نقل قول:
بی خوابی یا imsomnia یکی از مشکلات دهه اخیر در تمام دنیا است . نیاز انسانها به خواب یکسان نیست این مقدار نیاز برای گروهی حدود 6 ساعت و برای گروهی دیگر حتی 10 – 9 ساعت است . فردی که پس از بید ار شدن از خواب احساس آرامش کند خواب کافی داشته است . بی خوابی ، خود را به شکلهای مختلف نشان می دهد از جمله اختلال در اوایل به خواب رفتن ، بیدار شدن در نیمه شب و اواسط خواب ، خواب نا آرام و آشفته که مورد آخر معمولا با مشکلات شروع خواب هم همراه است . آمار جهانی نشان می دهد که 25 تا 30 درصد مردم مبتلا به بی خوابی بوده و از آن رنج می برند . مشکلات خواب ، بیشتر در سنین بالای 65 سال دیده می شود . این افراد معمولا مدت بیشتری در تختخواب بیدار بوده ، فکر می کنند و به اصطلاح توانایی قطع و وصل کلید فکری خود را ندارند . افسردگی ، ترس ، خوردن غذای سنگین قبل از خواب و … از علل مهم اختلال خواب هستند . افرادی که دچار اختلال خواب می شوند . نباید سراغ قرصهای خواب آور بروند ، زیرا این داروها علاوه بر داشتن عوارض جانبی ، سبب وابستگی دارویی نیز می شوند . در این جا پزشکان عزیز باید به فکر راهی بهتر بجز مصرف دارو باشند . امروزه در دنیا بحث است که جلوی فروش بدون نسخه این داروها گرفته شود و به راحتی در دسترس همگان قرار نگیرد . البته می توان به جای داروهای شیمیایی و غیر طبیعی از داروهای طبیعی و راه های ساده بهتری برای بهبود خواب ، استفاده کرد .
توصیه های غذایی در مورد بی خوابی
اصولا تغذیه نقش مهمی در خواب دارد ، زیرا اگر به سلولهای عصبی ، ویتامین ها و املاح به میزان کافی نرسد ، سلول به خصوص سلول های مغز آرامش خود را از دست می دهند و همین عاملی برای ایجاد بی خوابی خواهد بود . امروزه به اثبات رسیده است که تغذیه مناسب و صحیح با ارزش غذایی خوب ، کیفیت خواب را به بهترین صورت افزایش داده و به دنبال آن آرامش و آسایش بقیه ساعت های روز فراهم می شود . کمبود خواب صدمات زیادی روی جسم و روان گذارده و سبب می شود نیاز انسان به مواد حیاتی ، نسبت به افرادی که خواب خوب وکافی دارند چند برابر شود . در اینجا است که مصرف مولتی ویتامین ها و املاح ضروری می تواند نقش بسیار مهمی در بهبود خواب داشته باشد . افرادی که مشکلات خواب دارند لازم است شام خود را حداقل 4 – 3 ساعت قبل از به رختخواب رفتن میل کنند و غذایی را مصرف کنند که نسبت اسید آمینه تریپتوفان آن از سایر اسیدهای آمینه موجود در آن بیشتر باشد . تریپتوفان اسید آمینه ای است که برای وارد شدن به مغز با سایر اسیدهای آمینه رقابت می کند و اگر سایر اسیدهای آمینه موجود در خون مانع آن نباشند می تواند در اپیفیز ، ملاتونین و سروتونین بسازد و همین هورمن ملاتونین حاصل از تریپتوفان ، باعث خواب می شود . در صورت حضور تریپتوفان در تاریکی ( غروب خورشید ) ملاتونین تشکیل شده و برعکس در روشنایی ( با طلوع خورشید ) از تریپتوفان هورمون سروتونین و ملاتونین ، ضد هم عمل می کنند . ملاتونین را هورمون مثبت