توماس ترانسترومر به عنوان يكصدوهشتمين برنده جايزه نوبل ادبيات - معتبرترين جايزه ادبي دنيا - معرفي شد.
توماس ترانسترومر سال پيش هم از بختهاي اصلي دريافت جايزه نوبل ادبيات بود اما در نهايت ١٨ عضو آکادمي، نوبل جايزه ادبي را به ماريو بارگاس يوسا اهدا کردند.
بنابر اعلام پايگاه اطلاع رساني آکادمي نوبل، توماس ترانسترومر ٨٠ ساله شاعر اهل سوئد است و در اين دوره «آدونيس»شاعر اهل سوريه را براي بردن نويل ادبيات رقيب اصلي خود مي دانست.
جايزه نوبل ادبيات هرساله از سوي آكادمي نوبل براي تقدير از يك عمر دستاورد ادبي به يك شاعر، نويسنده و يا نمايشنامه نويس اعطا ميشود كه به دليل قدمت و ارزش مادي، با ديگر جايزههاي ادبي در جهان قابل مقايسه نيست.
جايزه نوبل ادبيات براي اولين بار در سال ١٩٠١ برگزار شد و «سولي پرودوم» فرانسوي نام خود را به عنوان اولين برنده اين جايزه به ثبت رساند.
صرف نظر از سالهاي جنگ جهاني اول و دوم، آكادمي نوبل در سالهايي كه اعضاي آن براي انتخاب برنده نوبل به اجماع نظر نرسيدند، از برگزاري آن خودداري كرد.
جايزه نوبل ادبيات طي بيش از يك قرن برگزاري، همواره با جنجالهاي كوچك و بزرگ همراه بوده است. بسياري از كارشناسان و منتقدان ادبي معتقدند آكادمي نوبل به دلايل سياسي و غيرادبي، نويسندگان بزرگي را از دريافت اين جايزه محروم كرده است كه مارسل پروست، جيمز جويس، ولاديمير ناباكوف و خورخه لوييس بورخس سرشناسترين آنها هستند.
هرچند بزرگاني چون لئو تولستوي، هنريك ايبسن، اميل زولا و مارك تواين نيز به دلايلي كه مغاير وصيتهاي بنيانگذار آكادمي نوبل بودند، از كسب اين افتخار بازماندند.
از ديگر نويسندگان سرشناس به آستريد ليندگرن - نويسندهي سوئدي خالق «پيپي جوراببلند» - ميتوان اشاره كرد كه به اعتقاد برخي منتقدان، چون آكادمي نوبل به ادبيات كودك توجهي ندارد، از قافله برندگان جايزه نوبل جا ماند.
توجه ويژه آكادمي نوبل به نويسندگان اروپايي در نوع خود جالب و البته اعتراضآميز بوده است. از مجموع برندگان نوبل ادبيات در سالهاي گذشته، تنها ٢٧ نفر غيراروپايي بودهاند و حتا كشوري چون سوئد بيشتر از همه قاره ي آسيا سابقه كسب نوبل ادبيات را دارد.
نويسندگان فرانسوي پيشتاز بلامنازع کسب نوبل ادبيات هستند. ژان ماري گوستاو لوكلزيو آخرين نماينده ادبيات فرانسه بود كه موفق به دريافت اين جايزه شد. رومن رولان، آناتول فرانس، آندره ژيد، آلبر كامو، ژان پل سارتر و كلود سيمون از سرشناسترين فرانسوي هاي اين فهرست هستند.
پس از فرانسه، آمريكا و انگلستان در رتبه دوم قرار دارند. آمريكا براي كسب اولين جايزه نوبل ادبيات سه دهه انتظار كشيد تا سينكلر لوئيس در سال ١٩٣٠ آن را كسب كرد. توني موريسون نيز ديگر آمريكايي بود كه ١٧ سال قبل اين جايزه را به دست آورد.
