موسيقي ديجيتالي با طعم ميوه‌اي ! FL Studio

[Jalal]

به استوديوي موسيقي ديجيتال خوش آمديد! در اين سلسله از مقالات، هرشماره خواهيم کوشيد شما را با اصول، تکنيک‌ها و ترفندهاي مختلف توليد و ويرايش صوت و موسيقي به کمک کامپيوتر آشنا کنيم. در دوازدهمين قسمت از اين مجموعه، با نرم‌افزار پرطرفدار Fruity Loops آشنا خواهيم شد. برنامه FL در خانواده نرم‌افزارهاي Sequencer از شناخته‌شده‌ترين‌هاست. در مقاله سعي‌مي‌کنيم با قسمت‌هاي اصلي اين نرم‌افزار آشنا شويم و طرز کار و اصول استفاده از آن را بياموزيم.

FL Studio چه نوع نرم‌افزاري است؟
برنامه FL Studio که در اين مقاله گاهي آن را اختصارا FL مي‌ناميم، محصولي از شرکت بلژيکي Image Line Software و يک نرم‌افزار توليد موسيقي ديجيتالي از نوع Pattern-based Sequencers است.
منظور از اين اصطلاح اين است که براي توليد قطعه خود از توالي (sequences) يک سري الگوي ريتميک يا ملوديک استفاده مي‌کنيد. مثلا اين توالي را در نظر بگيريد: A-C-D-A-A-B در اين صورت ملودي يا ريتمي که به اين وسيله مي‌توانيد توليد کنيد به اين صورت خواهد بود:
…-A-C-D-A-A-B-A-C-D-A-A-B-A-C-D-A-A-B- A-C-D-…
در حقيقت منطق ريتم‌سازي در دستگاه‌هاي سينتي‌سايزر ( ارگ‌هاي الکترونيکي ) به همين صورت است.
ويژگي FL اينست که نه تنها مي‌توانيد به کمک آن توالي‌هاي پيچيده بسازيد، بلکه قادر خواهيد بود روي تن صداي هر يک از سازهايي که به کار مي‌بريد حداکثر کنترل را داشته باشيد و در عين حال چندين تراک(کانال) ريتميک يا ملوديک را همزمان با هم ميکس کنيد. شما همچنين مي‌توانيد روي هر يک از کانال‌هاي صوتي قطعه خود انواع افکت‌هاي صوتي جالب را پياده سازي کنيد. مزيت FL اين است که همه اين کارها را به صورت Real-time انجام مي‌دهد. يعني در همان حال که دکمه Play روشن است و توالي در حال نواخته شدن است، هر تغييري روي تنظيمات يک ساز يا يک کانال اعمال کنيد، بلافاصله قابل شنيدن خواهد بود.
« فروتي لوپس » از فناوري‌هاي مهمي همچون:
VST ، ASIO ، 3DNow!‌ ، ReWire ، REX، DirectX و DXi پشتيباني مي‌کند و داراي اينترفيسي بسيار جذاب، نرم و انعطاف پذير است و يکي از دلايل شهرت و محبوبيت بالاي اين نرم‌افزار همين مي باشد . با اين وجود اگر مي‌خواهيد تجربه‌اي شيرين و لذت بخش از کار با FL‌ داشته باشيد، حتما از يک کامپيوتر قوي (مادربورد خوب، پردازنده سريع و حافظه رم زياد) و يک کارت صوتي پيشرفته و مجهز به فناوري ASIO استفاده کنيد. مثلا مدل‌هاي جديد Creative Audigy بسيار مناسب هستند.
« فروتي لوپس » مانند همه Sequencer هاي ديگر از قبيل SONAR ، Reaktor و Cubase به‌شدت به بازده و کارايي سيستم ASIO سيستم شما وابسته است. از اين رو اگر FL را روي يک کامپيوتر ضعيف نصب کنيد، برنامه هنگام اجراي قطعه يا دچار تاخير (Latency) زياد مي‌شود يا اساسا از اجراي پيوسته و مطلوب برخي از قطعات سنگين باز مي‌ماند.
کلمه Loops در نام اين محصول اشاره به نقش بنيادي اصوات نمونه‌برداري شده‌اي (Samples) دارد که به عنوان ماده خام منشاء تمام سرو صداهايي است که از اين نرم‌افزار بيرون مي‌آيد. تکنيک Loop يکي از روش‌هاي اساسي در تمام نرم‌افزارهايي است که قادرند صداي آلات موسيقي مکانيکي را شبيه‌سازي کنند و يا سازهاي مجازي جديدي بسازند که صداي دلخواه و مورد نظر شما را توليد مي‌کنند. در حقيقت توالي‌هايي که به کمک FL‌ مي‌سازيد، الگوهاي تکرار شونده‌اي از Sampleها هستند که به صورت حلقه مرتب از نو نواخته مي‌شوند. هر Sample‌ چيزي نيست جز يک فايل wave‌ ذخيره شده روي هاردديسک که در « فروتي لوپس » معمولا حاوي يک نت موسيقي از يک ساز و يا صداي يک ضرب روي يک ساز کوبه‌اي است.
يکي از ويژگي‌هاي جذاب FL اينست که مي‌توانيد پس از ساختن قطعه خود، آن را به يک فايل wave تبديل کنيد تا بعدا بتوانيد آن را در نرم‌افزارهاي ويرايشگر صوت (مانند Adobe Audition) وارد کنيد. شما همچنين مي‌توانيد از کل اثر خود يک خروجي MP3 تهيه کنيد و آن روي MP3 Player خود ذخيره کنيد، روي اينترنت منتشر کنيد و يا به دوستانتان هديه دهيد.
تنظيم اوليه FL
قبل از شروع به کار با يک نرم‌افزار مبتني بر ASIO‌ حتما بايد يکبار براي هميشه تنظيمات مربوط به اين فناوري را روي نرم‌افزار اعمال کنيد. در غير اينصورت درست کار نخواهد کرد. بنابراين توضيحاتي که در اينجا مي‌آوريم به درد همه نرم‌افزارهاي مبتني بر ASIO مي‌خورد.
براي تنظيم FL پس از اجراي برنامه به منوي OPTIONS‌ مراجعه و از آنجا گزينه Audio Settings را انتخاب کنيد. پنجره‌اي مانند شکل 1 به نمايش در مي‌آيد که امکان تنظيم سيستم ASIO‌ را در اختيارتان قرار مي‌دهد.

