكي از گلهاي بسيار مهم است. در باغ ايراني رايج و متداول بوده است. طرز تكثير داوودي از طريق ريشه داركردن قلمه‌هاي انتهايي شاخه صورت مي گيرد. قلمه‌ها ي ريشه دار را مستقيماً در گلدانهاي مناسب كشت مي‌‌كنند. به طور معمول فصل گلدهي آنها پاييز و اوايل زمستان مي‌باشد.
18- نيلوفر:Ipomoea ticolor گياهي يكساله با گلهاي آبي رنگ است. به صورت خودرو هم رشدونمو مي‌‌كند . رشد آن بسيار زياد و ظرف يكماه به ارتفاع 3 متر مي‌رسد در تابستان گل مي‌دهد. بالاروند و مناسب پرچين‌‌ها و چفته‌‌ها) به غلط به آن آلاچيق مي‌گويند( دانش دوست يعقوب‌، باغ ايراني)( مي‌‌باشد .
19- شب بو: Mathiola chierathus Cruciferae : تيره ريشه‌‌هاي آن بلند و داراي انواع يكساله و دوساله است. به صورت شاخه بريده وكاشته شده در باغچه‌ها مورد استفاده قرار مي‌ گيرد. برگهاي آن متناوب و بدون دمبرگ است. گلهاي آن منظم و به شكل خوشه مي‌باشند. اين گل در بهار به گل مي‌نشيند. گلهاي آن سفيد‌، صورتي و بنفش است.
20- زنبق:Iris hybrids Iridaceae : تيره گياه ريزوم دار دائمي و مقاوم به سرماست و در ايران كاملاً شناخته شده است. از طريق تقسيم ريزوم در اسفند ماه تكثير مي‌شود . در آغاز فصل بهار به گل مي نشيند. انواع وحشي آن نيز در ايران فراوان است. داراي گونه هاي متعددي بوده و براي زينت در باغها بسيار متداول است . گونه مهم آن I.gernamica كه در عطرسازي از آن استفاده مي‌گردد.
21- زعفران زينتي : Crocus aureus Iridaceae : تيره از طريق كاشت پياز توپر تكثير مي شود. كشت آن در قديم بسيار معمول بوده است. داراي گل بنفش خوشرنگ با ارتفاع كم مي باشد. درآغاز فصل بهار گلهاي زيباي زعفران نمايان مي‌گردد.
22- سلوي ( مريم گلي) :Salvia sclarea Labiatae : تيره گل آن يكساله و داراي ارقام پاكوتاه و پا بلند است. اين گلها آن به رنگ قرمز بسيار زيبا و برگهاي آن نيز پهن‌، دندانه دار و سبز پررنگ هستند. از گلهاي زينتي بسيار زيباست و كشت آن در باغها بخصوص در نقاط سايه دار بسيار معمول و مرسوم بوده است. نشاي سلوي در ارديبهشت ماه توزيع و در باغها كشت مي شود و تكثير آن نيز در پاييز از طريق بذر صورت مي‌پذيرد.
23-گل نخود:Lathyrus odoratus Leguminoseae :تيره داراي گلهايي به رنگ مختلف قرمز، بنفش‌، طلايي و غيره است. از طريق بذر تكثير مي شود. كشت آن از قديم الايام مرسوم بوده و نسبت به سرما مقاوم است و بذر آنرا در پاييز نيز مي‌توان كاشت وكشت پاييزه آن نتيجه بهتر مي دهد. گل نخود در ارديبهشت و تير ماه گل مي‌دهد.
24- لاله:Tulipa Lili aceae : تيره لاله يكي از گياهاني است كه ايرانيان از زمانهاي قديم با آن آشنايي داشته اند. كاسبرگ‌، گلبرگ آن آزاد جامي شكل است، گلها منفرد و از حيث رنگ گونه هاي مختلف دارند. در بهار به گل مي‌رود و گل آن درشت است. به صورت شاخه بريده و كاشته شده در باغچه مورد استفاده قرار مي گيرد.
25- سنبل: Hyacinthus Liliaceae : تيره در اواخر فصل پاييز، پيازهاي آن كه از پيش آماده شده اند‌، كاشت مي شوند كاشت آن بايد در يك خاك سبك صورت گيرد. ازگذشته هاي بسيار دور در باغهاي تاريخي كشت مي‌شده است. در اواخر اسفند و اوايل بهار به گل مي رود. گلهاي آن به صورت خوشه اي معطر آويزان با كاسبرگ وگلبرگ چسبيده و به شكل قيف مي باشد
26-گل كاغذي: Bougainvillea Nyctaginacaea : تيره بومي برزيل است در ايران فقط در سواحل جنوبي و در فارس كشت مي شود. داراي ساقه‌هاي خاردار و بالا رونده براكته‌ها( شبيه برگ در گياه است و همان كار برگ را انجام مي‌دهد) يا برگه‌هاي بنفش رنگ مي باشد. تكثير آن از طريق قلمه هاي چوبي و نيمه چوبي صورت مي‌‌گيرد. تقريبا ًدر هر خاكي رشد و نمو مي كند و بسيار مقاوم در مقابل بي آبي است. به آفتاب زياد نيازدارد.
27- شقايق:Papaver spp Papaveracae : تيره گونه‌هاي وحشي آن در ايران به صورت خودرو يافت مي‌شود. معروفترين آن شقايق سياه P.orientalis مي‌باشد كه بومي ايران است. بيشتر در منطقه البرز يافت مي‌شود. داراي ماده اي به نام تبائين (Tebain) مي‌باشد. در باغها بعنوان گياه زينتي كاشته مي‌شود. تكثير آن از طريق تقسيم بوته و كشت بذر در بهار صورت مي‌گيرد.
28-گل ناز:Portulaca grandiflora Protulacaceae : تيره گل ناز يكي از مهمترين گلهايي است كه در باغهاي قديمي كشت مي ‌شد و معمولاً براي كاشت آن محل خاصي را در نظر مي گرفتند. بذر آن بسيار ريز است. كشت آن بوسيله بذر انجام مي شود و شبيه به چمن كاري است. خاك آن بايد غني و خوب باشد. گلهاي آن بسيار زيبا، پاكوتاه و به رنگهاي قرمز،آبي‌، بنفش‌، سفيد، زرد و حنائي است. داراي شاخه‌ها و برگها ي گوشتي است و از طريق قلمه زدن نيز تكثير مي‌‌شود.
29- پامچال: Primula forrestii Primulaceae: تيره گونه هاي متعدد آن بومي مناطق سرد و مرطوب بوده. به سرما مقاوم است . فصل گل دهي آن زمستان و اوايل بهار است. بذر آن به سرعت قوه ناميه( زمانيكه بذرهاي گياهي تحت شرايط محيطي نامساعد قرار گيرند‌، فغاليتهاي متابوليسمي آنها به حداقل مي‌رسد و اصطلاحاً بذرها به خواب مي روند و به محض مساعد شدن شرايط جوانه مي زنند) خود را از دست مي دهد. درختچه بذر تازه بايد كاشته شود. گلهاي آن به رنگهاي بسيار متنوع زرد‌، سفيد، ارغواني‌، بنفش‌، قرمز است.
30- آلاله: Ranunculus glacialis Ranunculaceae: تيره داراي گلهاي زيبا و درشت پرپر، به قطر 4 سانتي متر است. آلاله ايران درجهان شهرت دارد. در غرب ايران مي‌رويد. داراي گلهايي درشت به رنگ قرمز است. ساقه‌هاي گلدهنده اين گياه به 25 سانتي متر يا بيشتر مي رسد. بذرآن در ماههاي تير و مرداد در محل اصلي كشت مي شود گياهان چند ساله آلاله را در فصل بهار مي‌توان از طريق تقسيم بوته تكثير كرد. ميوه آن فندقه است.
31- تاج الملوك: Aquilegia hybrida Ranunculaceae : تيره گياهي است دائمي وگلهاي آن زينتي است كه در اوايل فصل بهار به گل مي رود. اين گياه نيز با سابقه بسيار طولاني در باغهاي ايراني كشت مي شده است. از طريق كاشت بذر قابل تكثير است وبذر آن را در اسفند ماه كشت مي‌كنند، سپس در ماههاي بعد آنرا گلداني كرده در باغچه‌ها مي‌كارند. اين گياه در برابر سرما كاملا مقاوم است . ساده‌‌ترين روش ازدياد آن تقسيم بوته‌هاي چند ساله است. كه در بهار و قبل از شروع فصل رشد و نمو، انجام مي‌گيرد.
32- زبان در قفاelphinum Ranunculaceae : تيره گونه‌‌هاي يكساله و دائمي اين گياه از دير باز در ايران كاشته مي شده است . خوشه‌هاي گل آن بسيار بلند و گلها درشت و زائده‌اي در قسمت عقب دارند، به همين دليل به آن زبان در قفا گفته مي‌شود. خاك آن بهتر است از نوع سبك باشد. به آفتاب كامل نياز دارد. گلهاي آن به رنگهاي سفيد‌، آبي و بنفش است. از طريق تقسيم بوته و بذر تكثير مي شود.
33-گل ميمون:Antirrhinum majus Scrophulariaceae : تيره گياهي است به صورتهاي يكساله‌، دوساله و دائمي‌، كه اين مساله به نوع آب و هواي هر منطقه بستگي دارد. در نواحي كه زمستانهاي بسيار سرد دارد، گل ميمون به صورت يكساله كشت مي‌شود. در نواحي كه زمستانهايش خيلي سرد نيست ( حداقل درجه حرارت زمستان 10 درجه سانتي گراد)‌،گل ميمون تا اين درجه سرما را حفظ مي‌كند و در سال دوم محصول خوبي مي دهد.اين گياه در شرايط مطلوب به صورت دائمي كشت مي‌شود. خوشه‌هاي گل در اين گياه بلند است‌، حتي در بعضي واريته‌ها به يك مترو بيشتر هم مي‌رسد. محل آن بايد در آفتاب باشد‌، اما به محل سايه آفتاب نيز مقاوم است.
34- اطلسي : Petunia hybrida Solanaceae : تيره گياهي است يكساله و داراي ارقام بسيار متعدد. فاصله بين بوته‌‌هاي اطلسي نبايد كمتر از 25 سانتي متر باشد.تكثير آن با بذر صورت مي گيرد. در خاكهاي خوب و حاصلخيز و در محل آفتابي رشد و نمو خوبي مي‌كند. گلهاي آن شيپوري و درشت است.
35- شاه پسند درختي : Lantana camara Verbenaceae : تيره درختچه‌‌اي كوچك است. در بعضي نقاط كه هوا گرم است و در هواي آزاد مي رويد. برگهاي آن متقابل و دائمي است. گلها به صورت خوشه‌اي به رنگ قرمز و زرد هستند. كه در ابتداي شكفتن زرد رنگ و سپس نارنجي و در آخر قرمز رنگ مي‌گردد. در شمال هم كشت آن رواج دارد.
36- شاه پسند يكساله:Verbena hortensis Verbenaceae : تيره گلهاي آن بهاره و تابستانه‌، نسبتاً متراكم و به رنگهاي قرمز، بنفش‌، زرد و سفيد شبيه شاه پسند درختي است. بايد در محل آفتابي كشت شود. با اولين سرماي سخت از بين مي رود. از طريق بذر و قلمه تكثير مي شود.
37- پيچ معين التجار:Clerodendrum Verbenaceae : تيره داراي برگهاي دايمي وگلهاي سفيد و قرمز كوچك است و در بعضي از واريته‌ها گل درشت تر است. نحوه تكثيرآن به دو صورت است، نوع سفيد آن به آساني از طريق قلمه تكثير مي‌شود و نوع قرمز آن به كمك مواد هورموني ريشه‌زا و در زيرمه پاش و از طريق پيوند روي نوع سفيد در زير مه پاش و از طريق پيوند روي نوع سفيد قابل تكثير است. كشت و كار آن در هواي آزاد مقدور نيست

