.:: تاریخچه و اطلاعات شهر های ایران ::.

[eMer@lD]

روستای تیس سيستان و بلوچستان ـ تيس
از خانه جن‌ها تا خلوت با دريا

آنجا روي يکي از آن صخره‌هاي آهکي بلند که هنوز از پسمانده آفتاب ظهر گرمند، گوشه‌اي دنج و خلوت پيدا مي‌کني و مي‌نشيني و خورشيد را نگاه مي‌کني که سرخ و لرزان و بي هيچ تقلايي در دريا غرق مي‌شود و به صداي موج‌هايي گوش مي‌کني که آرام و منظم بر تن صخره‌ها مي‌کوبند و اگر حوصله داشتي به بلوچ‌هاي سپيدپوشي که با دست پر از دريا برمي‌گردند، «خداقوت» مي‌گويي، اما همه اين توصيف‌ها حتي گوشه‌اي از زيبايي‌هاي روستاي ساحلي تيس، از توابع بخش مرکزي شهرستان چابهار در سيستان‌وبلوچستان نمي‌شوند و حتما پيشينيان ما هم اين را فهميده‌اند که از 2500 سال پيش در تيس ساکن شده‌اند و به آن گاهي بندر تيزيا گفته‌اند و گاهي تيز و گاهي تسي.

تيس، سه قلعه باستاني مهم دارد؛ اولي قلعه تيس است که سبک معماري‌اش نشان مي‌دهد، به دوره سلجوقي تعلق دارد، دومين قلعه، «پيروز گت» نام دارد که به غير کوهنوردها پيشنهاد نمي‌کنيم از داخلش بازديد کنند، چون راه ورود به آن سخت و خطرناک است، قلعه سوم، «بلوچ گت» است که بالاي کوه قرار گرفته و دو مقبره هرمي کوچک هم در آن ساخته شده است.
انتخاب سفر به تيس ـ که از طرف نيک‌شهر و جاده چابهار ـ کنارک جاده‌اي آسفالته دارد ـ با خودتان است، اما فقط اين هشدار را بشنويد که اگر به تيس نرويد، نه مقابر جناني گچ را (که به باور اهالي، محل سکونت جن‌ها بوده) مي‌بينيد، نه پيل‌بند را، نه سدهاي تيس را، نه غارهاي بان مسيتي و نقاشي‌هاي عجيب و غريب داخلشان را، نه چاه باستاني تيس کوپان را و نه حتي گورهاي مرموز تپه نهادي را.

[eMer@lD]

شهر سوخته شهري با شگفتيهاي بسيار كه رازها در دل خود دارد

شهر سوخته (Burned City) در۵۶ کيلومتري زابل در استان سيستان و بلوچستان و در حاشيه جاده زابل - زاهدان واقع شده است. اين شهر در ۳۲۰۰ سال قبل از ميلاد پايه گذاري شده و مردم اين شهر در چهار دوره بين سال‌هاي ۳۲۰۰ تا ۱۸۰۰ قبل از ميلاد در آن سکونت داشته اند.
کلنل بيت، يکي از ماموران نظامي بريتانيا از نخستين کساني است که در دوره قاجار و پس از بازديد از سيستان به اين محوطه اشاره کرده و نخستين کسي است که در خاطراتش اين محوطه را شهر سوخته ناميده و آثار باقيمانده از آتش سوزي را ديده است. پس از او سر اورل اشتين با بازديد از اين محوطه در اوايل سده حاضر، اطلاعات مفيدي در خصوص اين محوطه بيان کرده است. بعد از او شهر سوخته توسط باستان‌شناسان ايتاليايي به سرپرستي مارتيسو توزي از سال ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۷ مورد بررسي و کاوش قرار گرفت. اين شهر يکي از آثارتاريخي استان سيستان و بلوچستان به شمار مي آيد.

بر مبناي يافته‌هاي باستان شناسان شهر سوخته ۱۵۱ هکتار وسعت دارد و بقاياي آن نشان مي‌‌دهد که اين شهر داراي پنج بخش مسکوني واقع در شمال شرقي شهر سوخته، بخش‌هاي مرکزي، منطقه صنعتي، بناهاي يادماني و گورستان است که به صورت تپه‌هاي متوالي و چسبيده به هم واقع شده اند. هشتاد هکتار شهر سوخته بخش مسکوني بوده است. تحقيقات نشان داده است اين محوطه بر خلاف اکنون که محيط زيست کاملاً بياباني دارد و فقط درختان گز در آنجا ديده مي‌‌شود، در پنج هزار سال قبل از ميلاد منطقه‌اي سبز و خرم با پوشش گياهي متنوع و بسيار مطلوب بوده و درختان بيد مجنون، افرا و سپيدار در آنجا فراوان وجود داشته است. در آن دوران نيز اين منطقه بسيار گرم بوده، اما آب رودخانه هيرمند و شعباتش به خوبي زمين‌هاي کشاورزي شهر سوخته را سيراب مي‌‌کرده است. درياچه هامون در ۳۲۰۰ قبل از ميلاد درياچه‌اي بزرگ و پرآب بوده و رودها و شاخه‌هاي قوي از آن منشعب مي‌‌شده و در اطراف آن نيزارهاي وسيعي وجود داشته است. در بررسي‌هاي منطقه‌اي در اطراف شهر سوخته بستر رودخانه‌هاي مختلف و آبراه‌هايي پيدا شده که به مزارع کشاورزي شهر سوخته آب مي‌‌رسانده اند. در اولين فصل کاوش در شهر سوخته کوچه‌ها و خانه‌هاي منظم، لوله کشي آب و فاضلاب با لوله‌هاي سفالي پيدا شد که نشان دهنده وجود برنامه ريزي شهري در اين شهر است

[eMer@lD]

منطقه گورستان

از سال1376 تا 1383 تعداد 14 گمانه به مساحت تقريبي 2300 متر مربع در گورستان شهر ،حفار ي شده و در نتيجه 310 گور كشف شده است. طي كاوش هاي بعمل آمده توسط باستان شناسان ،برخي از مردم شهر سوخته را با لباس و پارچه كفني دفن مي كرده اند.در تعدادي از قبرها، آثار پارچه در روي بدن اجساد مردگان ديده مي شود. پارچه ها به سه شكل مختلف در قبرها ديده مي شود.

به صورت كفن ،كه مرده ها را در آن مي پيچيده اند.
به شكل لباس زير انداز و رو انداز .
كف قبر فرش شده و مرده را با لباس در آن مي گذاشتند.