شكل 1 : نمايي از امکان تنظيم سيستم ASIO‌

در قسمت بالاي اين پنجره که Output نام دارد، فهرستي از مجاري ارتباطي نرم‌افزار با سيستم ASIO‌ را مشاهده مي‌کنيد. بسته به نوع کارت صوتي شما و نيز نوع نرم‌افزارهاي مبتني بر ASIO که تاکنون روي کامپيوتر خود نصب کرده‌ايد، اسامي مختلفي را ممکن است در اين فهرست مشاهده کنيد. اين مجاري ارتباطي در حقيقت ماژول هاي نرم‌افزاري ويژه‌اي هستند که هريک ممکن است توسط مايکروسافت، سازنده کارت صوتي شما و يا توليد‌کننده يک نرم‌افزار مبتني بر ASIO مانند Cubase ساخته شده باشند. معمولا فقط يکي از اين مجاري بهترين نتيجه را مي‌دهد و داراي کمترين تاخير يا Latency است. هرچه ميزان تاخير بيشتر باشد، فاصله زماني ميان لحظه‌اي که فرمان نواخته شدن يک صوت صادر مي‌شود و لحظه‌اي که واقعا آن را مي‌شنويد بيشتر مي‌شود و در عوض قدرتي که نرم‌افزار براي پردازش صوت به صورت Real-time نياز دارد کمتر است. اما در عين حال به حافظه بيشتري براي بافر کردن اطلاعات ( به منظور جبران ضعف کامپيوتر شما در پردازش سريع اطلاعات) نياز خواهيد داشت. به زبان ساده، استفاده بيشتر از رم را جايگزين استفاده بيشتر از پردازنده مي‌کنيد. برعکس، هرچه ميزان تاخير کمتر باشد، فاصله ميان لحظه صدور فرمان و لحظه شنيده‌شدن صوت کمتر مي‌شود. در اين حالت CPU کامپيوتر به شدت درگير پردازش‌ صوت است و از بافر کوچک‌تري استفاده مي‌شود. ميزان تاخير قابل قبول حدود 50 ميلي ثانيه يا کمتر است. تاخير بيشتر از اين مقدار هنگامي مشکل ساز مي‌شود که مي‌خواهيد يک کيبورد يا ارگ الکترونيکي به کامپيوتر وصل کنيد و ملودي خود را از طريق کيبورد بنوازيد و همزمان صداي ملودي خود را از درون نرم‌افزار (با ساز دلخواه شما) بشنويد. در اين شرايط چون تاخير زياد است نمي‌توانيد ملودي‌هاي سريع را بنوازيد چون ميان آنچه مي‌نوازيد و آنچه مي‌شنويد چند ميلي ثانيه تاخير وجود دارد که مزاحم کارتان است. معمولا بهترين انتخاب، مجرايي است که سازنده کارت صوتي تعبيه کرده (مثلا Creative ASIO) ولي اگر کامپيوترتان زياد سريع نيست ، مي‌توانيد گزينه‌هاي با تاخير بيشتر را امتحان کنيد. همچنين دقت کنيد که وقتي از مجرايي استفاده مي‌کنيد که ميزان تاخير کمتري دارد، فرکانس همه اصواتي که از درون نرم‌افزار شنيده مي‌شوند به يک نسبت بالاتر مي‌رود. بنابراين اگر اشتباها وسط يک پروژه آهنگسازي، ميزان تاخير را تغيير دهيد، گام موسيقايي قطعه شما تغيير خواهد کرد.