نیز می گویند ، زیرا سبب افزایش طول عمر و بر عکس سروتونین ( هورمون روز ) مانع از طول عمر می شود ( به عبارتی عمر را کوتاه می کند ) ولی عامل اولیه هر دو از تریپتوفان است . پس مصرف غذاهای حاوی تریپتوفان به همراه کربوهیدرات ها مانند پاستا ، برنج ، سیب زمینی ، نان و غلات و … می توانند سبب بهبود کیفیت خواب شود . افرادی که از بی خوابی رنج می برند باید شبها قبل از خواب از مواد کربوهیدراتی استفاده کنند و از ظهر به بعد غذاهایی با منشع پروتئین حیوانی میل نکنند کربوهیدرات در نهایت به گلوکز تبدیل شده و عاملی برای ترشح انسولین در بدن است . بررسی های علمی نشان می دهد که وقتی مقدار انسولین در خون افزایش یابد نه تنها قند خون را مصرف می کند و عامل تولید انرژی در سلول ها می شود ، بلکه کمک بزرگی برای جذب اسید آمینه تریپتوفان برای مغز است . مواد غذایی که اسید آمینه تریپتوفان بالاتری ( نسبت به سایر اسیدهای آمینه موجود در آن ) دارند عبارتند از : موز، تخم مرغ ، ماهی ، لبنیات ،سویا وگردو. پروتئین این مواد غذایی ( مثلا موز ) ممکن است بالا نباشد ولی در همین مقدار کم پروتئین ، نسبت تریپتوفان بالا است و همان طور که گفته شد می تواند عامل بسیار مهمی در بهبود خواب باشد . متاسفانه در کشورهای اروپایی و آمریکایی که از مشروبات الکلی استفاده می کنند ، عقیده دارند که مصرف مشروبات الکلی به رفع بی خوابی کمک می کند ولی این مساله به طور کامل غلط است . مصرف مشروبات الکلی در ابتدا سبب آرامشاعصاب می شود و ایجاد خواب آلودگی می کند ولی خوابی که ایجاد می کند خواب نا آرام است . به عبارتی استفاده از مشروبات الکلی علاوه بر صدمات فراوانی که به دنبال دارد بر بهبد خواب هم تاثیر منفی دارد . بهتر است در موقع خواب از یک لیوان شیر استفاده کنید . شیر محتوی کلسیم و تریپتوفان مناسب است و باعث تنظیم ریتم خواب می شود . افرادی که چای یا نوشابه ( کوکا ) به میزان زیاد می خورند ، کافئین و تئین موجود در آنها سبب تاثیر منفی در خوابیدن می شود ، بنابراین حداقل 4 ساعت قبل از خواب ، از قهوه ، چای و کوکا استفاده نکنید . مصرف شکلات و قند زیاد قبل از خواب سبب تحریک ترشح انسولین و در نهایت افت قند خون می شود و ریتم نا مرتبی در خواب ایجاد می کند و در صورت افت کامل قند خون در طی خواب ، هورمن آدرنالین در خون ترشح می شود که خود سبب بیداری و هوشیاری است ، بنابراین قبل از خواب از مصرف قند و شکلات پرهیز کنید .
مصرف کدام موادمغذیسبب بهبود اختلال خواب می شود ؟
س ـ آیا هشت ساعت خواب در طی شبانه روز کافی است ؟
ج ـ مشخص کردن میزان ساعت های خواب به طور کلی صحیح نیست زیرا همان طور که اشاره شد در افراد مختلف این زمان متفاوت است . بعضی نیاز به زمان بیشتر و بعضی نیاز به زمان کمتری برای استراحت و خواب دارند . باید زمانی به تختخواب بروید که به طور واقعی خسته هستید و زمانی بلند شوید که احساس می کنید به طور کامل هوشیار و سرحال هستید و به اصطلاح خستگی خود را گرفته اید .