اشياء سفالي اصلي ترين موادي هستند كه تقريبا در همه قبرها وجود دارند در كنار اين دسته از اشياء ،هداياي ديگري ساخته شده از سنگ،چوب، پارچه در قبور ديده مي شود.

صنعت و مشاغل در شهر سوخته

شهر سوخته مرکز بسياري از فعاليت‌هاي صنعتي و هنري بوده، در فصل ششم کاوش در شهر سوخته نمونه‌هاي جالب و بديعي از زيورآلات به دست آمد. در جريان حفاري‌هاي فصلهاي گذشته در شهر سوخته مشخص شد که با توجه به صنعتي بودن شهر سوخته و وجود کارگاه‌هاي صنعتي ساخت سفال و جواهرات در اين منطقه، ساکنان شهر سوخته از درختان موجود در طبيعت محوطه براي سوخت استفاده مي‌‌کرده اند. شهر سوخته مرکز بسياري از فعاليت‌هاي صنعتي و هنري بوده است....
باستان شناسان با يافتن مهره‌ها و گردنبندهايي از لاجورد و طلا در يک گور در باره روشهاي ساخت ورقه‌ها و مفتول‌هاي طلايي به تحقيق پرداختند و دريافتند صنعتگران شهر سوخته با ابزار بسيار ابتدايي ابتدا صفحه‌هاي طلايي بسياز نازک به قطر کمتر از يک ميليمتر تهيه کرده و بعد آنها را به شکل لوله‌هاي استوانه‌اي درمي آوردند و پس از اتصال دو سوي ورقه‌ها به يکديگر مهره‌هاي سنگ لاجورد را در ميان آن قرار مي‌‌دادند. در شهرسوخته انواع سفالينه‌ها و ظروف سنگي، معرق کاري، انواع پارچه و حصير يافت شده که معرف وجود چندين نوع صنعت، به ويژه صنعت پيشرفته پارچه بافي در آنجاست. تاکنون ?? نوع بافت پارچه يکرنگ و چند رنگ و قلاب ماهيگيري در شهر سوخته به دست آمده و مشخص شده مردم اين شهر با استفاده از نيزارهاي باتلاق‌هاي اطراف هامون سبد و حصير مي‌‌بافتند و از اين ني‌ها براي درست کردن سقف هم استفاده مي‌‌کردند. صيد ماهي و بافت تورهاي ماهيگيري نيز از ديگر مشاغل مردمان شهر سوخته بوده است. شهر سوخته بدون شك جز شهرهاي بسيار پيشرفته زمان خود بوده است. اين نكته نه تنها در بقاياي آثار معماري و كارهاي ظريف دستي وصنعتي ديده مي شود بلكه در سازمان دهي اجتماعي شهر نيز ديده مي شود. شهر سوخته داراي تشكيلات منظم و مرتبي بوده است.آثار باقي مانده نشان دهنده اين امر است كه در اين شهر طي هزاره سوم پيش از ميلاد، داراي يك نظام مرتب و منظم آبرساني،تخليه فاضلاب ودانش پزشكي بوده تا آن حد كه پزشكان اين شهر نه تنها از علومي چون شكسته بندي آگاه بوده اند ،بلكه مي توانسته اند به اجراي اعمال شگفت انگيز جراحي مغز دست بزنند. از سوي ديگر پيدا شدن تنها لوح نوشته دوران آغاز ايلامي اين شهر،همراه با آثار مهرها ، نشان از ارتباطات تجاري و كنترل اقتصادي منطقه از سوي اين جامعه دارد .

چشم مصنوعي در شهر سوخته

براي نخستين بار در شهر سوخته يك چشم مصنوعي متعلق به ۴۸۰۰ سال پيش كشف شد. به نقل از روابط عمومي پژوهشگاه سازمان ميراث فرهنگي، سيد منصور سيد سجادي سرپرست گروه باستان شناسي شهر سوخته با اعلام اين مطلب گفت: اين چشم متعلق به زني تنومند ۳۲ تا ۳۶ ساله است كه در قبر شماره ???? منطقه گورستان مدفون بوده است. وي با اشاره به مطالعات اوليه كه بيانگر وجود آثار آبسه در زير طاق ابرو است افزود: به علت طول زمان زيادي كه بخش زيرين چشم مصنوعي با پلك در تماس بوده آثار ارگانيكي پلك چشم در روي ان قابل رويت است.
سجادي در خصوص جنس چشم مصنوعي اظهار داشت: جنس و ماده چشم ياد شده هنوز مشخص نيست و تشخيص آن به آزمايش هاي بعدي موكول شده اما به نظر مي رسد در ساخت اين چشم از قير طبيعي كه با نوعي چربي جانوري مخلوط شده استفاده شده است. سرپرست هيأت باستان شناسي شهر سوخته خاطرنشان كرد: در روي اين چشم مصنوعي ريزترين مويرگ هاي داخل چشم توسط مفتول هاي طلايي به قطر كمتر از نيم ميليمتري طراحي شده اند. وي تصريح كرد: مردمك اين چشم در وسط طراحي شده و تعدادي خطوط موازي كه تقريبا يك لوزي را تشكيل مي دهند در پيرامون مردمك ديده مي شود و از دو سوراخ جانبي واقع در دو سوي اين چشم مصنوعي جهت نگهداري و اتصال آن به حدقه چشم استفاده مي شده است.

نخستين ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌� � �‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌� �� ��‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌� �‌ ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌� � �‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌� �� ��‌تصوير متحرك جهان در شهر سوخته پيدا شد