[Marichka]

خانواده مالواسه و موراسه
خانواده مالواسه Malvaceae يا ختمي

در خانواده مالواسه تعداد فراواني گياه وجود دارد اما تعداد گياهاني كه صرفاً مصرف زينتي دارند عبارتند از:

1) ختمي باغچه­اي؛

2) ختمي گلداني؛

3)ختمي چوبي.

ختمي باغچه اي
هيبيسكوس Hibiscus يك گياه ختمي بذري باغچه‌اي است كه به كمك بذرهاي سياه ­رنگ و نسبتاً درشت آن در محل اصلي تكثير پيدا مي‌كند. اين گياه نسبت به سرماي محيط حساس است و با شروع فصل سرما دوره گل­ دهي آن به پايان مي­رسد.
براي پرورش اين گياه بهتر است كه نشاهاي آن را در يك محل آفتاب‌رو و جايي كه از آبياري كافي و منظم برخوردار است كشت و كار كرد. هيبيسكوس در طول تابستان بطور متناوب گل­ توليد مي­كند و بسيار زيبا و با ارزش است.

ختمي گلداني
گياه ديگر در خانواده مالواسه هيبيسكوس جنبي­كا يا ختمي ژاپني است كه به عنوان درختچه‌­اي گلداني در گلخانه­هاي كشورمان و يا در منازل و آپارتمان‌ها كاشت مي­شود. اين گياه، گل‌هاي شيپوري­ مانند به رنگ‌هاي صورتي، قرمز، نارنجي و سفيد توليد مي­كند. اما براي توليد گل، شرايط رشدي مناسب و بهتر نياز دارد. از آن جمله مي­توان به تعادل بين درجه حرارت و ميزان نور اشاره كرد. اين گياه در گلخانه­هاي گرم بشرط اينكه گياه از نور كافي برخوردار باشد به گل مي­رود. اما در آپارتمان­هايي كه از نور كمتري برخوردار هستند، بهتر است درجه حرارت محيط نگهداري را كمي پايين ­آوريم تا تعادل لازم بين رشد رويشي و زايشي گياه بوجود آيد.

ختمي چوبي (درختي)
هيبسيكوس­ سريكوس كه در فارسي نام ختمي درختي دارد، يك درخت نسبتاً مقاوم براي آلودگي شهري و شرايط نامساعد محيطي است. در اوايل پاييز گل‌هاي بنفش رنگ را توليد مي­كند. اين گياه بوسيله قلمه­هاي نيمه خشبي ساقه در فصل پاييز تكثير مي­شود.

گياه ابوتيلون
بعضي افراد گياه ابوتيلون را به اشتباه به عنوان درخت ختمي مي­شناسند. ابوتيلون را در فارسي گياه زنگوله­اي ناميده‌اند. ابوتيلون در شكل برگ و اندازه گل از ختمي متمايز مي­شود. نحوه تكثير ابوتيلون بوسيله قلمه­ ساقه است و بوسيله هورمون ريشه‌دار مي­شود.

خانواده موراسه يا انجير
برخي از گياهان مثمر ميوه‌اي در خانواده موراسه قرار دارند. گياهان زينتي خانواده موراسه حساسيت چنداني به شرايط محيطي ندارند. اين گياهان در محيط­هاي كم­ نور با درجه حرارت و بافت خاك نا­ مطلوب هم پرورش داده مي­شوند. در سالن­ها و مكان‌هاي عمومي كشت گياهان خانواده موراسه مناسب است.

فيكوس الاستيكا
فيكوس الاستيكا يا فيكوس برگ درشت Ficus يكي از گياهان خانواده موراسه است كه برگ­هاي درشت، براق و جوانه­هاي قرمز رنگ دارد. عمل حرس بر روي اين گياه با موفقيت انجام مي­شود. بطوريكه يك درختچه بيست ساله به كمك حرس مي‌تواند به زندگي خود ادامه ­دهد.
تكثير فيكوس ­الاستيكا بوسيله قلمه ساقه و Air layering است كه يك روش تكثير غير جنسي است. نحوه انجام كار بدين صورت است كه بجاي قطع­ كردن ساقه گياه و ريشه­دار ­كردن آن (در حاليكه ساقه روي گياه مادري استوار است) در محل معيني از ساقه خراشي ايجاد مي‌شود. سپس دور محل خراش داده شده را به كمك يك ماده جاذب‌الرطوبه مثل خاك ­برگ يا پيت خالص ­پوشانده و مرطوب نگه مي‌داريم. بعد از مدتي كه علائم ريشه­زا در محل پوشيده شده ملاحظه شد از ابتداي محل بسته شده، گياه را قطع ­كرده و به عنوان يك گياه ريشه­دار قابل كشت در محل اصلي بكار برده مي‌شود.
از مزاياي اين روش آن است كه حمل و نقل چنين گياهاني نسبت به قلمه­هاي ريشه­دار شده با سهولت بيشتري انجام مي­شود. زيرا ريشه­ها در درون بافت مرطوب­ كننده محصور هستند و هيچ آسيبي به آن‌ها نمي­رسد.

فيكوس ليراتا Ficus lyrata
فيكوس ­ليراتا يا فيكوس ­برگ ويلوني از ديگر گياهان خانواده موراسه محسوب مي­شود. اين گياه برگ­هايي بشكل پنج ضلعي يا شبيه به يك ويلون دارد و منظره خاص و منحصر به فردي از خود نمايان مي­كند.
فيكوس­ برگ ويلوني بوسيله قلمه ساقه تكثير مي­شود. و به لحاظ برخورداري از شرايط محيطي و رشدي شبيه گياه فيكوس ­الاستيكا است.

فيكوس­ بنجامين
فيكوس­ بنجامين گياهي در خانواده موراسه است كه گياه سريع‌الرشد با برگ­هاي ظريف و شاخه­هاي پر رشد مي‌باشد كه قابليت انعطاف­پذيري بسيار خوبي دارد. گاهي اوقات بنجامين­ها را به شكل­هاي زيبايي در هم مي­بافند و منظره زيبايي را بوجود مي­آورند. فيكوس ­بنجامين سبز يك پايه مناسب براي پيوند نوع ابلق است. بدين صورت كه فرم ابلق را روي آن پيوند مي­دهيم تا با اين روش رشد گياه را زيادتر كنيم. فيكوس­ بنجامين سبز بوسيله قلمه­هاي سبز با هورمون و بدون هورمون تكثير مي­شود.
فيكوس بنجامين ابلق، مشخصات بنجامين سبز را دارد، با اين تفاوت كه براي بنجامين ابلق مراقبت و شرايط خوب محيطي فراهم مي­كنيم.


مراقبت‌هاي ويژه فيكوس بنجامين ابلق
- تنظيم مقدار رطوبت نسبي محيط؛

- تنظيم مقدار نور؛

- تنظيم مقدار PH محيط.