بخش‌هاي مختلف اينترفيس FL
شکل 2 نمايي از نسخه 5 اين برنامه ( Producer Edition) را نشان مي‌دهد. در حال حاضر نسخه 6 « فروتي لوپس » هم به بازار آمده است. همانطور که مشاهده مي‌کنيد، اين برنامه از چند قسمت اصلي تشکيل شده است. در نوار بالايي نرم‌افزار قسمت پانل را مشاهده مي‌کنيد که شامل منوي نرم‌افزار و ديگر کنترل‌هاي اصلي برنامه است. ستون مشکي سمت چپ برنامه، مرورگر ( Browser ) ناميده مي‌شود و از طريق آن مي‌توانيد به همه فايل هايي که در حين کار نياز داريد دسترسي داشته باشيد.
به اين ترتيب از برنامه My Computer ويندوز بي‌نياز خواهيد بود. به همين دليل اصولا اينترفيس FL در حالت Full screen‌ اجرا مي‌شود و شما را از دنياي دسکتاپ ويندوز جدا مي‌کند. اين هم يکي از مزاياي فروتي لوپس است. داخل شکل 2 دو پنجره فرعي هم مشاهده مي‌کنيد. يکي در سمت چپ قرار دارد که کانال‌هاي قطعه را نمايش مي‌دهد

شكل 2: نمايي از نسخه 5 برنامه Fruity Loops

اين قسمت که در شکل 3 به صورت جداگانه ديده مي‌شود Step Sequencer نام دارد و قلب نرم‌افزار FL است.
پنجره سمت راست ميکسر ناميده مي‌شود و همانطور که از اسم آن برمي‌آيد، امکانات لازم براي تغيير ولوم و ديگر تنظيمات هر کانال را در اختيارتان قرار مي‌دهد. اين پنجره در نسخه‌هاي قبلي،Effect Tracks نام داشت. در واقع مي‌توانيد به اين پنجره به عنوان يک آمپلي‌فاير مجهز به انواع جلوه‌هاي ويژه نگاه کنيد. يک قطعه در FL مي‌تواند تا 64 تراک در اين ميکسر داشته باشد و هر تراک حداکثر 8 افکت گنجايش دارد. اين افکت‌ها روي کانال‌هاي يک قطعه اعمال مي‌شوند. ساده‌ترين افکت‌ها همان افکت‌هاي پنجگانه و معروف reverb يا طنين، phaser‌ ، delay يا تاخير، flange و EQ‌ يا اکولايزر هستند. اما يک دوجين افکت ديگر هم وجود دارند. براي مشاهده فهرست آنها کافي است با کليک روي يک تراک، در يکي از هشت سطر موجود براي افکت‌ها روي دکمه فلش کوچکي که در سمت چپ وجود دارد کليک کنيد و گزينه Select‌ را انتخاب کنيد.