پنج هزار سال پيش در «‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌� � �‌‌‌‌‌‌‌‌شهر سوخته»، هنرمند نقاش، روي يك جام سفالين طرحي از يك «‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌بز» را نقاشي كرد. او در نظر داشت كه نقش بز را در اطراف دهانه جام تكرار كند، اما وقتي شروع به كار كرد، توانست در 5 حركت، بزي را طراحي كند كه به سمت درختي حركت كرده و برگ آن را مي‌خورد. اين اولين باري بود كه در جهان باستان، «‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌� � �‌‌‌‌‌‌‌‌تصوير متحرك» پا به عرصه حيات گذاشت.
سفال‌ها در جهان باستان، نقش «‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ ‌‌‌‌‌‌‌بوم» را براي نقاشان و هنرمندان زمان خود ايفا مي‌كردند. آن‌ها با نقاشي روي سفال‌هاي گوناگون، از اعتقادات و محيط اطراف خود به ويژه طبيعت پيرامون، به عنوان نماد استفاده مي‌كردند.
در سفال‌هاي «‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌� � �‌‌‌‌‌‌‌‌شهر سوخته»، كه از متمدن‌ترين و پيشرفته‌ترين تمدن‌هاي باستاني در پنج هزار سال پيش است، نقش بز و ماهي بيش از هر نقش ديگري ديده مي‌شود. بز و ماهي، دو حيواني هستند كه در اين منطقه بيش از هر حيوان از آنان استفاده مي‌شد و ساكنان شهر سوخته را به ادامه حيات اجتماعي خود اميدوار مي‌كرد.
كشف اين سفال، با نقاشي متحرك ثبت شده روي آن، در ميان سفال‌هاي اين منطقه نيز بي‌مانند بوده است. اين نقاشي، حركت تصاوير را در كوتاه‌ترين زمان ممكن روي جامي كه قطر دهانه‌ي آن 8 سانتيمتر است، نشان مي‌دهد. در ديگر سفال‌هاي يافته شده در شهر سوخته، نقش متفاوتي ديده مي‌شود كه گاهي تكرار شده‌اند. اما حركتي در آن‌ها ديده نمي‌شود.
از نگاه باستان‌شناسان، اين كشف نشان‌دهنده آن است كه مردمان شهر سوخته بسيار باهوش،‌ هنرمند و در زمان خود پيشرو بوده‌اند.

[eMer@lD]

شهر سوخته زابل

[eMer@lD]

ایرانشهر

1-جغرافیایی طبیعی
1-1حدود جغرافيايى:

این شهرستان از شمال به شهرستان خاش ,از خاوربه سراوان , از جنوب به شهرستان های سرباز و نیکشهر و از باختربه استان کرمان و دشت جازموریان محدود است . شهر ايرانشهر مرکز شهرستان است که با ارتفاع متوسط591 متر از سطح دریا در ْ60 طول خاورى و ْ27عرض شمالى در فاصله 345 کیلو متری مرکز استان سیستان و بلوچستان واقع است .

1-2 وسعت :

شهرستان ایرانشهر در ناحیه مرکزی بلوچستان با مساحتی بالغ بر 30200 کیلومتر مربع قرار داشته ، 15 درصد وسعت استان را به خود اختصاص داده است .

1-3تقسيمات شهرستان:
این شهرستان شامل 4 بخش ( مرکزی , بمپور , بزمان و دلگان ) و 4 شهر (ایرنشهر , بزمان , گلمورتی، بمپور- دلگان ) 10 دهستان ( حومه , بمپور شرقی بمپور غربی , دامن , ابتر ,آب رئیس , بزمان , دگان , هودیان و جلگه چاه هاشم ) و 545 آبادی دارای سکنه است
.

1-4 شرايط آب و هوايى :
آب و هوای این شهرستان بواسطه وجود مناطق کوهستانی و مناطق پست شدیدا تحت تاثیر عوارض جغرافیایی و پستی و بلندی های متنوع ان می باشد.به‌گونه‌اى که در تابستان گرم و خشک و در زمستان معتدل است و بادهاى باران آور موسمى در فصل تابستان و بادهاى باران‏ آور غربى در فصل زمستان در اين منطقه موجب ريزش پراکنده باران مى‏شوند..متوسط سالانه دما 23 درجهسانتی گراد است که در تابستان ها به بیش از 40 درجه سانتیگراد می رسد. و حداقل دما در زمستان 2 درجه سانتی گراد بالای
صفر می باشد. ميانگین بارش سالانه در این شهرستان 5/105میلی متر مى باشد.


1-5 پوشش گیاهی
پوشش گیاهی مناطق مختلف کوهستانی و نیمه کوهستانی با مناطق جلگه ای و پست و هموار این شهرستان متفاوت می باشد انواع گونه های جنگلی داز ,کهور , کلیر ,چگرد , چش و کنار و ... را نام برد .علاوه بر گیاهان و درختچه های یاد شده گیاهانی همچون کلیر , مشکک , ریش بز , سداپ , بنگ دانه , وگون و درمنه و حنا , بارهنگ , پوته , اسپند و.... با مصارف دارویی نیز در این شهرستان می روید .

1-6منابع آبی

شهرستان ایرانشهر در مقایسه با سایر شهرستان های استان از نظر آب های زیر زمینی و سطحی از وضعیت بهتری برخوردار بوده و در حال حاضر عمده منابع تامین آب شهرستان ,رود خانه های فصلی و دائمی دامن و رودخانه بمپور می باشد.که از ارتفاعات کارواندر سر چشمه گرفته و پس از طی مسیری تقریبا 170 کیلومتری به ریگزار جازموریان می ریزد. آب این شهرستان ازطریق 1042 حلقه چاه و13 رشته قنات با میزان آبدهی 5/95 میلیون متر مکعب و رودخانه های کاجو با میزان آبدهی 500 میلیون متر مکعب بطور متوسط سالانه تامین می شود.

1-7ارتفاعات :
ازمهمترین ارتفاعات این شهرستان می توان به رشته کوههای بزمان با قله آتشفشانی نیمه فعال ان اشاره نمود که با ارتفاع 3497 متر از سطح دریا پس از کوه تفتان مرتفع ترین ناهمواری استان سیستان و بلوچستان محسوب می گردد . کوه خضر نیزاز مهمترین قله های رشته کوههای بزمان می باشد .
2- جغرافياى انسانى

2-1تراکم جمعيت

بر اساس آخرین سر شماری سال 1385 کل جمعیت این شهرستان 274136 نفر بوده است که از این میان 143715 نفر آن را جمعیت شهری و 130421 نفر را جمعیت روستایی تشکیل می دهند .

2-2 دين و زبان
مردم شهرستان ایرانشهر به زبان بلوچی تکلم می‌کنندکه این زبان همانند زبان های رایج گیلکی و کردی ریشه زبان پهلوی میانه است . 92/99 درصد جمعیت آن را مسلمانان شیعه و سنی، تشکیل می دهند.

2-3 نحوه زندگى مردم
عشایر بلوچ درصد بالایی از ساکنان مناطق روستایی و غیر شهری شهرستان ایرانشهر را تشکیل می دهند که عمدتا در سیاه چادر ها (گدام ) و کپر های ساخته شده از شاخ و برگ نخل خرما و داز زندگی می کنند , عمده معیشت این خانوار ها از طریق نگه داری دام خصوصا بز می باشد .