آلمان ، ايتاليا ، اسپانيا ، لهستان ، ايرلند و شوروي سابق ديگر كشورهايي هستند كه به دفعات جايزه ي نوبل ادبيات را كسب كردهاند. اين در حالي است كه قاره ي پهناور آسيا تنها در سه دوره كه دو بار آن توسط ژاپن در سالهاي ١٩٦٨ و ١٩٤٤ و يك بار آن توسط هند در سال ١٩١٣ بود، اين افتخار را كسب كرده است.
جوانترين برنده جايزه نوبل ادبيات طي چند دهه گذشته، روديارد كيپلينگ انگليسي است كه در سال ١٩٠٧ در حاليكه ٤٢ سال داشت، اين جايزه را به دست آورد. در سوي مقابل، دوريس لسينگ انگليسي در سال ٢٠٠٧ در حالي كه ٨٨ساله بود، نوبل ادبيات را كسب كرد تا پيرترين برنده اين جايزه نام بگيرد.
يكي از موارد قابل توجه در تاريخ برگزاري جايزه نوبل ادبيات، شمار معدود نويسندگان زن است؛ به طوريكه طي ١٠١ سال برگزاري اين جايزه، فقط ١٢ نويسنده زن نوبل ادبيات را كسب كردهاند. سلما لاگرلوف سوئدي اولين زني بود كه در سال ١٩٠٩ موفق به كسب نوبل ادبيات شد.
ديگر نويسندگان و شاعران زن برنده نوبل ادبيات عبارتاند از: گراتزيا دلدا (ايتاليا/١٩٢٦)، زيگريد اوندست (نروژ/١٩٢٨)، پرل باك (آمريكا/١٩٣٨)، گابريلا ميسترال (شيلي/١٩٤٥)، نلي ساچز (سوئد/١٩٦٦)، نادين گورديمر (آفريقاي جنوبي/١٩٩١)، توني موريسون (آمريكا/١٩٩٣)، ويسلاوا شيمبورسكا (لهستان/١٩٩٦)، الفريده جلينك (اتريش/٢٠٠٤)، دوريس لسينگ (انگليس/٢٠٠٧) و هرتا مولر (روماني - آلمان/٢٠٠٩)
تاكنون فقط يك بار در سال ١٩٣١، جايزه نوبل ادبيات بعد از مرگ يك نويسنده به او اعطا شده است.
اريك آكسل كارلفلدت در اين سال در حاليكه در قيد حيات نبود، برنده نوبل ادبيات انتخاب شد. البته آكادمي نوبل پس از آن در سال ١٩٧٤ اعلام كرد ديگر هيچ نويسندهاي بعد از مرگ، برنده اين جايزه نخواهد بود؛ مگر آنكه بعد از اعلام آكادمي نوبل درگذشته باشد.
در تمام دورههاي برگزاري جايزه نوبل ادبيات، تنها دو نفر از دريافت اين جايزه ارزشمند خودداري كردهاند. بوريس پاسترناك - خالق كتاب «دكتر ژيواگو» - در سال ١٩٥٨، تحت فشار مقامات شوروي سابق از سفر به استكهلم براي دريافت جايزه امتناع ورزيد. ژان پل سارتر فرانسوي نيز در سال ١٩٦٤ به علت اينكه به هيچ جايزه و عنوان رسمي اعتقاد نداشت، نوبل ادبيات را نپذيرفت.
تاكنون تنها در چهار دوره از جوايز نوبل ادبيات، همزمان بيش از يك نفر به عنوان برنده معرفي شدهاند كه البته وقوع آن بيشتر در ديگر شاخههاي جايزهي نوبل متداول است.
در سال ١٩٠٤، فردريك ميسترال فرانسوي و خوزه اچه گاراي اسپانيايي، در سال ١٩١٧ كارل آدولف گيلروپ و هنريك پونتوپيدان هر دو از دانمارك، در سال ١٩٦٦ شموئل يوسف آنيون اسراييلي و نلي ساچز سوييسي و در سال ١٩٧٤ ايويند جانسون و هري مارتينسون هردو از سوئد مشتركا جايزه نوبل ادبيات را دريافت كردهاند. با اينحال، هيچ نويسنده يا شاعري بيش از يك بار اين جايزه را كسب نكرده است.