براي رشد اين گياه رطوبت نسبي 70 تا 75 درصد مناسب است. هم‌چنين از پرورش اين گياه در نور مستقيم آفتاب پرهيز ‌شود زيرا نور مستقيم باعث سوزش و ريزش برگ‌ها مي‌شود. PH مناسب براي رشد اين گياه 6 تا 5/6 مي‌باشد.
فيكوس­ بنجامين به كنه­هاي تار عنكبوتي و قرمز حساسيت بسيار شديدي دارد و يكي از دلايل ريزش برگ­هاي آن معمولاً حضور كنه است.
تكثير فيكوس ­بنجامين به دو روش عملي است 1) پيوند جوانه روي فيكوس­ سبز؛ 2) ريشه‌زايي بخش‌هاي جوان گياه به كمك هورمون ايندول بوتيريك اسيد IBA (4000 پي­­پي­­ام). آنچه كه تا به حال در ايران معمول بوده است استفاده از روش پيوند بوده است. اما به كمك هورمون نيز مي­توان اين گياه را تكثير كرد.

فيكوس پيچ
فيكوس پيچ يا فيكوس برگ ريز با نام علمي فيكوس ­پوميلا گياهي است كه برگ­هاي ريز و ساقه­هاي رونده به حالت پيچ دارد، و بوسيله قلمه­هاي ساقه تكثير است.
فيكوس الاستيكاي ابلق
فيكوس الاستيكاي ابلق گياهي برگ درشت است كه به فرم ابلق موجود است. بوسيله قلمه ساقه و هم‌چنين قلمه انتهايي و مياني ساقه، به كمك هورمون ريشه­دار مي­شود و آن را در محيط بسيار مناسب پرورش مي­دهيم.

فيكوس انجير معابد
فيكوس انجير معابد، گياهي است كه منظره­اي بسيار زيبا دارد. اين گياه بخوبي در جنوب ايران رشد و نمو مي­كند. انعطاف شاخه­­ها طوري است كه تنه­ها در هم تنيده شده‌ا­ند و منظره بسيار زيبايي را جلوه‌گر ساخته­اند.

[Marichka]

انواع محيط‌هاي كشت براي ريشه‌زايي
- ماسه؛
- پرلايت؛
- ورميکولايت؛
- مخلوط ماسه و پرلايت.

ماسه
- محيط کشت معروف؛
- فاقد هر گونه عناصر؛
- ارزش آن به واسطه وجود تخلخل كافي، وجود اكسيژن و حفظ رطوبت.

اولين محيط كشت ماسه است كه براي ريشه‌دار کردن گياهان ارزشي خاص دارد، زيرا قلمه‌هاي جدا شده از پايه‌هاي مادري ذخيره غذايي به اندازه کافي دارند. اندازه ذرات ماسه و تخلخل بين اين ذرات بسته به نوع قلمه‌ها متفاوت است پس بهتر است که براي قلمه‌هاي مختلف اندازه معيني از محيط کشت را استفاده کنيم.
پرلايت
- منشا آتشفشاني؛

- سفيد رنگ؛

- فاقد هرگونه ذخيره غذايي؛

- ارزش آن به واسطه ذخيره آب تا 4 برابر وزن خود.

دومين محيط کشت که براي تکثير قلمه‌ها استفاده مي‌کنيم پرلايت است. و به دليل خصوصيات ذكر شده، در ريشه‌دار شدن قلمه‌ها يا گياهاني که در غير محيط خاک پرورش مي‌يابند بسيار مفيد و مناسب است. اندازه ذرات پرلايت بين 4- 2/1 ميلي‌متر است و بسته به نوع مصرف و نوع قلمه براي تکثير از پرلايت‌هاي نرم و نسبتاً درشت استفاده مي‌کنيم. معمولاً مخلوطي از پرلايت‌هاي خيلي نرم و نسبتاً درشت به نسبت مساوي ترکيب مي‌کنيم و بعنوان يک بستر ريشه‌زايي از آن استفاده مي‌شود.

ورميكولايت
- ماده معدني از نوع ميكا؛
- حاوي سيليکات منيزيم، آلومينيم و آهن است.

در حقيقت يک رس حرارت ديده است که مي‌تواند مقدار زيادي آب را جذب کند. ورميکولايت بدليل قيمت نسبتاً بالايي که دارد مصرف چنداني ندارد. بعلاوه بعلت جذب آب حجمش زياد مي‌شود و نبايد تحت فشار قرار گيرد، زيرا تخلخلش را از دست مي‌دهد. فقط در موارد خاص براي سازگاري دادن يک گياه حاصل از کشت بافت در محيط جديد از اين ماده استفاده مي‌شود. بنابر اين براي تکثير معمول و متداول گياهان عمدتاً ماده مورد مصرف پرلايت يا ماسه است.

مخلوط ماسه و پرلايت
- به نسبت مساوي مخلوط مي‌شوند؛
- در سطح كاربردي مصرف زيادي دارد.
چهارمين محيط كشت، مخلوط ماسه و پرلايت است. به نسبت مساوي يک حجمي از پرلايت و ماسه نرم (همان چيزي که در اصطلاح باغباني ماسه بادي مي‌گويند) را با هم مخلوط مي‌کنند و قلمه‌ها را در آن قرار مي‌دهند. بعد از ريشه‌دار شدن قلمه‌ها و اطمينان از حجم ريشه، قلمه‌ها به محل مناسب ديگر انتقال مي‌يابند.
محيط‌هاي کشت قلمه‌ها فاقد هر گونه ذخيره غذايي بوده و بدليل آنکه فوق‌العاده سبک هستند تخلخل زيادي دارند و نمي‌توانند مواد غذايي را به مدت زيادي در خود نگه دارند. بعد از ريشه‌دار شدن گياهان چون نياز به عناصر معدني در گياه خيلي بالا مي‌رود، در يک خاک مناسب که ذخيره کافي اين مواد را دارند کشت مي‌شوند.
محيط‌هاي پرورشي گياهان – كشت خاكي
- متداولترين محيط کشت شناخته شده خاک يا Soilاست. تعريف خاک و انتظاري که از خاک براي نگهداري طولاني يک گياه مي‌رود، بسته به نوع گياه و نياز خاص غذايي آن گياه متفاوت است. گياهان علفي و آپارتماني نياز به يک بافت بسيار سبک دارند، بافتي که تخلخل کافي دارد و آب را به اندازه مناسب در خود نگهداري مي‌کند و ريشه‌ها در آن بخوبي تنفس مي‌کنند.
- ترکيبي با نسبت مساوي از خاک برگ، ماسه بادي و خاک زارعي و داراي يک بافت خوب و مناسب براي پرورش گياهان آپارتماني اصطلاحاً خاک سبک ناميده مي‌شود.
- خاک سنگين در باغباني کاربرد خيلي زيادي ندارد، فقط گياهاني که ساختمان ريشه‌اي بسيار قطور و قوي دارند مثل گل كاغذي و هم‌چنين شاه‌پسند درختي و درختچه ختمي چيني در خاک‌هاي سنگين بهتر رشد و نمو مي‌کنند.
- غير از خاك تركيبات مصنوعي ديگر مثل پيت هم استفاده مي‌شود. Peatخاكي است كه از بقاياي در حال تخمير اندام‌هاي مختلف گياهي بوجود آمده است. پيت‌هاي طبيعي حاصل تخمير خزه‌ها هستند. دو خزه معروف بنام‌هاي Sphagnum و Hyponum در اروپاي شمالي به وفور يافت مي‌شوند و معادني که از اين خزه‌ها در اروپاي شمالي بدست آمده تحت عنوان تورب يا پيت خالص به بازار عرضه مي‌شوند. پيتPH بسيار پاييني دارد و براي گياهان اسيد پسند و آن‌هايي که نياز به PH پايين دارند بسيار مناسب و ايده‌آل است.

هيدروپونيك – كشت بدون خاك گياهان
- پرلايت؛
- ورميكولايت؛
- پشم سنگ؛
- پوكه معدني.

البته اين مواد فاقد هر گونه ذخيره غذايي هستند و مواد غذايي بطور مصنوعي به اين سيستم‌ها بايد اضافه شوند. پرلايتي كه مواد غذايي لازم به آن اضافه شده باشد بحث محيط كشت هيدروپونيک Hydroponic را به ميان مي‌آورد. معادن خاك پيت در چند ناحيه (عمدتاً در شمال ايران) شناسايي شده‌اند ولي اين معادن دقيقاً حاصل تخمير دو خزه معروف هاپونوم Hyponum و اسفاگنوم Sphagnum نيستند. پيت يا تورب ايران رنگ روشن‌تري دارد در حاليکه پيت اروپا داراي رنگ قهوه‌اي بسيار تيره است. PH پيت در معادن ايران خيلي زياد و گاهي بيش از 7 مي‌باشد (يعني از حد خنثي کمي بالاتر است) ولي PH پيت‌هاي اروپايي حدود 5/4 است. هم‌چنين معادن كشف شده در ايران قابل توسعه در سطح وسيع نمي‌باشند.
رشد و نمو
مهم‌ترين عامل بعد از بستر رشد، عوامل موثر در رشد و نمو گياه مي‌باشند. ابتدا تفاوت بين رشد و نمو را يادآور مي‌شويم (البته اين تفاوت در فرهنگ نامه انگليسي بيشتر نمايان است).
رشد يا Growthبزرگ شدن سلول‌ها و افزايش تعداد سلول‌ها را گويند. به عبارت ديگر منظور از رشد افزايش تعداد و حجم سلول‌هاست.
نمو يا Developmentبه مفهوم اختصاصي شدن و تمايز سلول‌هاست. ممكن است سلولي رشد زيادي داشته باشد ولي نمو نكرده باشد. هر وقت گياه از مرحله‌اي وارد مرحله‌ي ديگر شود نمو يافته است. مثلاً گياه گلخانه‌اي را در نظر بگيريد كه چند سالي رشد رويشي داشته ولي تا زماني كه وارد فاز گل‌دهي نشده باشد نمو نداشته است. به معناي ديگر نمو پديده‌ي تخصصي شدن سلول‌هاست.
عوامل موثر بر رشد و نمو
داخلي:
الف) عوامل ژنتيكي،
ب) هورمون‌هاي نباتي.