2-4 پوشاک
پوشش مردان و زنان بلوچ بسیار ساده و در عین حال زیبا و مناسب برای اقلیم بلوچستان می باشد .عموما پوشاک مردان بلوچ شامل یک پیراهن بلندو شلوار گشاد و بسیار پرچین به همراه دستار یا لنگی بردور سر می باشد . پوشاک زنان بلوچ نیز تقریبا مشابه پوشاک مردان است با این تفاوت که بخشهایی از سرآستین , سر پارچه و قسمت پیش و جلوی پیراهن را با قطعات پارچه با زیبا ترین نقش های بومی و محلی رنگارنگ سوزن دوزی شده و تزئین نموده اند , رنگ و نقش این تزئینات سوزن دوزی شده در مناطق مختلف بلوچستان اندکی با هم متفاوت می باشد .

2-5شعر و موسیقی و بازیهای محلی
موسیقی ایرانشهر طی سالیان دراز گرما بخش شادی و شور مردم این سامان بوده است سازه هایی مثل قیچک ,رباب , بنجو , تمبورک ,و دهلک و سازهای ضربی مانند تشت و کوزه که خاص منطقه است وسعتی در خور توجه به موسیقی این خطه داده است . دهل و سرنا از دیگر ساز های رایج بویژه در منطقه دلگان رونق افزای جشن و سرور می باشد . از انواع موسیقی در شهرستان می توان موسیقی های رزمی , مجلسی و عرفانی و حماسی را نام برد .از استادان و هنرمندان بنام ایرانشهر می توان از استاد شیر محمد اسپندار نوازنده دونلی و غلامرسول دینار زهی خواننده و نوازنده موسیقی بلوچی و قادر بخش آبسالان شاعر معاصر نام برد .تنوع و تعدد بازی های سنتی نيزدر بلوچستان گسترده است برخی از این بازیها عبارتند از تلکی , هپت سنگ , هدکان رو , لکرشانکی , سرسره بازی و ....


2-6اعیاد
از مهمترین اعیاد آنها اعیاد مذهبی غدیر ,قربان و فطر به همراه مناسبت های دیگری همچون مبعث پیامبر (ص) نیمه شعبان و سالروز ولادت ائمه اطهار می باشد .

2-7 روش تحصيلى
36 درصد از مردم شهرستان ایرانشهر بیسواد هستند . در سال تحصیلی 83-1382تعداد کل دانش آموزان مقاطع مختلف تحصیلی(بدون بزرگسالان و مراکز تربیت معلم ) شهرستان 70238 نفر بوده که 04/13 درصد از دانش آموزان استان را تشکیل می دهد.در سال تحصیلی 83-1382 در شهرستان ایرانشهر ، 1389دانشجودر حال تحصیل بوده که از این تعداد 2/37 در صد در دانشگاه پیام نور و و 7/62 درصد در دانشگاه غیر دولتی مشغول به تحصیل بوده اند.

3- شمه‌اى از جغرافياى اقتصادى
عمده ترین شیوه های معیشتی مردمان ایرانشهر کشاورزی , دامداری , تجارت و صیادی و صنایع دستی می باشد .شهرستان ایرانشهر به واسطه گستردگی و تنوع اقلیم دارای منابع طبیعی و اقتصادی گوناگونی می باشد که از مهمترین آنها می توان به منابع معدنی و انواع کانسار ها ،منابع و تولیدات کشاورزی همچون باغات نخیلات , صیفی جات و مرکبات و همچنین صنایع دستی و سنتی مانند گلیم بافی و حصیر بافی , سکه دوزی و آئینه دوزی و سفالگری و همچنین مشاغل صنعتی بازرگانی اشاره نمود .

3-1 صنايع دستى
در کنار زندگی متداول روز مره , دستان هنرمند زنان و مردان بلوچ دست ساخته ها و دست بافته های زیبایی را خلق می کنند که جهت استفاده خود و جهت فروش به نقاط دیگر صادر می شود .سوزن دوزی , تکه دوزی , بلوچی دوزی , گلیم , حصیر , سبد , زیور آلات سنتی و البسه محلی از مشهورترین صنایع دستی و محصولات این شهرستان می باشد که در ذيل به طور مختصر به شرح هريک مى پردازيم :

[eMer@lD]

سوزن دوزی
شاخص ترین هنر مردم بلوچستان سوزن دوزی می باشد این هنر که از هنر های پر سابقه و اصیل این منطقه است عبارت است از نقش آفرینی زنان بلوچ با سوزن و نخ های رنگی بروی قطعه ای پارچه .سوزن دوزی مهمترین هنر زنان بلوچ است که با اندکی تغییر در نقش مایه ها در تمامی نقاط بلوچستان مشاهده می گردد .

سفال گری
با توجه به پژوهش های باستان شنا سی انجام یافته در سایت های مهم باستانی این شهرستان سابقه تولید و استفاده از ظروف سفالی به 7000 سال قبل باز می گردد . از مهمترین مناطق باستانی متعلق به هزاره های چهارم و سوم پیش از میلاد در شهرستان ایرانشهر می توان به سایت های باستانی چاه حسینی , خوراب , بمپور , دامن , اسپیدژ و چگردو و ... اشاره نمود که در آن مجموعه ای متنوع از دهها هزار بقایای ریز سفالی با فرمهای گوناگون همچون کاسه , خمره , سبو , پیاله و کوزه و...با خمیره های نخودی , قرمز و خاکستری منقوش و یا نقوش گیاهی جانوری و هندسی وجود دارد . نقش مایه عمده سفال ها ی بلوچستان را نقوش گیاهی و جانوری بومی و محلی همچون نقش نخل خرما , و نقوش حیواناتی همچون نقوش عقرب و پرندگان و.. . تشکیل می دهند .

حصير بافى
از ديگر هنرهاى دستى ايرانشهر مى توان به حصير بافى ( بوريا بافى و پرده بافى ) اشاره نموده ، مواد اوليه حصير از نوعى درخت وحشى خرما به نام داز که در کنار رود خانه ها مى رويد ، تهيه مى گردد . از محصولات عمده آن مى توان به زير انداز سجاده ، پرده و سبد و... اشاره کرد .

3-2 کشاورزى
با وجود انکه‌ کار و پيشه‌ رايج‌ در اکثر روستاها زراعت‌، دامدارى‌، باغدارى‌ و مرغدارى‌ است‌ اقتصاد غالب‌ منطقه‌ مربوط‌ به‌ بخش‌ کشاورزى‌ است‌. در سال زراعی 83-1382 سطح زیر کشت محصولات زراعی و باغی شهرستان ایرانشهر بالغ بر 38084 هکتار است که 7/23 درصد از سطح کشت زیر کشت استان را تشکیل می دهد . از این مقدار 25 درصد به کشت باغات و75 درصد به زراعت های سالانه اختصاص دارد. مهمترين‌ فرآورده‌هاى‌ کشاورزى‌ منطقه‌ را گندم‌، جو، برنج‌، کنجد، تره‌ بار، بنشن‌، انواع‌ ميوه‌ ... تشکيل‌ مى‌دهد

3-3 صنعت و معدن
تعداد صنایع موجود شهرستان ایرانشهر 76 واحد می باشد که هیچ کدام از آنها در روستاهای این شهرستان نیست. عمده ترین معادن موجود در سطح این شهرستان را آهک، مرمر، منگنز و تالک تشکیل می دهد.