شكل 3 : قسمت Step Sequencer

دو پنجره مهم ديگر هم در « فروتي لوپس » وجود دارد. يکي از آنها PlayList است (شکل 4) و ديگري Channel Settings يا تنظيمات کانال که در شکل 5 ديده مي‌شود. قسمت PlayList همان کانال‌هاي موجود در قسمت Step Sequencer را به صورت ديگري نشان مي‌دهد و امکانات ديگري را دراختيارتان قرار مي‌دهد. نام پنجره تنظيمات کانال کاملا گوياي نقشي است که اين قسمت به عهده دارد. اگر به شکل 3 دقت کنيد متوجه مي‌شويد که به ازاي هر کانال يک دکمه که روي آن اسم کانال نوشته شده است در سمت چپ ديده مي‌شود. اگر روي آن کليک کنيد، پنجره تنظيمات همان کانال باز مي‌شود. در اين پنجره معمولا چهار دکمه اصلي به نام‌هاي SMP به معني Sample و INS به معني Instrument يا ساز، MISC به معني گوناگون و FUNC‌ به معني Function يا تابع ديده مي‌شود. همچنين گاهي اوقات يک دکمه به نام PLUGIN نيز ديده مي‌شود که همانطور که از نامش پيداست مربوط به يک برنامه الحاقي (معمولا يک ساز و يا يک پردازشگر جلوه‌هاي صوتي) است که روي آن کانال قراردارد.
شما مي‌توانيد هر يک از افکت‌هاي تراک‌هاي ميکسر را روي مجموعه‌اي از کانال‌هاي يک قطعه اعمال کنيد. براي اينکه به فروتي لوپس بگوييد کدام افکت را روي کدام کانال بيندازد، کافي است به پنجره تنظيمات يک کانال مراجعه کنيد و به کمک ماوس شماره تراک افکت مربوط به آن کانال را از نمايشگر ديجيتالي کوچکي که در گوشه سمت راست و بالاي پنجره Channel Settings ديده مي‌شود تغيير دهيد.

شكل 4

شكل 5

مثال‌هاي آموزشي Fruity Loops
وقتي فروتي لوپس را اولين بار كه اجرا مي‌کنيد ممکن است از تعدد گزينه‌هايي که در پنجره مرورگر ديده مي‌شود دچار سرگيجه شويد. زيبايي FL‌ اينست که به محض نصب برنامه، يک دوجين آهنگ براي انواع سليقه‌ها روي کامپيوتر مي‌گذارد که براي مقاصد آموزشي و نيز آزمودن قدرت نرم‌افزار به کاربران نوآموز است. همه اين آهنگ‌ها از پنجره مرورگر در دسترس هستند. تعداد اين آهنگ‌ها آنقدر زياد است که مي‌تواند شما را هفته‌ها سرگرم کند. براي اينکه فورا با FL‌ مانوس شويد هيچ‌چيز لذت بخش‌تر از اجرا کردن اين مثال‌ها نيست. براي اين منظور روي گزينه Project از پنجره مرورگر کليک کنيد. از ميان گزينه‌هاي فرعي که ظاهر مي‌شوند، دو مورد حتما برايتان جالب است. يکي گزينه Cool stuff به معني چيزهاي جالب که دربرگيرنده همان آهنگ‌ها است و ديگري گزينه Tutorials که شامل دروس آموزشي FL براي مبتديان است. شما در صورت تمايل مي‌توانيد به صورت خودآموز، اين مثال‌هاي آموزشي را مطالعه و دنبال کنيد.
برنامه FL‌ همچنين شامل ده ها ابزار و امکانات مختلف است. شکل‌هاي 6 تا 9 چهار نوع سينتي‌سايزر مختلف به ترتيب به نام‌هاي زير را نشان مي‌دهد :
DrumSynth Live ، Sytrus ، DreamStation DXi و SimSynth .