شگفتانگيزترين انتخاب آكادمي نوبل در شاخه ادبيات، به عقيده بسياري، وينستون چرچيل است كه در سال ١٩٥٣ به اين عنوان دست يافت. او در واقع براي جايزه صلح نوبل نامزد بود كه به عنوان برندهي نوبل ادبيات معرفي شد.
** فهرست برندگان جايزهي نوبل ادبيات از ابتدا تا امروز:
١٩٠١- سولي پرودوم (فرانسه)؛ ١٩٠٢- تئودور مومزن (آلمان)، ١٩٠٣- بيورنسترنه بيورنسن (نروژ)، ١٩٠٤- فردريك ميسترال (فرانسه) و خوزه اچهخاراي اي ايزاگيزه (اسپانيا)، ١٩٠٥- هنريك سينكيهويچ (لهستان)، ١٩٠٦- جوسوئه كاردوچي (ايتاليا)، ١٩٠٧- روديارد كيپلينك (انگليس)، ١٩٠٨- رودولف كريستف يوكن (آلمان)،١٩٠٩- سلما لاگرلوف (سوئد)،١٩١٠- پال هيزه (آلمان)، ١٩١١- كنت موريس مترلينك (بلژيك)، ١٩١٢- گرهارد هاپتمان (آلمان)، ١٩١٣- رابيندرانات تاگور (هند)، ١٩١٥- رومن رولان (فرانسه)، ١٩١٦- ورنر فون هايدنشتام (سوئد)، ١٩١٧- كارل آدولف گيلروپ و هنريك پونتوپيدان (دانمارك)، ١٩١٩- كارل اشپيتلر (سوييس)،١٩٢٠- كنوت هامسون (نروژ)،١٩٢١- آناتول فرانس(فرانسه)، ١٩٢٢- خاسينتو بناونته (اسپانيا)، ١٩٢٣- ويليام بوتلر ييتس (ايرلند)، ١٩٢٤- ولادسيلاو ريمونت (لهستان)، ١٩٢٥ - جورج برنارد شاو (ايرلند)، ١٩٢٦- گراتزيا دلدا (ايتاليا)، ١٩٢٧- هانري برگسون (فرانسه)، ١٩٢٨- زيگريد اوندست (نروژ)، ١٩٢٩- توماس مان (آلمان)، ١٩٣٠- سينكلر لوييس (آمريكا)، ١٩٣١- اريك آكسل كارلفلدت (آلمان)، ١٩٣٢- جان گلسورتي (انگليس)، ١٩٣٣- ايوان بونين (روسيه)، ١٩٣٤- لوييجي پيراندلو (ايتاليا)، ١٩٣٦- يوجين اونيل (آمريكا)، ١٩٣٧- روژه مارتن دوگار (فرانسه)، ١٩٣٨- پرل باك (آمريكا)، ١٩٣٩- فرانس اميل سيلانپا (فنلاند)، ١٩٤٤- يوهانس ويلهلم ينسن (دانمارك)، ١٩٤٥- گابريل ميسترال (شيلي)، ١٩٤٦- هرمان هسه (سوييس)، ١٩٤٧- آندره ژيد (فرانسه)، ١٩٤٨- تي.اس اليوت (آمريكا/انگليس)، ١٩٤٩- ويليام فاكنر (آمريكا)، ١٩٥٠- برتراند راسل (انگليس)، ١٩٥١- پار لاگركويست (سوئد)، ١٩٥٢- فرانسوا مورياك (فرانسه)، ١٩٥٣- وينستون چرچيل (انگيس)، ١٩٥٤- ارنست همينگوي (آمريكا)، ١٩٥٥- هالدور لاكسنس (ايسلند)، ١٩٥٦- خوان رامون خيمنس (اسپانيا)، ١٩٥٧- آلبر