3-4 صنعت توريسم
شهرستان ايرانشهر بواسطه قرار گيرى در شاه راه ارتباطى فرهنگ هاى بزرگ پيش از تاريخ منطقه ، در بردارنده مجموعه اى از کهن ترين ، با ارزش ترين و مهمترين اثارتاريخى وجاذبه هاى طبيعى مى باشد .که از آن جمله ميتوان به موارد ذيل اشاره نمود :


3-4-1جاذبه هاى تاريخى
قلعه ناصرى
اين قلعه زيبا در مرکز شهر ايرانشهر واقع شده است و يکى از وسيعترين و در عين حال زيباترين قلعه منطقه محسوب مى گردد . در گذشته از آن به عنوان مرکز حکمرانى ايالت بلوچستان استفاده مى شده است .ناصر الدوله فرمانروا حاکم وقت ايالت کرمان و بلوچستان پيشنهاد ساخت يک دژ نظامى عظيم را در محل فعلى شهر ايرانشهر (فهرج يا پهره قديم ) به ناصر الدين شاه قاجار مى دهد ، ناصر الدين شاه با ساخت قلعه در فهرج موافقت مى نمايد و بدين طريق کار ساخت قلعه در سال 1264 ه . ق توسط شخصى بنام استاد حسين معمار باشى کرمانى آغاز و پس از هفت سال به پايان رسيد و از آن پس بنام قلعه ناصريه ناميده مى شود .پس از ساخت اين قلعه عظيم و مستحکم مرکز حکمرانى بلوچستان از بمپور به ايرانشهر منتقل مى گردد . پس از استقرار دوست محمد خان اين قلعه با حکمرانى محلى اين حاکم به قلعه دوست محمد خان نيز ناميده مى شود .

اسپيدژ
يکى از مهمترين کانون ها و مراکز استقرارمتعلق به دوران پيش از تاريخ و هزاره هاى سوم و دوم پيش از ميلاد در شهرستان ايرانشهر اسپيدژ مى باشد . اسپيدژ در سال 1381 توسط سازمان ميراث فرهنگى شناسايى و با شماره 6745 در فهرست آثار ملى کشور ثبت گرديد . گورستان اسپيدژ حدود 25 هکتار وسعت دارد و آثار دو دوره متمایز دوره اسلامی و دوره پیش از تاریخ را در بر دارد . دوره اسلامی ان دارای قلعه سنگی , استحکامات سنگ چین و قبور آن می با شد .آثار دوران پیش از تاریخ این بخش مربوط به دو دوره کوتاهتر زمانی , هزاره سوم قبل از میلاد و عصر برنز و دیگری اواسط هزاره دوم قبل از میلاد و اواخر عصر برنز جدید و آغاز عصر آهن می باشد

و.................

3-4-2 جاذبه های طبیعی

چشمه آبگرم بزمان

در شهرستان ایرانشهر 9 چشمه آبگرم معدنی وجود دارد که معروفترین آنها چشمه آبگرم بزمان است .این چشمه در بخش بزمان در فاصله 100 کیلومتری شمال غربی ایرانشهر واقع شده است . چشمه آبگرم از شکاف سنگها بیرون می آید وعلت گرمی ان فعالیت های آتشفشان است که دمای آب را تا 5/35 درجه مى رساند.

رود خانه دامن
رود خانه زیبای دامن که از مجاورت روستایی به همین نام میگذرد که از دیگر مواهب طبیعی بکر منطقه بلوچستان به شمار می رود که مناظری بدیع و دل پذیر از ترکیب نخلستان های صبور و سر افراز و شالیزار خرم و پر بار را یکجا پدید آورده است.

از ديگر جاذبه‌هاى اين شهر ميتوان به باغ خالصه و روستاى دامن اشاره نمود.

3-4-3جاذبه هاى فرهنگى
ساختمان بیت مقام معظم رهبری
بنای یاد شده متعلق به آقای پرویز فاضلی بوده که در خیابان ولایت کوچه 18 واقع شده است ملک مذکور در زمان رژیم ستم شاهی پذیرای مقام معظم انقلاب اسلامی حضرت آیت الله خامنه ای بوده که معظم له دوران تبعید را در آنجا سپری نموده است .این مکان در سال 70 از سوی صاحب آن به عنوان یاد بودی از اقامت رهبر انقلاب به سازمان میراث فرهنگی اهدا شده است .
از ديگرنقاط فرهنگى- تاريخى – طبيعى دیدنی ایرانشهر ميتوان به :مسجد جامع ايرانشهر ، قلعه دوست محمد خان کوه بزمان ،آبگرم بزمان ،گل مورتی گز شاهان، هامون جازموریان ، تپه‏هاى قديمى و باستانى (دامن، محترم آباد، پيپ، فيروزآباد، راسک، مسکوتان). قلعه دامن ،قلعه چهل دختر، باغات و کشتزارهای وسیع این شهر........ اشاره نمود..
4- جغرافياى تاريخى
وجه تسميه
نام اولیه و کهن ایرانشهر پره , پهره و معرب آن فهره می باشد که با توجه به متون مورخان ( ایرانی و غیر ایرانی ) باستان به این ناحیه گدروزیا یا بلوچستان جنوبی اطلاق می شده است . مورخان و جغرافی نویسان اسلامی نیز از این مکان با عنوان فهره و یا فهلفهره یا فهرج در ناحیه مکران یاد نموده اند نام کنونی ایرانشهر از قدیم الایام به عنوان یکی از کانونهای استقرار بشر تا کنون مطرح بوده است به گونه ای که در تمامی نقاط این شهرستان میتوان شواهد متعددی از آثار سکونت بشر یافت نمودسایت های باستانی همچون بمپور , چاه حسینی , خوراب , اسپیدژ , سعید آباد , دامن و .... از این جمله اند ایرانشهر در دوره های تاریخی و اسلامی نیز از شکوه و رونق خاصی برخوردار بوده است به گونه ای که قلعه بمپور از دوران تاریخی (ساسا نیان ) و شمار فراوانی قلعهاز دوره اسلامی همچون بمپور , ابتر , ناصری , دامن و... گواه بر این مداعا است . بمپور در دوره افشاریان تا قاجاریه بعنوان مرکز حکمرانی بلوچستان جنوبی ( مکران ) ایفای نقش می نموده است . به گونه ای که ایالت کرمان و مکران بلوچستان به مرکزیت بمپور توسط حاکمی واحد اداره می شده است . اما پس از دوره قاجار با مرکزیت یافتن ایرانشهر بعنوان مرکز شهرستان ایرانشهر و ساخت قلعه ای عظیم در ان بمپور به یکباره اقتدار نظامی و سیاسی و حکمرانی خود را از دست داده و مرکزیت و مقر حکومت بلوچستان از بمپور به ایرانشهر انتقال و از این پس شهر به سرعت رشد نموده و گسترش می یابد .