خارجي:
الف) حرارت،

ب) رطوبت،

ج) نور،

د) گازها.

ابتدا به تعريف عوامل داخلي مي‌پردازيم. خصوصياتي را كه عوامل خارجي بر آن بي‌تاثيرند را عوامل ژنتيكي مي‌گويند. وقتي خصوصيات، صفر ذاتي هستند طوري كه عوامل خارجي بر آن‌ها بي‌تاثيرند، براي مثال اگر گياهي گل‌هاي صورتي دارد عوامل خارجي نمي‌توانند رنگ گل‌هاي آن را تغيير بدهند.

[Marichka]

تعريف گل­خانه
گل­خانه ياGreen house به فضاي محدودي اطلاق مي­شود كه قابليت كنترل شرايط محيطي مناسب را براي رشد گياهان از نواحي مختلف در طي فصول مختلف يك سال داشته باشد. طبق اين تعريف از جمله عملكرد گل­خانه، فراهم كردن شرايط محيطي لازم و مورد نياز محصولي معين است.
گل­خانه­ها بر حسب اينكه چه نوع مصالح ساختماني در آن‌ها بكار برده شده است به نوع ثابت و متحرك تقسيم‌بندي مي­شوند. گل­خانه­هاي ثابت و متحرك بنا ­بر نياز در موقعيت معين، در جايي كه مدنظر ما است احداث مي­شوند.
گل­خانه­هاي ثابت، به گل­خانه­هايي گفته مي‌شود كه مصالح ساختماني بكار رفته در آن‌ها از جنس پايدار و با دوام باشد. پس بايد ساليان سال از آن‌ها استفاده كرد. بنابراين نكاتي در ساخت گلخانه‌هاي ثابت بايد در نظر گرفته شود.

نكات مهم در احداث گلخانه­هاي ثابت
1. فاصله گلخانه تا بازار مصرف؛
2. كيفيت آب از نظر سختي؛
3. وجود بازارهاي فروش محلي؛
4. دسترسي به كارگران متخصص.

انواع گلخانه هاي ثابت
گلخانه يكطرفه: از يك جهت از نور كامل آفتاب بر ­خوردار است و از جهت ديگر از مصالح ساختماني پوشيده شده است. اين نحوه ساخت و ساز گل­خانه براي مناطقي با شرايط محيطي نسبتاً دشوار بسيار مطلوب است. در مناطقي كه سرماي شديد يا يخبندان‌هاي طولاني وجود دارد، ساخت اين گلخانه‌ها به صرفه مي‌باشد.
گلخانه دو طرفه: از دو جهت بطور كامل از نور آفتاب بهره­مند است. اين گلخانه براي كشت و پرورش بسياري از محصولات، ايده­آل و مناسب است. زيرا از جهت نور و درجه‌ي حرارت بطور كامل از نور خورشيد بهره مي‌برد.
گلخانه نيمه دو طرفه: از يك جهت بطور كامل از نور آفتاب برخوردار است و از جهت مقابل تا نيمه از مصالح ساختماني پر شده و نيمه ديگر از جنس شفاف (شيشه) است.
گلخانه­هاي سه­ گانه هر كدام براي يك اقليم معين مناسب مي‌باشند. اما بطور كلي براي مناطق مختلف ايران گلخانه­هاي دو طرفه بسيار مناسب و مطلوب هستند. چرا كه در كشور ما، به علت برخورداري از نور فراوان مخصوصاً در زمستان مي‌توان در مصرف سوخت صرفه­جويي بسيار خوب و با ­ارزشي داشت.

عوامل قابل كنترل در گلخانه­ها
1.درجه حرارت؛
2.نور؛
3.رطوبت؛
4. مقدار گاز كربنيك(Co2).
هر كدام از عوامل قابل كنترل در گل­خانه­ها جداگانه توضيح داده مي‌شوند.

درجه حرارت در گل خانه ها
تنظيم درجه حرارت در گل­خانه­ها شرط اوليه براي رشد و نمو بسياري از گياهان است. نياز گياهان به درجه حرارت دامنه­هاي مختلفي دارد. بعضي از گياهان درجه حرارت­هاي بالاتري نياز دارند مثل گياهان مناطق گرمسيري. بعضي ديگر در درجه حرارت­هاي كمتر از 20 درجه سانتيگراد هم بخوبي رشد و نمو مي­كنند، مانند گياهاني كه از مناطق سردسيري منقل شده‌اند نظير پامچال كه در جنگل‌هاي شمال ديده مي‌شود.
اما چگونگي تنظيم درجه حرارت در گلخانه­ها بستگي به سيستم گرمايي دارد. انواع بخاري‌ها يا سيستم‌هاي گازي و ... مي‌توانند مورد استفاده قرار بگيرند. اما دو شرط اوليه موجود در عامل گرم ‌كننده عبارتند از:
1- توان توزيع يكنواخت دما در سطح گلخانه را دارا باشد؛
2- فاقد اثرات مخرب زيست محيطي باشد.

نياز نوري گياهان
همه گياهان به يك اندازه به نور نيازمند نيستند. بعضي از گياهان نياز به نور فراواني دارند و بعضي ديگر به نور كمتري نياز دارند. بنابراين گياهان را از نظر نياز نوري به سه گروه بزرگ تقسيم مي­كنيم:
گياهان روز بلندLDP: Long Day Plants براي به گل رفتن بين 10 تا 14 ساعت به نور نياز دارند، مانند گياهان فصلي تابستانه نظير آحار، اطلسي، ناز و ميمون.
گياهان روز كوتاه SDP: Short Day Plants براي به گل رفتن نياز نوري كمتر از 12 ساعت دارند. كه در نقطه مقابل گياهان روز بلند قرار مي‌گيرند، مثل گل داودي.
گياهان بي تفاوت به طول روز NDP: Neutral Day Plants براي نگهداري در منزل بسيار مناسب و مطلوب هستند. مثل گل حنا يا بگونيا كه حساسيتي نسبت به طول روز ندارند و در تمام طول سال گل دارند.
به گل بردن گياهان روز كوتاه در طي ساعات روشنايي، طولاني به موضوع كنترل نور بر مي­گردد. در كشور ما با توجه به اينكه روزهاي آفتابي خيلي زياد است بايد نياز نوري گياه شناخته شود تا گياه در طي روزهاي بلند بخوبي از رشد رويشي برخوردار باشد. لذا گياهان روز كوتاه را به وسيله‌ي پايين آوردن ساعات روشنايي، بوسيله يك پرده تيره رنگ، و اصطلاحاً ايجاد شب­هاي طولاني به گل مي­بريم.

نور در گلخانه ها
در گلخانه­ها مقدار نور را به وسيله‌ي پوشاندن شيشه­ها با حصير، پاشيدن گِل و يا رنگ‌هاي قابل شست و شو و يا با استفاده از چادر­هاي الكترونيكي، كنترل مي‌كنيم.

كنترل رطوبت در گلخانه­ها
تأ­مين رطوبت يكي از پارامترهاي مهم در گلخانه­ها است. براي رشد و نمو گياهان، البته بايد نيازهاي رطوبتي گياهان را بشناسيم. بعضي از گياهان به رطوبت‌هاي خيلي بالا نياز دارند و بعضي ديگر به رطوبت كمتري نياز دارند، مثل گل كاغذي. بعد از شناخت نياز رطوبتي گياهان، آن‌ها را در گلخانه­هاي خاص خود جايگزين مي­كنيم يعني همه گياهان در يك نوع گلخانه نگهداري نمي‌شوند. در سطوح تخصصي و بزرگ، هر گلخانه براي يك محصول و يا تعدادي محصول مشابه با نياز­هاي يكسان در نظر گرفته مي‌شود.

راه‌ها و روش‌هاي مختلفي براي تأمين رطوبت گل‌خانه‌ها وجود دارد كه عبارتست از:
1. آبياري؛
2. پاشيدن آب به سقف و كف و جدار گلخانه؛
3.كاربرد دستگاه‌هاي بخار ساز.

گاز كربنيك در گلخانه­ها
كاربرد Co2 تقريباً معادل استفاده از مواد غذايي، كاربرد پيدا كرده است. در كشور ما كه گياهان از لحاظ نوري در وضعيت مناسبي قرار دارند مي‌توان با بالا بردن مصرف Co2 راندمان محصول را نيز بالاتر برد.
وجود Co2براي انجام عمل فتوسنتز ضروري است. اين واكنش شيميايي منجر به توليد محصول سبز يا عملكرد گياه مي­شود . در اين واكنشCo2 عامل بسيار مهمي تلقي مي­شود.