اولي يک سينتي‌سايزر اصوات کوبه‌اي است. قابليت‌هاي دومي را مي‌توانيد با مراجعه به قطعه‌ي Sytrus HyperSaw از گزينه Short Clips در بخش Projects روي مرورگر بررسي کنيد. سومي يک ساز DXi از مجموعه ابزارهاي نرم‌افزار SONAR است و چهارمي نيز يک سينتي‌سايزر پرقدرت ديگر در « فروتي لوپس » است.

شكل 6 : سينتي‌سايزر اصوات کوبه‌اي

شكل 7 : سينتي سايزر Sytrus

شكل 8 : يک ساز DXi از مجموعه ابزارهاي نرم‌افزار SONAR

شكل 9 : يک سينتي‌سايزر پرقدرت ديگر در « فروتي لوپس »

شروع کار با FL
اولين قدم در کار با « فروتي لوپس » آشنايي با طرز کار Step Sequencer‌ است.
اکنون مثال Getting Started1‌ را از قسمت Tutorials‌ در پنجره مرورگر بازکنيد. شکل 3 در واقع مربوط به همين مثال است. با کليک روي دکمه نام يک کانال پنجره تنظيمات آن باز مي‌شود. اگر روي اولين کانال اين مثال يعني DNC_kick کليک کنيد، اين پنجره در حالت SMP‌ شکل موج Sample‌ اين ساز کوبه‌اي و نام فايل wave حاوي اين sample را نشان مي‌دهد. با کليک روي دکمه INS مي‌توانيد کيبورد مجازي فروتي لوپس را ببينيد. با کليک روي کلاويه‌هاي (کليد‌هاي) اين کيبورد صداي يک نت يا ضربه شنيده مي‌شود. شما مي‌توانيد روي sample هر ساز مجموعه‌اي از افکت‌ها را اعمال کنيد. اين افکت‌ها به غير از جلوه‌هايي است که به طور کلي روي يک تراک در بخش ميکسر اعمال مي‌کنيد. به عنوان مثال مي‌توانيد ميزان اکو را تغيير دهيد. براي اين کار روي دکمه FUNC‌ کليک کنيد و از قسمت Echo ولوم FEED‌ را به اندازه يک ربع افزايش دهيد. سپس روي کيبورد کليک کنيد. اکنون صداي اين ساز مقداري اکو دارد که محسوس است. همچنين مي‌توانيد جنس صداي ساز را از طريق اعمال پوش (Envelop) دلخواه خود تغيير دهيد. مثلا اگر ولوم ATT را در حالت INS زياد کنيد سيگنال طوري تغيير مي‌کند که موجب نرم‌ شدن صداي ضربه در اين ساز کوبه‌اي مي‌شود.
سمت چپ هر کانال يک چراغ کوچک سبز رنگ وجود دارد که با کليک روي آن مي‌توانيد کانال مربوطه را خاموش يا روشن کنيد. همچنين در هر سطر شانزده دکمه مستطيل شکل کوچک ديده مي‌شود که دات (Dot) نام دارند. هر دات نمايان‌گر يک ضرب در الگوي تکرار شونده‌‌اي است که به آن کانال نسبت داده‌ايد. مثلا در اين مثال دات‌هاي 1 ، 5 ، 9 و 13 روي کانال DNC_kick روشن هستند. با کليک يا رايت کليک روي هر دات مي‌توانيد آن را خاموش و روشن کنيد. براي اينکه کاربرد اين دکمه‌ها را آزمايش کنيد کافي است دکمه Play‌ را از پانل بالاي نرم‌افزار فشار دهيد. نواختن ريتم شروع مي‌شود. اين مثال داراي يک الگوي ساده‌ي شانزده‌تايي است بنابراين اگر از يک تا شانزده بشماريد، روي شماره‌‌هاي مذکور يک ضرب شنيده مي‌شود. شما ميتوانيد همزمان با پخش قطعه، همه کانال‌ها به غير کانال نخست را خاموش کنيد و سپس برخي از دات‌هاي اين کانال را روشن و بقيه را خاموش کنيد. به اين ترتيب مي‌توانيد ريتم‌هاي مختلفي بسازيد.