[eMer@lD]

قلعه ناصری یا قلعه ایرانشهر
بنا بر نوشته متون و مورخين معاصر، در عهد قاجاريه شخصي بنام ناصرالدوله فرمانفرما كه در سال 1285 هجري شمسي حاكم وقت ايالات كرمان و بلوچستان بود؛ پيشنهاد ساخت يك دژ نظامي عظيم را در فهرج يا پهره، به ناصرالدین شاه قاجار می دهد. فهرج یا پهره نام قدیم ایرانشهر است که در سال 1308 هجري شمسي با تصرف اين شهر توسط قواي رضاخان پهلوي به نام ايرانشهر تغيير نام مي یابد. ناصرالدین شاه با ساخت اين قلعه نظامي در فهرج موافقت مي نمايد و بدين ترتیب كار ساخت قلعه در سال 1264 هجری شمسی به دست يكي از معماران توانا و مشهور كرمان بنام "استاد حسين معمار باشي كرماني" آغاز و پس از مدت هفت سال به اتمام مي رسد. از آن پس اين قلعه بنام قلعه ناصري يا ناصريه مشهور مي گردد و مقّر حكمراني بلوچستان كه تا آن سال قلعه كهن و عظيم بمپور بود به قلعه ناصري تغيير مي يابد.





دروازه اصلی قلعه ناصری یا قلعه ایرانشهر؛ ایرانشهر


اين قلعه با ضعف دولت قاجار در اواخر عصر قاجار و اوايل عصر پهلوي به تصرف حاكم مقتدر وقت بلوچستان بنام "دوست محمد خان بازكزايي" در مي آيد و بنام قلعه دوست محمد خان معروف مي گردد. با به قدرت رسيدن رضاخان و استقرار و قدرت گرفتن حکومت مرکزی، قشون دولتي رضاخان پهلوي به فرماندهي "تيمسار امان الله جهانباني" بلوچستان و اين قلعه را متصرف شده و از آن پس اين قلعه به نام قلعه ايرانشهر شهرت مي يابد.





قلعه ناصری یا قلعه ایرانشهر؛ ایرانشهر


در عصر پهلوي دوم (محمدرضا شاه پهلوی) از اين قلعه بنام پادگان ژاندارمري وقت و زماني به عنوان مدرسه استفاده مي شده است. در اوايل انقلاب با متروك ماندن اين قلعه عظيم و زيبا، بتدريج تبديل به قلعه اي متروك و نيمه ويرانه مي شود كه متاسفانه در سال 1361 هجري شمسي حدود 98 درصد معماري هاي فضاي داخل با بولدوزر مورد تخريب و تسطيح قرار مي گرد و تنها سردر و حصار آن باقي مي ماند. اين قلعه در زمان ساخت، حداقل داراي هفت حياط بزرگ و شامل مجموعه هاي اصطبل، شاه نشين، سرباز خانه، اسلحه خانه، حمام و... بوده است.
مصالح اصل اين قلعه از خشت و گل و آجر است و حصار آن مجموعا داراي 9 برج ديدباني می باشد كه قطر ديوارهاي حصار آن در روي سطح زمين به 5/4 متر و ارتفاع آن به حدود 7 متر مي رسد. این بنا مجموعا داراي مساحتي بالغ بر 36000 متر مربع مي باشد.



قلعه ناصری یا قلعه ایرانشهر؛ ایرانشهر


با توجه به متون به جاي مانده، قلعه ایرانشهر داراي بيش از 150 اتاق شامل مال بند، حوضخانه، انبار، اصطبل، حمام، سربازخانه، حاكم نشين و... بوده است. هر چند که معماري داخلي قلعه تخريب شده، ولي مي توان به آجرنماي تزئيني سردر ورودي و برج هاي آجركاري شده دو طرف اشاره نمود كه داراي انواع طرح هاي رجچيني، دندان موشي، هندسي، لوزي، چليپايي و... است. اين نوع تزئين يادآور سبك معماري بكار رفته در برج هاي ارگ بم در استان کرمان توسط هنرمندان آن خطه است.

[eMer@lD]

تصاویری از سیستان و بلوچستان

[eMer@lD]