فرمول فتوسنتز
6 CO2 + 6 H2O à C6H12O6 + 6 O2
گلخانه­هاي ايزوله و با شرايط استاندارد داراي Co2هستند. لذا گلخانه­هايي كه ارتباط كمتري با فضاي خارج دارند و يا گلخانه­هايي كه تبادل گازي كمي دارند و در معرض رفت و آمد‌هاي مكرر و متوالي نيستند براي مصرفCo2 مناسب­تر هستند.

عوامل مؤثر در ميزان مصرف Co2
1. فصل و موقعيت زماني: در فصل‌هاي گرم و پر نور سال مقدار مصرف Co2 بيشتر است؛
2.نوع محصول: بسته به نوع محصول نياز به Co2 نيز متفاوت است؛
سن گياه: گياهان مختلف در سنين مختلف نيازهاي متفاوتي به Co23.دارند.

[Marichka]

کلمه ازدياد معادل کلمه Propagation Plant در انگليسي است. مفهوم ازدياد و تکثير گياهان از زماني آغاز شد که زندگي بشر از حالت ابتدائي خود به شکل زندگي پيچيده و پيشرفته تغيير كرد.
تکثير عبارتست از افزايش تعداد گياهان با حفظ خصوصيات مورد نظر. بطور کلي در عالم گياهي تکثير به دو شکل کلي دسته‌بندي مي‌شود.

طريق مختلف تكثير
1- مستقيم يا جنسي Sexual Propagation
2- غير مستقيم يا رويشي Vegetative Propagation

تکثير مستقيم Sexual Propagation
تکثير مستقيم بيشتر بعنوان تکثير بذري شناخته شده است. اساس کار در اين روش استفاده از بذر گياه است. بذر يا Seed از ترکيب دانه‌هاي گرده گل‌هاي نر و خامه گل‌هاي ماده بوجود مي‌آيند كه به دو شكل هموزيگوت و هتروزيگوت وجود دارند. بعد از اين ترکيب چنانچه گرده و مادگي از يک جنس باشند بذر حاصل را بذر همگن يا اصطلاحاً Homozygot مي‌نامند و چنانچه بذر بدست آمده از آميزش دانه‌هاي گرده غير از گياه مادر باشد بذر حاصل را ناهمگن يا اصطلاحاً Heterozygot ‌گويند. معمولاً اين روش براي گياهاني كه ناهمگني يا Heterozygot دارند (مثل گل‌هاي يك ساله كه نياز به تنوع و چند رنگي بيشتري دارند) از ديدگاه توليد كننده بهتر است. هم‌چنين در جاييكه اين روش مقرون به صرفه است (مثلاً در گياهاني كه تكثير به روش غير بذري مدت زمان طولاني مي‌گيرد) استفاده مي‌شود.

مزاياي بذر کاري
1) ارزانتر بودن نسبت به روش غير جنسي؛
2) انبار كردن بذر به مدت طولاني؛
3) كنترل بيماري‌هاي ويروسي.
مي‌توان بذر را براي مدت طولاني در انبار نگهداري کرد بدون آنکه آسيبي به وضعيت رويشي و ژنتيکي آن وارد شود. هم‌چنين از آنجا که بيماري‌هاي ويروسي عموماً بوسيله بذر انتقال پيدا نمي‌کنند لذا تکثير بذري راه مطمئن براي کنترل بيماري‌هاي ويروسي است.

معايب کشت و کار با بذر
1) به علت تفرقه صفات، يكنواختي لازم وجود ندارد؛
2) دوره نو نهالي طولاني‌تر است؛
3) كيفيت اوليه بذر از بين مي‌رود.
براي آن دسته از گياهان که نياز به يکنواختي دارند روش بذر کاري براي تکثير آن‌ها مشکل آفرين است. هم‌چنين در بعضي از گياهاني كه زمان لازم براي بلوغ و به گل رفتن گياه طولاني است، هزينه زيادي دارد. مثلاً زمان لازم براي درخت گلابي حداقل 7 تا 8 سال است تا يک پايه بذري به درخت ميوه تبديل شود.

روش‌هاي بذركاري
بذر کاري به دو روش مستقيم و نشا کاري انجام مي‌شود. روش مستقيم براي بذرهايي با اندازه متوسط عملي است که رويش آن‌ها با مشکل زيادي همراه نيست. گل آحار و جعفري به روش مستقيم بذركاري مي‌شوند. تعداد زيادي از بذرهاي گياهان زينتي نياز به نشا کاري دارند. در روش نشا کاري ابتدا بذرها را در يک جعبه کشت يا گلدان نشا کشت مي‌کنيم. بعد از اينکه اندازه گياهان و نشاها به حد معيني رسيد و معمولاً اين حد يک اندازه 4 تا 6 برگه است آنوقت گياهان را به محل اصلي انتقال مي‌دهيم.

نكات لازم در روش بذر کاري
1- آماده سازي بذر قبل از بذركاري؛ آماده کردن بذرهاي معمولي کار مشكلي نيست کافي است بذر تازه، کاملاً يکنواخت و فاقد هر گونه بذر علف‌هاي هرز يا گياهان ديگر در اختيار داشته باشيم.
2- تيمار قبل از كشت؛ گاهي براي اينکه بذر بعضي از گياهان سبز شود قبل از رويش يا کشت بذر بايد عملياتي را بر روي آن‌ها انجام دهيم تا بذرها را براي جوانه زدن آماده کنيم و اصطلاحاً به آن تيمارهاي قبل از کشت مي‌گويند.

كشت بذر (تيمارهاي قبل از كشت)
عمليات قبل از كشت بذر را تيمارهاي قبل از كاشت مي‌گويند.
الف) خيساندن بذرها؛
ب) رفع سرما Stratification ؛ اين اصطلاح براي آن دسته از بذرها استفاده مي‌شود که براي رويش نياز به يک دوره سرما دهي دارند يعني اگر يک دوره سرما را طي نکنند قادر به جوانه زدن نيستند.
ج) نرم كردن پوست‌هاي سخت گياهان به وسيله اسيد سولفوريك؛ پوست‌هاي بسيار سخت بعضي از گياهان تا نرم نشوند قادر به جوانه زني نخواهند بود.
بسته به نوع گياه و نياز ما روش تكثير جنسي يا غير جنسي را انتخاب مي‌كنيم. اگر نياز به گياهان يكدست و يكنواخت داريم از تكثير غير جنسي استفاده مي‌كنيم. اما بيشتر براي گياهان فضاي سبز از روش تكثير بذري استفاده مي‌شود.
هم‌چنين بسته به نوع بذر (ريزي و درشتي بذر)‌ نوع كاشت فرق مي‌كند. بذرهاي ريز اطلسي را ابتدا با خاك خيلي سبك مخلوط نموده و سپس در سطح خاك گلدان مورد نظر پخش مي‌كنيم. از آنجا كه پوشش روي بذر نيز به اندازه‌ي بذر بستگي دارد، حدود نيم سانتي‌متر خاك روي بذرها ريخته و آبياري نيز با احتياط انجام مي‌گيرد. هنگاميكه بذرها رشد كرده و 4 برگي شدند گياه به گلدان اصلي منتقل مي‌شود. بذرهاي هميشه بهار درشت هستند و به فواصل معين در گلدان كاشته مي‌شوند و روي آن‌ها را با خاك بيشتري (حدود 2- 5/1 سانتي‌متر) مي‌پوشانيم و آب مي‌دهيم.

[Marichka]

اساس روش تكثير غير جنسي
هر يک از سلول‌هاي هر كدام از گياهان توانايي ساخت يک گياه کامل همانند پايه مادري خود را دارند. و كلاً هر روشي كه بوسيله آن هر يك از اندام‌هاي گياهي به يك گياه كامل تبديل شود، يكي از زير رده‌هاي اين روش است.

انواع روش‌هاي تکثير غير جنسي
1) کشت بافت؛
2) تقسيم بوته؛
3) استفاده از اندام‌هاي زيرزميني؛
4) استفاده از ساقه و برگ بعنوان قلمه؛
5) استفاده از جوانه‌ها بعنوان پيوند؛
6) استفاده از ساقه‌هاي رونده؛
7) خوابانيدن.

كشت بافت
كشت بافت كار نسبتاً تخصصي بوده و نياز به دستگاه‌هاي مخصوص دارد كه در اينجا مورد بحث نيست.

تقسيم بوته Succres
استفاده از تقسيم بوته براي تکثير گياهان زينتي کاربرد زيادي دارد و تعداد زيادي از گياهان به اين روش تکثير مي‌شوند. استفاده از اين روش بدليل اينکه گياه کامل و ريشه‌دار از پايه مادري جدا مي‌شود و عيناً شبيه پايه مادري شروع به رشد و نمو مي کند، يک روش نسبتاً آسان و بدون هيچ گونه خطر از نظر سازگاري با محيط است و هيچ تغيير ژنتيکي در آن اتفاق نمي‌افتد. نمونه اين نوع تکثير را مي‌توان در ديفن باخيا، سانسويريا و آنتوريوم مشاهده کرد.

استفاده از اندام‌هاي زيرزميني
انواع پيازها و ريزوم‌ها از اين طريق تكثير مي‌شوند. در جلسه آينده به بحث در اين مورد مي‌پردازيم.