اما ملودي چگونه ساخته مي‌شود؟ براي بررسي اين موضوع روي دکمه کانال Pluck کليک کنيد و يا روي چرا سبز رنگ ديگري که بين همين دکمه و مجموعه دات‌هاي اين سطر قرار دارد کليک کنيد تا بدون باز شدن پنجره تنظيمات کانال، آن را انتخاب کرده باشيد. در اين حالت روي دکمه کوچک Keyboard Editor که در منتهي اليه سمت راست بالاي پنجره Step Sequencer قراردارد کليک کنيد. کنار همين دکمه يک کليد ديگر نيز وجود دارد که به آن Graph Editor مي‌گويند. وقتي روي اديتور کيبورد کليک مي‌کنيد زير هر دات يک کيبورد خيلي کوچک به نمايش در مي‌آيد که يکي از نت‌هاي آن با رنگ قرمز انتخاب شده است. اين به معني آن است که هنگام گردش توالي، وقتي نوبت به آن دات رسيد، اين نت نواخته مي‌شود. شما مي‌توانيد براي آزمايش اين موضوع نت ديگري را روي هرکدام از دات‌ها انتخاب کنيد و يک توالي ملوديک متفاوت بسازيد. اين قسمت از سيستم Step Sequencer شباهت زيادي به يک ابزار از همين نوع در نرم‌افزار Reaktor (که در قسمت قبلي اين سلسله مقالات بررسي کرديم) دارد.
اما ماجراي الگوها به همين جا ختم نمي‌شود. در اين مثال همه الگوهايي که روي دات‌هاي هر کانال مشاهده مي‌کنيد فقط متعلق به يک مجموعه از الگو‌ها روي پنجره PlayList هستند. سيستم فروتي لوپس به گونه‌اي طراحي شده است که شما مي‌توانيد بيش از يک مجموعه الگوي ريتميک يا ملوديک داشته باشيد. مثلا با مراجعه به پنجره PlayList روي سطر Patter 3 کليک کنيد. ملاحظه مي‌کنيد که اين مجموعه هم‌اکنون خالي است. بالاي پنجره PlayList چند دکمه کوچک ديده مي‌شود که يکي از آنها به شکل نوک مداد است. روي آن کليک کنيد. سپس با اين ابزار روي اولين مستطيل مقابل سطر الگوي 3 کليک کنيد تا آن را پرکند. در همين حال به پنجره Step Sequencer‌ بازگرديد و يک الگوي دلخوه براي کانال DNC_kick بسازيد. سپس دکمه Play را روشن کنيد. دقت کنيد وقتي که مکان نما روي PlayList حرکت مي‌کند، در اولين شانزده ضرب علاوه بر الگوي شماره 1 که قبلا وجود داشت، الگوي شماره 3 نيز همزمان شنيده مي‌شود. در حقيقت بازي با اين الگوها است که به شما امکان ايجاد ملودي‌ها و ريتم‌هاي پيچيده را مي‌دهد. براي اينکه با کاربرد پنجره PlayList‌ بيشتر آشنا شويد يکي از آهنگ‌هاي قسمت Cool stuff ، مثلا قطعه Faded@4am را بازکنيد و ضمن اينکه از موسيقي لذت مي‌بريد روي هر يک از رديف‌هاي الگوها در اين پنجره کليک کنيد و نگاهي به الگوهاي تعريف شده براي هريک از کانال‌ها بيندازيد. البته در اين قطعه روي بعضي از کانالها به جاي دات‌هاي معمولي، يک نوار مخصوص ديده مي‌شود که با کليک روي آن، پنجره Piano roll‌ باز مي‌شود و الگوي ملوديک آن کانال را به شما نشان مي‌دهد.
در اين مقاله تنها فرصت کرديم روي اصول کار با نرم‌افزار FL مروري داشته باشيم. اين نرم‌افزار داراي امکانات و ابزارهاي پيچيده و مفصلي است که بررسي هريک از آنها نيازمند يک مقاله جداگانه است.
فعلا به همين اندازه بسنده مي‌کنيم و بررسي تکنيک‌هاي آهنگسازي با FL را به شماره‌هاي آتي واگذار مي‌کنيم.


computernews