سیستان و بلوچستان

سرزمین اساطیری سیستان و بلوچستان از دو ناحیه شمال و جنوب تشکیل شده است. سیستان امروزی که قسمت شمالی استان را در برمی گیرد، در کتاب اوستا، یازدهمین سرزمینی است که " اهورامزدا " آفریده. همچنین زادگاه رستم دستان قهرمان حماسی شاهنامه فردوسی می باشد.
تاریخ نگاران سیستان را به گرشاسب، یکی از نوادگان کیومرث نسبت داده اند. نام سیستان از نام اقوام آریایی " سکا " اخذ شده است. " سکاها " در حدود سال 128 قبل از میلاد، سیستان را به تصرف خود در آورده و در پهنه آن استقرار یافته اند.
" نیمروز " نام دیگر سیستان است. همچنین بنای بیشتر شهرهای سیستان را به پهلوانان اسطوره ای ایران چون زال، سام و رستم نسبت داده اند. زمانی سیستان جزو متعلقات دولت ساسانی به شمار می آمد که به دست اردشیر بابکان فتح شد و در سال 23 هجری قمری، مسلمانان عرب این سرزمین را فتح کردند.اولین فرمانروای معروف ایرانی این سرزمین بعد از اسلام، " یعقوب لیث " صفاری بود. بعد از صفاریان، سامانیان، غزنویان و سلجوقیان نیز هریک، مدتی در این سرزمین فرمان رانده اند.سرزمین بلوچستان امروزی که ناحیه جنوبی استان را تشکیل می دهد، در قدیمی ترین اسناد تاریخی به اسم " مکا " مشهور بوده و در نوشته های هرودت تاریخ نگار یونانی از آن به عنوان " گدروزیا " یاد شده است.به دنبال سقوط هخامنشیان توسط اسکندر مقدونی ( 230 پ- م ) وی مسیر بازگشت خود از هند را " گدروزیا " انتخاب کرده است. پس از ساسانیان توسط اعراب مسلمان، در زمان خلیفه دوم، اکثر مردم این سرزمین بلافاصله به اسلام گرویدند.
از زمان ساسانیان به بعد این سرزمین همواره جزیی از ایران محسوب می شد تا اینکه با دخالت بریتانیا در قرن نوزدهم میلادی عملاً به دو بخش غربی و شرقی تقسیم شد. از این به بعد بلوچستان مانند سایر ایالت ها و ولایت های کشور حکومت خان خانی داشت تا در سال 1307 ه.ش پس از شکست دوست محمد خان بارکزهی قدرت حکومت مرکزی در این خطه تثبیت شد.
سیستان و بلوچستان سرزمین پهناوری است که از دریاچه شکر ریز هامون تا پهن دشت نیلگون دریای عمان گسترانیده شده است . عمان، در این دیار نشان از وسعت دل است و تفتان سر به فلک کشیده، سر بلندی ها را سمبل. این وادی، دل در گرو ایمان دارد و ایمان در گرو اسلام. حبل المتین وحدت، دست آویز مومنان است و آئینه وحدت، درخشنده از نور اسلام .
اینجا سرزمین نخلهای راست قامت بلند همت است و دیار نخل های کوتاه آرزو، ریگ های تفتیده در شکوه انوار طلایی خورشید، پای می کوبند و جان به خنکای نسیم شبهای با صفا، صفا می دهند. در این ولایت، مردم صبورند و میهمان پذیر و سلحشور، افتاده اند و سربلند ، آرام اند و خروشان، تیره اند و روشن، خاکی اند و افلاکی، دستان شان نقش حقیقت می زند و چشمان شان، برق حقیقت.
این سرزمین گرچه طعم تلخی ها را چشیده و زیر بار سختی ها و بی مهری ها گذشتگان خمیده اما، با درخشش انقلاب اسلامی جان گرفته و در پرتو استقلال، آزادی و جمهوری اسلامی طراوات یافته است. می رود تا غبار محرومیت، از چهره بزداید و با جلوه هایی از تلاش دولت مردانی خدوم، قلل رفیع شکوفایی را فتح کند.
استان سیستان و بلوچستان به عنوان یکی از پهناورترین استان های کشور دارای قدمتی دیرینه می باشد که درکتب مختلف تاریخی بدان اشاره شده است. این استان با توجه به مرز طولانی مشترک با دو کشور پاکستان و افغانستان و مرز ساحلی طولانی با دریای عمان، در جنوب شرقی ایران از موقعیتی حساس و استراتژیک برخوردار می باشد.
وجود موقعیت یاد شده و اشتراکات قومی و طایفه ای در دو سوی مرز، باعث مراودات دو جانبه گردیده و از دیر باز تجارت و بازرگانی را یک اهرم اقتصادی در منطقه قرار داده است. از عمده مشکلات استان دوری از مرکز و ظلم مضاعفی است که در دوران قبل از انقلاب اسلامی بر این خطه از ایران اسلامی روا داشته شده و از معمول ترین نیازهای عمومی محروم بوده است. علیرغم اینکه از سال 1351 به ظاهر تلاش هایی برای رهایی استان از واپس ماندگی های مختلف صورت گرفت. اما به دلیل ماهیت ضد مشارکتی سیاست های حاکم، رژیم شاه هیچ گاه نتوانست استان را از عقب ماندگی اقتصادی و فرهنگی بیرون آورد. بدین لحاظ به جرات می توان گفت، آنچه در استان نشان از سازندگی دارد و مایه حیات گردیده است، ثمرات انقلاب اسلامی و حاصل مشارکت مردم، تلاش مدیران و مسئولان خدوم در منطقه می باشد.
با همه عناد ورزی های استکبار جهانی و سنگ اندازی در جهاد بی وقفه کارگزاران صادق و تلاش گر به صورت تحریم اقتصادی، شرارت. قاچاق ، ایجاد اختلاف بین اقوام و مذاهب ( شیعه و سنی ) و عمق محرومیت استان، صبر و قناعت مردم و استقامت و زحمات خدمتگزاران، یکی از شگفتیهای انقلاب اسلامی را آفریده است. با وجود خشکسالی های ادواری و دیگر مشکلات طبیعی، وجود آب فراوان در شمال وجنوب استان، امکانات و توان مندیهای دریایی، دامی و کشاورزی خصوصاً در تولید گونه های منحصر به فرد، استعدادهای بازرگانی، معدنی و جاذبه های بی مثال تاریخی، تفریحی و بالاخره موقعیت جغرافیایی و سیاسی منطقه، عمده محورهایی هستند که می تواند آینده ای روشن را در ذهن ترسیم نماید.

[eMer@lD]

شهرها و شهرستان‌ها
این استان براساس آخرین تغییرات شامل ۱۴ شهرستان است: ایرانشهر - چابهار - خاش - دلگان(به مرکزیت گلمورتی) - زابل - زابلی - زاهدان - زهک - سراوان - سرباز(به مرکزیت راسک) - سیب سوران(به مرکزیت سوران) - کنارک - میان کنگی(به مرکزیت دوست محمد) -و نیک شهر. همچنین این استان پهناور از ۴۰ بخش و ۳۶ شهر تشکیل گردیده‌است. بزرگترین و پرجمعیت ترین شهر استان زاهدان با بیش از ۵۶۷ هزار نفر جمعیت می‌باشد و کم جمعیت ترین شهر این استان شهر کوچک سرباز است که فقط ۱۰۴۷ نفر جمعیت دارد.
در سال ۱۳۷۸ خورشیدی ۹۹ درصد شهرهای سیستان و بلوچستان از شبکه لوله‌کشی و آب آشامیدنی سالم بهره‌ند بودند

حدود دو منطقه سیستان و بلو چستان

استان سیستان و بلوچستان از دو منطقه سیستان و بلو چستان تشکیل می شود که منطقه سیستان از سه شهرستان زابل ، زهک و شهرستان هیرمند تشکیل می شود . منطقه بلوچستان از زاهدان که مرکز استان است شروع می شود و شهرستانهای زاهدان ، خاش ، سراوان، ایرانشهر ، سرباز ، نیکشهر ،چابهار و کنارک را شامل می شود .