كامو (فرانسه)، ١٩٥٨- بوريس پاسترناك (روسيه/ جايزه را نپذيرفت)، ١٩٥٩- سالواتوره كازيمودو (ايتاليا)، ١٩٦٠- سن ژون پرس (فرانسه)، ١٩٦١- ايو آندريچ (يوگسلاوي)، ١٩٦٢- جان اشتاينبك (آمريكا)، ١٩٦٣- گيورگوس سفريس (يونان)، ١٩٦٤- ژان پل سارتر (فرانسه/جايزه را نپذيرفت)، ١٩٦٥- ميخاييل شولوخوف (روسيه)، ١٩٦٦- شموئل يوسف آنيون ( اسرائيل) و نلي زاكس (سوئيس/آلمان)، ١٩٦٧- ميگل آنخل آستورياس (اسپانيا)، ١٩٦٨- ياسوناري كاواباتا (ژاپن)، ١٩٦٩- ساموئل بكت (ايرلند)، ١٩٧٠- الكساندر سولژنيتسين (روسيه)،١٩٧١- پاپلو نرودا (شيلي)، ١٩٧٢- هاينريش بل (آلمان)، ١٩٧٣- پاتريك وايت (استراليا)، ١٩٧٤- ايويند جانسون و هاري مارتينسون (سوئد)، ١٩٧٥- يوجنيو مونتاله (ايتاليا)، ١٩٧٦- سال بلو (كانادا/آمريكا)، ١٩٧٧- ويسنته آلهاي خاندره (اسپانيا)، ١٩٧٨- ايساك باشويس زينگر (آمريكا/لهستان)، ١٩٧٩- اوديساس اليتيس (يونان)، ١٩٨٠- چسلاو ميلوش (لهستان/آمريكا)، ١٩٨١- الياس كانتي (انگليس)، ١٩٨٢- گابريل گارسيا ماركز (كلمبيا)، ١٩٨٣- ويليام گلدينگ (انگليس)، ١٩٨٤- ياروسلاو زايفرت (چكسلاواكي)، ١٩٨٥- كلود سيمون (فرانسه)، ١٩٨٦- اولووله سوينكا (نيجريه)، ١٩٨٧- جوزف برادسكي (روسيه/آمريكا)، ١٩٨٨- نجيب محفوظ (مصر) ،١٩٨٩- كاميلو خوزهسلا (اسپانيا)؛ ١٩٩٠- اكتاويو پاز (مكزيك)، ١٩٩١- نادين گورديمر (آفريقاي جنوبي)، ١٩٩٢- درك والكوت (سنت لوسيا)؛ ١٩٩٣- توني موريسون (آمريكا)، ١٩٩٤- كنزابورو اوئه (ژاپن)، ١٩٩٥- شيموس هيني (ايرلند)، ١٩٩٦- ويسلاوا شيمبورسكا (لهستان)، ١٩٩٧- داريو فو (ايتاليا)، ١٩٩٨- خوزه ساراماگو (پرتغال)، ١٩٩٩-گونتر گراس (آلمان)، ٢٠٠٠- گائو تسينگجيان (چين/فرانسه)، ٢٠٠١- ويديادار سوراجپراساد نايپال (ترينيداد و توباگو/انگليس)، ٢٠٠٢- ايمره كرتس (مجارستان)، ٢٠٠٣- جان مكسول كوئتزي (آفريقاي جنوبي)، ٢٠٠٤- الفريد جلينك (اتريش)، ٢٠٠٥- هارولد پينتر (انگليس)، ٢٠٠٦- اورهان پاموك (تركيه)، ٢٠٠٧ - دوريس لسينگ (انگليس)، ٢٠٠٨ - ژان ماري گوستاو لوكلزيو (فرانسه)، ٢٠٠٩- هرتا مولر (رومانياييالاصل آلماني) و ٢٠١٠- ماريو بارگاس يوسا (پرو).
منبع : ایسنا