خوابانيدن Layering
تکثير بوسيله خوابانيدن ياLayering يک روش نسبتاً ساده و کم هزينه است. فقط بايد دقت داشت که همه گياهان با اين روش قابل تکثير نيستند. برخي از درختان و درختچه‌ها و تعدادي از پيچ‌هاي زينتي با اين روش تكثير مي‌شوند.
روش کار بدين صورت است که بخش‌هايي از ساقه که در حال رشد است را درون خاک حفر مي‌کنيم و مقداري خاک بر روي آن مي‌ريزيم. بخش‌هايي که در زير خاک هستند ريشه‌دار مي‌شوند و بعد از ريشه‌دار شدن آن‌ها را از پايين‌ترين محلي که براي خاک ريختن انتخاب کرده‌ايم قطع مي‌کنيم و بعنوان يک گياه جديد به محل مورد نظر انتقال مي‌دهيم. اين روش تکثير در گياهاني نظير پيچ لوني سرا (ياس امين‌الدوله)، ياس زرد و پيچ اناري و تعداد ديگر از گياهان قابل استفاده است.

استفاده از ساقه و برگ به عنوان قلمه
روش‌هاي قلمه برداشتن بر حسب اينکه از کدام قسمت ساقه صورت گيرد اسامي مختلفي دارند.

انواع قلمه ساقه
- قلمه چوبي Wood Cutting
- قلمه نيمه چوبي؛
- قلمه سبز؛
- قلمه علفي؛
- قلمه برگ.

قلمه يا Cuttingاستفاده ا ز بخش‌هاي ساقه و گاهي برگي بعضي از گياهان زينتي مي‌باشد كه قابليت ريشه‌زايي سريع دارند. اگر آخرين قسمت ساقه يا بخش رشد يافته سال قبل در قلمه استفاده شود، قلمه چوبي يا اصطلاحاً Wood Cutting مي‌گويند. بيشتر درختان ميوه، درختچه‌هاي زينتي، گياهان برگ ريز و گياهان خزان دار به کمک اين روش تکثير مي‌شوند. در اين روش طول قلمه 10 تا 25 سانتي‌متر است و بسته به نوع قلمه و تعداد، 3 تا 7 گره در قلمه باقي مي‌ماند. اين چنين قلمه‌هايي فاقد برگ هستند، چون زمان قلمه گيري اين گونه گياهان به دوره خواب گياهان نزديک مي‌شود (حدوداً از اواسط آبان به بعد) .
قلمه‌هايي كه بافت محكمي دارند، كمي خشبي شده ولي انعطاف لازم را دارند و حاصل رشد سال جاري هستند را قلمه‌هاي نيمه چوبي يا نيمه خشبي گويند. درختچه‌هاي زينتي و سوزني برگان و تعدادي از گياهان گلخانه‌اي نظير آکاليفا Acalypha و گل کاغذي به اين وسيله تکثير مي‌شوند. طول قلمه‌ها حدود 10 تا 15 سانتي‌متر بوده و 3 تا 4 گره روي ساقه بجاي مي‌ماند. قلمه‌ها بدون برگ يا با داشتن يک يا دو برگ کشت مي‌شوند.
قلمه‌هاي سبز، حاصل رشد جاري گياه و حامل مريستم انتهايي هستند و به سرعت ريشه‌دار مي‌شوند. چنين قلمه‌هايي طولي در حدود 5 تا 10 سانتي‌متر دارند و حداقل داراي دو گره هستند و معمولاً برگ دارند و با يک يا دو برگ در محيط ريشه زايي کشت مي‌شوند. اين قلمه‌ها تقريبا در تمام گياهان زينتي مانند سوزني برگ‌ها از قبيل كاج مطبق و آلوکالياها قابل استفاده مي‌باشند.
نوع ديگر قلمه‌هاي ساقه، قلمه‌هاي علفي يا Herbaceous Cutting است که در گياهان زينتي نظير انواع فوتوس‌ها، ديفن باخيا و برگ انجيري کاربرد دارند.
نوع ديگر قلمه، قلمه برگ است. برگ‌هاي بعضي از گياهان قابليت ريشه دار شدن دارند. عمده برگ‌هاي ريشه زا برگ‌هاي کامل هستند. يعني بايد يک برگ کامل همراه با دم برگش در بسترهاي تکثير کشت شود در حاليکه بعضي از برگ‌ها را بوسيله تکه کردن يا قطعه كردن، مي‌توان تکثير کرد مانند برگ‌هاي بگونياي ريزوم‌دار و سانسويريا.

[Marichka]

گل
زعفران زینتی
(کُروکُوس)
CROCUS

گل زعفران زینتی یا کروکوس Crocus جنسی از گیاهان خانواده زنبق ها Iridaceae و دارای دو گروه : بهاره C.Vernus و پائیزه ، C.Sativus می باشد و بیش از 75 گونه و واریته های بیشتری از آن تا بحال شناخته شده است .
الف - گروه بهاره : گروه کروکوس زینتی ورنوس .
ب – گروه پائیزه : کروکوس زینتی ساتیوس.
نوع بهاره آن از اواخر اسفند تا اواسط اردیبهشت ماه و نوع پائیزه آن از اواسط شهریور تا اواخر مهرماه در مناطقی که هوای معتدل دارند گل می دهد .
موطن اولیه آن در اطراف کوههای آلپ بوده و هنوز هم بیش از چهل نوع آن اطراف کوههای مزبور یافت میشود .
در صورتیکه خوب و مناسب کشت شود و از آن مواظبت کامل بعمل آید از هر پیاز میتوان انتظار 3 – 4 گل را داشت .
در گونه های وحشی معمولا گلها برنگ سفید و زرد میباشد . ولی انواع تربیت شده آن رنگهای متنوعی دارد . که در جای خود از آن بحث خواهیم کرد .
معمولا گلهای کروکوس بشکل جام لبه بلند است و در بعضی از انواع آن پشت جام دو تا سه کاسبرگ کوچک میتوان دید .
در کروکوس ها معمولا گلها قبل از برگ ظاهر می شوند ولی در تعداد محدودی از گونه های آن برگ قبل از گل آشکار می گردد .
ارتفاع ساقه گل در انواع آن فرق می کند . ولی بطور کلی ارتفاع ساقه بین 5 تا 7سانتیمتر میباشد .

احتیاجات گیاه :
این گیاه احتیاج به خاک معمولی با کمی کود پوسیده دامی دارد و حد اقل پیاز آن باید 5 سانتیمتر زیر خاک باشد و مقدار آب آن مانند گلهای دیگر باغچه میباشد .

روش کاشت و تکثیر :
این گل به دو روش کاشتن پیاز در خاک و یا پرورش پیاز آن در آب زیاد میشود .
الف – کاشتن پیاز در خاک : برای کشت ابتداء حفره ای با عمق 5 سانتیمتر احداث کنید و بعد پیاز را داخل آن گذارده بطریقی که سر پیاز به طرف بالا قرار گیرد و بعد خاک و کودی را که آماده کرده اید روی آن و اطراف آن بریزید و آبیاری کنید .
ب – پرورش در آب : کشت در آب و یا ظرفهای سفالی سوراخدار میباشد. پس از انتخاب ظرفهایی که برای کشت پیاز اختصاص داده اند بهتر است 3 تا 4 پیاز را در یک ظرف آب قرار دهید .
هنگامیکه پیاز مستقیما در آب کاشته میشود باید پیرامون و زیر پیاز مقداری پنبه قراردهید تا زودتر ریشه کند .
توجه داشته باشید که مقدار آبی که در ظرف می ریزید همیشه پائین تر از سر پیاز باشد و طوری پیازها را قرار دهید که سر آنها از آب بیرون باشد و هر روز دقت نمائید که کسری آب را تامین کنید .