کشاورزی و دام‌داری

سیستان و بلوچستان با گستره‌ای افزون بر هفت میلیون هکتار آب و هوایی متغیر از گرم و خشک تا معتدل سرد و کوهستانی دارد. ۴۰۰ هزار هکتار از زمینهای استان قابل کشت بوده و آب مورد نیاز نیز از ۱۱ هزار و ۳۰۰ منبع آبی شامل چاه، قنات، چشمه و رودخانه‌های]، سرباز لادیز و بمپور تامین می‌شود. سه میلیون و ۴۰۰ واحد دامی در این استان وجود دارد.
۳۰۰ کیلومتر نوار ساحلی دریای عمان و راه‌یابی به آب‌های آزاد، دریاچه هامون، و هفت هزار و ۸۰۰ منبع آبی داخلی ظرفیت‌های آبی این استان هستند.
این استان چهار کارخانه تولید شیر پاستوریزه و فرآورده‌های لبنی، ۳۴ مرکز جمع‌آوری شیر روستایی و دو مجتمع بزرگ پرورش گاو شیری با ظرفیت ۱۲ هزار راس گاو دارد. تولید انواع خرما در این استان سالانه ۱۶۷ هزار تن است که ارزش اقتصادی آن ۲۱۸ میلیارد ریال می‌باشد.
بزرگ‌ترین پایگاه تولید نهال میوه‌های گرمسیری جنوب شرق ایران نیز در استان سیستان و بلوچستان قرار دارد که با تأمین نیاز داخلی استان به ۹ استان دیگر کشور نیز نهال صادر می‌شود. «خرما، موز، مرکبات، انبه، پاپایا، پسته و انگور یاقوتی» از جمله میوه‌های گرمسیری و نیمه گرمسیری سیستان و بلوچستان است

جغرافیای استان
با وسعتی حدود ۱۸۱۷۸۵ کیلومتر مربع پهناورترین استان‌ کشور می‌باشد، که با قرار گرفتن در بین ۲۵ درجه و ۳ دقیقه تا ۳۱ درجه و ۲۷ دقیقه عرض شمالی از خط و ۵۸ درجه و ۵۰ دقیقه تا ۶۳ درجه و ۲۱ دقیقه طول شرقی از ]، از نظر جمعیتی از کم تراکم‌ترین استان‌های کشور است. این استان از شمال به استان خراسان جنوبی و کشور افغانستان، از شرق به کشورهای، از جنوب به و از مغرب به استان‌های محدود می‌شود.

شمال استان، برآمده از که بزرگ‌ترین دریاچه آب شیرین جهان را در خویش جای داده‌است. تنها پشته بلندی می‌باشد که در منطقه مسطح سیستان خود نمایی نموده و نزد اهالی از قداستی خاص برخوردار است. دشت سیستان که در گروه اقلیم بیابانی میانه قرار دارد، بارشی کمتر از ۶۵ میلی متر را در سال دریافت می‌کند و میزان تبخیر در آن به بیش از ۵۰۰۰ میلی متر می‌رسد. این شرایط در مجموع باعث خشکی فیزیکی شدید محیط بوده و در سالهایی که میزان ورودی آب رودخانه هیرمند کاهش می‌یابد، خشکسالی‌های مخرب توسعه پیدا می‌کند. شریان حیاتی منطقه یعنی هیرمند نوسانات سالیانه قابل ملاحظه‌ای را نشان می‌دهد. وزش بادهای ۱۲۰ روزه که از اواخر بهار تا پایان تابستان می‌وزد در تشدید نیاز و خشکی محیط موثر است.

جنوب استان که وسعت متنوع اش را با دریای عمان گره زده‌است. این وادی دارای طبیعتی کوهستانی می‌باشد. مناطق جنوبی استان با توجه به مجاورت با دریای عمان و بهره گیری از بادهای موسمی اقلیم متفاوتی دارند. بالا بودن میانگین دما و پایین بودن نوسانات آن از مشخصه‌های اساسی اقلیم منطقه‌است. با توجه به پایین بودن بارش و عدم وجود منابع برفی کوهستانی اکثر جریانات رودخانه‌ای، موقتی و فصلی بوده و در بخش وسیعی از استان منابع محدود آب‌های زیر زمینی تنها امکانات تأمین آب بشمار می‌آیند. وجود مخروط آتشفشانی با ۳۹۴۱ متر ارتفاع در شمال بلوچستان مرکزی، شرایط اقلیمی متنوع و جالبی را فراهم آورده‌است (۱). با توجه به دوره آماری ۱۳۷۵- ۱۳۵۹ میانگین بارش سالیانه استان ۸/۱۳۹ میلی متر و دمای سالیانه ۶/۲۲ درجه سانتی گراد، می‌باشد (۲). از لحاظ تقسیمات کشوری استان دارای ۸ شهرستان، ۳۲ بخش، ۳۰ شهر، ۹۴ دهستان و حدود ۶۳۰۰ آبادی می‌باشد.

منابع طبیعی

"][



وسعت استان و تنوع آب و هوایی، موجب بروز تنوع در پوشش گیاهی و غنای منابع طبیعی تجدید شونده گردیده‌است. حدود ۵۵ درصد از کل مساحت استان معادل ۰۰۰/۲۵۰/۱۰ هکتار را مراتع در برگرفته‌است که ۳۰۰ هزار هکتار مراتع خوب، ۷۵۰ هزار هکتار مراتع متوسط و ۲/۹ میلیون هکتار مراتع فقیر و خیلی فقیر می‌باشد. وجود تالاب و امکان تولید علوفه نی و [ در سطح ۰۰۰/۱۵۰ هکتار با تولید متوسط حداقل ۶ تن در هکتار علوفه خشک (در مواقع غیر خشکسالی) از سرمایه‌های مهم منطقه به شمار می‌رود. در استان بیش از ۱۲۰۰ گونه گیاهی که حدود ۷۰ گونه آن دارای ارزش دارویی و صنعتی می‌باشد شناخته شده‌است. از جمله می‌توان گونه‌هL]، کنار، بنه، بادامو گز روغن را نام برد. مساحت جنگل‌های استان که عمدتاً نیمه متراکم و کم تراکم هستند قریب به یک میلیون هکتار می‌باشد. همچنین حدود ۳/۶ میلیون هکتار را بیابان و شنزار در بر گرفته‌است.

اماکن تاریخی و مذهبی

قبرستان 800 ساله گشت (از توابع شهرستان سراوان ) ، قلعه سیب، کهنه قلعه سراوان ، قلعه سرجوی سراوان ، دهانه غلامان ، قلعه بمپور ، زاهدان کهنه ، شهر سوخته ، قلعه حیدر آباد خاش ، حوزه علمیه گشت ، حوزه دارالعلوم زاهدان ، کوه خواجه