کروکوس های معروف عبارتند از :
1 – کروکوس گوزیانوس C.gusianus: برنگ زرد طلائی میباشد که در باغها اصطلاحا آنرا قبا طلائی می گویند .
این گونه کروکوس در جنوب شوروی زیاد دیده میشود .
ارتفاع گلهای آن 6 تا 7 سانتیمتر است و از قدیمیترین نوع شناخته شده میباشد .
2 – کروکوس ایمپراتی C.imperati: رنگ گلهای آن بنفش روشن با پشت برگهای کرم با خطوط بنفش تیره و یا قهوه ای میباشد و در ناپل و جنوب ایتالیا زیاد دیده میشود
3 – کروکوس ورنوس C.vernus : که در یونان زیاد دیده میشود. رنگ گلها طلائی و سفید میباشد و اول بهار گل می دهد.
4 – کروکوس موئزیاکوس C.moesiacus: که در یونان زیاد دیده میشود ، پیاز آن بلندتر و نازکتر از انواع دیگر است . رنگ گلهای آن طلائی و سفید برفی است و از انواع مشهور بهاره میباشد که اواخر زمستان و اوائل بهار گل می دهد.
5 – کروکوس ساتیووس C.sativus: یا زعفران که بر خلاف سایر گونه ها برگها قبل از گلهای آن و اواسط مهرماه ظاهر میشود .
گلبرگ های آن قرمز زعفرانی است و گاهی برنگ نارنجی هم دیده شده است .
گلها یکدفعه و همزمان باز می شوند و پیاز آن سالها در زمین باقی می ماند .
این گیاه بومی جنوب اروپا و آسیای میانه میباشد و بیشتر مصرف داروئی دارد و همانطور که از موطنش پیداست احتیاج به هوای گرم مدیترانه ای دارد .
در کشور ما در نقاط معتدل گرم مانند قائن و بیرجند وجود دارد و مصرف غذائی و طبی دارد .
6 – کروکوس اسپسیوسوس C.speciosus: در جنوب شرقی اروپا و آسیا و ایران زیاد یافت می شود و آب و هوای این منطقه برای رشد و نمو و تکثیر آن بهتر از سایر نقاط است .
ارتفاع گلهای آن بین 10 تا 12 سانتیمتر است. رنگ گلها آبی و زرد با رگه های بنفش و بهترین نوع آن در مهرماه گل می دهد و بیشتر انواع آن در باغهای قدیمی و در لابلای چمن یافت میشود .
یکی از بی نیازترین گونه های کروکوس است که بدون زحمت و مراقبت رشد کرده و تکثیر میشود . برگهای آن پهن تر از انواع دیگر و متمایل به رنگ آبی است و پیاز آن کمی از گونه های دیگر درشت تر میباشد .
7 – کروکوس آستوریکوس C.asturicus: در شمال ایتالیا زیاد یافت می شود .
8 – کروکوس اورنوس C. aureus: در شمال ایتالیا زیاد است.
9 – کروکوس ایتئوس iuteus: در این گونه گلها به رنگ زرد و نارنجی و بلندی آن از 7 سانتیمتر تجاوز نمی کند . این گل و گل پاپیتال از گیاهان مناسب برای کاشتن در ماه اسفند میباشند .
10 – کروکوس بالانسا C.balansae: در آسیای میانه زیاد دیده میشود . رنگ گل آن نارنجی و ارتفاع ساقه آن از 5 تا 7 سانتیمتر است .
11 – کروکوس لیانتیکوس C.lianaticus: در اطریش زیاد دیده میشود .
12 – کروکوس ایریدیفلوروس C.iridiflorus: در اطریش زیاد دیده میشود .
13 – کروکوس هیجانتیوس C.hijantinus: در اطریش زیاد دیده میشود .
این سه گونه اخیر از گونه های خاص میباشند که پشت جام و پشت گلبرگهای بهم چسبیده سه گلبرگ اضافی وجود دارد .
بلندی این گلبرگها از بلندی جام بیشتر میباشد .
بلندی ساقه این کروکوس ها ( گل زعفران زینتی ) بین 8 تا 12 سانتیمتر است .
14 – کروکوس بیفلوروس C.biflorus یا ( کروکوس اسکاتلندی ): در ایتالیا و اطراف دریای سیاه یافت میشود .
15 – کروکوس بادامی C.badamii: در کوههای اطراف مدیترانه فراوان یافت میشود .
رنگ گل آن سفید برفی و حاشیه برگهای آن تیره تر از داخل گلبرگ میباشد .
16 – کروکوس آدامیکوس C.adamicus: این گونه نیز مشخصاتی مشابه گونه قبلی دارد .
17 – کروکوس ولدمی C.b.weldemii: این گونه کمی کوچکتر از این دو گونه قبلی و حاشیه گلبرگ آن زرد تیره میباشد
18 – کروکوس نقره ای C.b.argentinus: در یوگوسلاوی و بلغارستان بحد وفور یافت میشود و رنگ گلبرگ آن سفید خالص میباشد .
19 – کروکوس بیزانتینوس C.byzantinus: در یونان – آسیای میانه – فلسطین – ایران یافت میشود .
20 – کروکوس کونسلاتوس C.concellatus: در یونان – آسیای میانه – فلسطین – ایران یافت میشود .
21 – کروکوس نودیفلورروس C.nudiflorus: در یونان – آسیای میانه – فلسطین – ایران یافت میشود .
22 – کروکوی اشیمپری C.schimperi: در یونان – آسیای میانه – فلسطین – ایران یافت میشود .
در گونه های 20،21،22،23، گلها پس از پژمرده شدن برگها نمایان میشود .
رنگ گلبرگها اغلب سفید ، زرد، بنفش و یا صورتی است .
و اغلب آنها بیش از 2 تا 3 گل می دهند و ارتفاع ساقه گل آن بین 8 تا 12 سانتیمتر است .
23 – کروکوس کانیدوس C.canidus: در شرق ترکیه فراوان است . برگها با گل بهاره ظاهر میشود .
معمولا رنگ گلبرگ آن سفید و اغلب داخل کاسبرگ زرد نارنجی و یا نارنجی میباشد .
بلندی ساقه 8 تا 10 سانتیمتر است .
24 - - کروکوس سولی فلوروس C.suliflorus: مشخصاتی مشابه گونه کانیدوس C.canidus داشته ، فقط داخل کاسبرگ آن برنزه میباشد .
25 – کروکوس شری سانتوس C.chrysanthus: در یونان و ترکیه فراوان است .
برگها با گل بهاره ظاهر میشود . برگهای آن نازکتر و ریزتر از سایر گونه ها است .
ارتفاع گلها بین 6 تا 7 سانتیمتر است .
این گونه در نواحی معتدل در بهمن ماه گل می دهد و گلهای آن برنگ زرد طلائی است و برای کشت در فضای بسته گلخانه سرد مناسب است .
بعضی از انواع آن دارای گلبرگهای زرد با انتهای طلائی و پشت گلبرگها آبی روشن است .
بغیر از گونه های یاد شده بیش از 500 گونه دیگر کروکوس CROCUS وجود دارد که تقریبا مشابه با گونه های ذکر شده میباشد و اختلاف آنها در رنگ و مشخصات گیاه شناسی آنها است که توضیح آن باعث طول کلام خواهد بود .

بر گرفته از کتاب : گل ها و گیاهان زینتی
نوشته : مهندس منوچهر کارگر

[Marichka]

گل آنتوریوم
ANTHURIUM

آنتوریوم ،Anthurium جنسی از خانواده آراسه ها Aracees است که اقسامی از آن بواسطه برگهای پهن و فلزی رنگ با رگهای سفید و نیز گلهایش جالب توجه بوده و در گرمخانه ها میکارند .
بلندی این گیاه به 30 الی 80 سانتیمتر می رسد .
دو رقم از این گل که تاکنون شناخته شده است عبارتند از :
1 – آنتوریوم شزریانوم A.Schezerianum: که یکی از زیباترین گلها با برگهای پهن جالب است .
2 – آنتوریوم آندرآنوم A.Andreanum: با شاخه های عمودی و رنگهای عالی و برگهای بسیار پهن و شاخه های گل زیبا .
شاخه های گل آن بسیار مورد توجه است و مدتها در آب دوام می آورد .
این نوع گل بخصوص برای پرورش در گلخانه مناسب است .
زیرا در این مکان است که مقدار رطوبت ، درجه حرارت و آبیاری به راحتی قابل کنترل می باشد .
نوع آنتوریوم شزریانوم A.Schezerianum برای پرورش در آپارتمان ، یک گل بسیار مناسب است .
این گیاه در شرایط مناسب مرتبا گل داده و برگهای بسیار زیبای آن به رنگهای قرمز درخشان یک ماه و حتی بیشتر دوام می آورد .

مواظبت های زراعی :
نور : نور ملایم در درجه اول .
حرارت : محیط گرم .
رطوبت : خاک را باید مرطوب نگاه داشت .
جابجا کردن : در زمان جابجا کردن گیاه ( تعویض گلدان ) خاک گلدان باید از مخلوط زیر تهیه شود :
1 – خزه ، در حال پوسیدن یا تورب ( پیت) دو قسمت .
2 – ورمیکولیت ( از سنگهای معدنی است که بعدا به رُس تبدیل میشود ) یک قسمت .
3 – پرلیت ( این هم از سنگهای معدنی است که به رُس تبدیل میشود منتها ذرات آن درشت تر است ) یک قسمت . سپس آن را بطور یکنواخت مخلوط کرده و در گلدان مصرف کنید .
کود :
هر ماه یکبار باید از کودهای قابل حل در آب برای آنتوریوم شزریانوم A.Schezerianumاستفاده کرد و برای نوع آنتوریوم آندرآنوم A.Andreanum ماهی دو بار .
تکثیر : ازدیاد این گیاه از طریق قلمه زدن ساقه انجام میشود .

برگرفته از کتاب : پرورش گل ها و گیاهان زینتی
نوشته : مهندس منوچهر کارگر

[Marichka]

گیاه
دیفن باخیا
Diffenbachia
دیفن باخیا ، Diffenbachia گیاهی است از خانواده آراسه Arasees با تقریبا در حدود 30 گونه و تعداد زیادی واریته های گوناگون .
این گیاهان دائمی همیشه سبز ، بومی آمریکای جنوبی بوده و بخاطر برگهای زیبایش کاشته می شود. و برای گلخانه ها و آپارتمان های شوفاژ دار و یا در مکانهائیکه درجه حرارت زمستان به اندازه کافی باشد مناسب است .
گونه های مختلف این گیاهان تقریبا دارای نیازهای مشابهی از نظر آب و هوا و رطوبت می باشند .
برگها تقریبا بیضی کشیده با نوک تیز و در روی ساقه بطور مارپیچ بوجود می آیند .
رنگ برگها معمولا سبز تیره و دارای نقاط یا لکه های سفید کرم رنگی در دو طرف رگبرگ اصلی می باشند . تقریبا حاشیه برگها سبز است . فاصله برگها نسبتا کم است .
اندازه برگها بر حسب گون متغیر بوده و در بعضی از گونه ها به اندازه های نسبتا بزرگی ( 50 سانتیمتر) می رسد .
با وجودیکه گیاه همیشه سبز است ، عمر برگها کوتاه بوده و به تدریج می ریزند .
این گیاه در گلدان بندرت گل می کند . گلهای آن قابل توجه نمی باشند و بهتر است با چاقوی تیزی بریده شوند تا نیروی گیاه بیهوده به هدر نرود .
اگر گیاه امکان رشد داشته باشد بلندی آن به دو متر و نیم نیز می رسد و تنه آن هنگامیکه برگها ریخته اند ، بند بند و یا حلقه ای شبیه پیچ چوب پنبه بازکن می باشد .
ساقه ، محکم و تو پُر می باشد . شیره گیاهان این جنس سمی است و باید از تماس آن با چشم و دهان اجتناب کرد
و بدین جهت در آمریکا به این گیاه نام Dumb cane( گیاه لال ها ) داده اند .
بلعیدن شیره تلخ این گیاه باعث ورم بافت های ظریف گلو شده بحدی که قوه گویائی را فلج می کند .

روش کاشت :
این گیاه به حرارت و رطوبت نیاز دارد .
حرارت : در زمستان نباید کمتر از 16 درجه سانتی گراد باشد ولی تا 13 درجه سانتیگراد را نیز تحمل می کند .
در حرارت 7 درجه سانتیگراد گیاه برای مدت کوتاهی زنده می ماند ولی برگهای پائینی خود را بسرعت از دست می دهد .
در حرارت مناسب گیاه برای تمام سال بدون توقف به رشد خود ادامه می دهد .
در زمستان به نور بیشتری نیاز دارد ولی در سایر فصول و بخصوص در تابستان مکانهای سایه روشن برای آن مناسب میباشند و نور مستقیم خورشید روی برگهای لطیف آن ایجاد سوختگی می کند .
در اتاق و یا آپارتمان ها باید آنرا در مکانهای روشن قرار داد .
خاک : بهترین خاک برای این گیاه ترکیبی از خاک باغچه ، پیت ( تورب ) و مقدار کمی ماسه است و گلدان باید کاملا قابل نفوذ به آب باشد .
فصل تعویض گلدان در ابتدای بهار و قبل از شروع رشد آن است .
در فصل رشد باید به گیاه کود مایع کامل داده شود .
این گیاه به خشکی و کمبود رطوبت هوا بسیار حساس است .
کناره برگها در نتیجه کمبود رطوبت ، قهوه ای رنگ می شوند و به تدریج می ریزند .
درصورتیکه گیاه در اتاق نگاهداری شود می توان رطوبت آنرا بیکی از سه روش زیر تا اندازه ای تنظیم و تامین نمود .
الف : در هوای گرم زمانیکه درجه حرارت از 22 درجه تجاوز می کند آب را بوسیله اسپری روی آن بپاشند .
ب : آب باید کاملا خالص باشد و در غیر اینصورت اثر املاح روی برگهای آن باقی می ماند .
پ : گیاه در تابستان و در فصل رویش به آب نسبتا زیاد نیاز دارد و در زمستان باید مقدار آنرا کم کرد .

تکثیر :
این گیاه بوسیله قلمه علفی ساقه و یا قلمه چوبی ، یا خواباندن هوائی زیاد می شود .
ساقه دیفن باخیا همانطور که گفته شد ، بند بند و یا حلقه دار می باشد .
اگر برگهای پائین ساقه از بین رفته اند ، می توان ضمن اینکه از چنین گیاهی قلمه گرفت آنرا نیز اصلاح و به فرم طبیعی بازگردانید .
تکثیر به روش خواباندن هوائی :
این روش یکی از ساده ترین راه ریشه دار کردن گیاهان می باشد و بیشتر برای گیاهان زینتی که برگهای پائینی خود را از دست داده اند بکار می رود .
بدین منظور قسمتی از ساقه را برحسب نوع گیاه به یکی از سه شکل زیر با چاقوی تیزی شکاف میدهند .

تقسیم هوائی دیفن باخیا همانند فیکوس مراحل مختلف بالا را بایستی رعایت نمود .
1 – حلقه ای پیرامون پوست گیاه بطول در حدود 5 سانتیمتر برمیدارند .
2 – شکافی بصورت V عمودی بر ساقه گیاه حد اکثر باندازه یک سوم قطر شاخه ایجاد می نمایند .
3 – برش مورب از طرف پائین ساقه به بالا و شکافی مورب حداکثر یک دوم قطر شاخه ایجاد میکنند و برای جلوگیری از بسته شدن شکاف یک تکه چوب کوچک بین دو لبه آن قرار می دهند .
هدف از شکاف دادن ساقه قطع آوندهای آبکش حاوی شیره پرورده می باشد .
زیرا شیره خام توسط آوندهای چوبی به بالای گیاه میرسد . در اثر عمل فتوسنتز ( کربن گیری ) بصورت شیره پرورده درآوندهای آبکش بطرف پائین آمده و در نقطه بریده شده مجتمع گشته و سبب ریشه دار شدن گیاه می گردد .
پیرامون قسمت بریده شده را توسط یک کیسه پلاستیکی حاوی خزه و یا پیت مرطوب میپوشانند و پس از تشکیل ریشه ها ساقه گیاه را از زیر ریشه قطع می کنند .
فصل خواباندن هوائی زمان فعالیت گیاهان یعنی بهار تا اواسط تابستان می باشد .
تکثیر به روش قلمه زدن :
پس از اینکه بطریق خواباندن هوائی قلمه ریشه داری بدست آوردیم میتوان از باقیمانده گیاه با وجودیکه بدون برگ می باشد نیز قلمه گرفت .
اگر طول گیاه زیاد باشد 15 سانتیمتر از پایه مادری را نگاهداشته و بقیه آنرا به قلمه های کوچکی تقسیم کرده ، بقسمی که هرکدام از قلمه ها حد اقل دارای یک جوانه باشد .

این قلمه ها را بطور جداگانه و یا تعدادی از آنها را بطور افقی در روی گلدانی که دارای پیت (تورب) میباشد قرار داده و برای نگاهداری رطوبت گلدان را در کیسه نایلونی بگذارند .
پس از چندی قلمه ها ریشه دار خواهند شد و پس از ظاهر شدن برگها ، آنها را از کیسه نایلون خارج کنند .
باقیمانده پایه مادری نیز بتدریج جوانه زده و گلدان دیگری را بوجود می آورد .

برگرفته از کتاب : پرورش گلها و گیاهان زینتی
نوشته : مهندس منوچهر کارگر

[Marichka]

بنفشه آفریقایی
Saintpaulia
این گیاه از خانواده شمعدانیها Geraniacees بوده و گیاهی آپارتمانی است که بیش از دوازده گونه آن تا کنون شناخته شده است .
اصل آن از آفریقای مرکزی بوده ، ارتفاع آن بین هشت تا ده سانتیمتر و پهنای بوته در حدود پانزده تا بیست سانتیمتر می باشد .
برگهای آن مخملی و نرم و گلهای آن متنوع ، به رنگهای بنفش ، ارغوانی ، زرشکی ، آبی ، صورتی و برای ادامه حیات احتیاج به حرارتی بین دوازده تا پانزده درجه سانتیگراد دارد .
این گیاه نیازمند خاکی قوی ، سبک و قابل نفوذ با زهکشی خوب و نور غیر مستقیم و آبیاری منظم می باشد .

تکثیر و ازدیاد :
این گیاه را به دو صورت می توان زیاد کرد :
1 - بوسیله بذر : برای این منظور گلدان یا جعبه ای را انتخاب کرده مقداری شن در کف آن ریخته سپس مقداری خاک سبک روی آن می ریزند و روی خاک را تا ارتفاع حد اقل پنج سانتیمتر با ماسه نرم و شسته رودخانه ای می پوشانند
آنگاه بذر را روی ماسه می پاشند و به اندازه دو برابر قطر بذر روی آنرا مجددا ماسه نرم میریزند
روی جعبه یا گلدان را شیشه یا ورقه نایلونی کشیده و در محلی گرم قرار می دهند .
نهال ها پس از پانزده تا بیست روز ظاهر می شوند و پس از اینکه سه تا چهار برگه شدند آنها را به گلدان اصلی منتقل می کنند .
2 – بوسیله قلمه : برای گرفتن قلمه از برگهای قسمت پائینی بوته یک برگ را با قسمتی از ساقه بوته جدا کرده و آنرا در خاکی که از مخلوط پیت ، خاک برگ ، ماسه شن رودخانه ای به نسبت مساوی شده قرار می دهند و برای اینکه قلمه جوان زخمی نشود ، قبلا حفره ای در خاک ایجاد می کنند سپس قلمه را در آن قرار می دهند ( مطابق شکل ) و روی آنرا با ورقه ای نایلونی و یا شیشه می پوشانند .

مراحل مختلف قلمه برگ بنفشه آفريقايي
برای ریشه دار شدن قلمه ها درجه حرارتی در حدود بیست درجه سانتیگراد احتیاج است و برای آبیاری بهتر است که هر دو یا سه روز یک مرتبه گلدان را در ظرف آبی قرار داد تا خاک مرطوب گردد و احتیاج به آبیاری از سطح جعبه یا گلدان و برداشتن روکش شیشه ای یا نایلونی ان نباشد .
با این ترتیب پس از پانزده تا بیست روز قلمه ها ریشه دار شده ( مطابق شکل ) و آنرا به گلدان اصلی منتقل می کنند
برگرفته از کتاب : گلها و گیاهان زینتی
نوشته : مهندس منوچهر کارگر