س ـ آیا کسانی که صبح زود از خواب بیدار شده سالم تر از افرادی هستند که دیر بیدار می شوند ؟
ج ) البته هر فردی ریتم مخصوص به خود دارد . افرادی هستند که در اصطلاح به آن ها انسانهای روز می گویند ( Early Birth ) این افراد توانایی فعالیت بیشتری را در طی روز دارند و افرادی هستند که به آن ها انسان های شب می گویند . این ها در طی شب توانایی فعالیت ذهنی و جسمی بیشتری نسبت به روز دارند، بنابراین نیاز به خواب و زمان خواب در افراد مختلف متفاوت است .
س ـ آیا خرخر در هنگام خواب ، خطرناک است ؟
ج ـ خرخر در خواب می تواند علل مختلفی داشته باشد از جمله خرخر عادتی ، که اختلال نسبتا شایع خواب است و با افزایش سن شیوع آن نیز افزایش می یابد . از سایر علل می توان به وجود تنگی در مجرای تنفسی و انحراف تیغه بینی ، پولیت بینی ، بزرگی لوزه ها و زبان کوچک ، بزرگی زبان ، کوچکی فک تحتانی ، چاقی زیاد ، مصرف الکل ، مصرف داروهای خواب آور و آرام بخش ، استعمال دخانیات و برخی اختلالات روحی روانی اشاره کرد . به جز مسائل اجتماعی و خانوادگی ، اهمیت خرخر در عوارض آن است ، این گروه اغلب دچار احساس کسالت و خواب آلودگی روزانه اند . حتی خرخر در بچه ها می تواند سبب اختلال در رشد و تکامل شود . همچنین خطر بروز بیماری های قلبی عروقی و فشار خون در مبتلایان به خرخر عادتی بیشتر است . به عبارتی اگر به مرور زمان عادت خرخر بر طرف نشود به علت مسائل اشاره شده در بالا و به خصوص بدلیل بهم زدن ریتم قلب و گردش خون ، حتما باید توسط پزشک درمان شود .
س ـ آیا مصرف قرص های خواب آور باعث وابستگی و عادت می شود ؟
ج ـ بله ـ در حقیقت این قرص ها تنها از بین برنده علایم اند و معالجه کننده نیستند و برای عدم ایجاد عادت در بیماران ، باید تجویز آن زیر نظر پزشک و مدت تجویز آن نباید از 2 هفته بیشتر باشد .
س -آیا افزایش سن سبب بی خوابی می شود ؟
ج ـ با بالا رفتن سن ، کیفیت خواب تغییر می کند . افرادی که سرگرمی ندارند یا تنها زندگی می کنند زودتر به تختخواب می روند ، به همین علت نیمه شب یا صبح زود از خواب بیدار می شوند و روز بعد کسل و خسته هستند و نمی توانند کار خود را با کیفیت خوب انجام دهند . ـ تجربیات نشان می دهد که 50 درصد افرادی که سن بالای 70 دارند دارای مشکلات خواب هستند و به دنبال قرص های خواب آور می باشند که مصرف آنها نه تنها نتایج خوبی ندارد ، بلکه عوارض فراوانی هم به دنبال دارد . افرادی که شبها به مدت طولانی دچار بی خوابی هستند شانس بالاتری برای ابتلا به بیماریهای مختلف از جمله اضطراب و افسردگی را دارند . – خوابیدن کمک بسیار خوبی به یاد گیری می کند . خوابیدن و استراحت ذهنی چندین ساعت بعد از مطالعه برای همه افراد توصیه می شود . – بطور کلی یک قانون کلی وجود ندارد که هر انسانی باید چقدر بخوابد . بدن هر فرد توانایی تنظیم میزان نیاز به خواب را بطور مستقل دارد . مهم آن است که انسان هنگام بیدار شدن سر حال باشد . – میزان نیاز به خوابیدن در سنین مختلف متفاوت است ، این میزان در بچه ها بیشتر و در افراد پیر کمتر است ( نیاز به خوابیدن از سن میان سالی به بعد کاهش می یابد ) – با وجود ریتم های مختلف خواب در افراد متفاوت ( انسان های روز یا انسان های شب ) ، زود خوابیدن و زود بیدار شدن برای همگان به منظور افزایش سلامتی و سر حالی توصیه می شود .
توصیه های زیر را برای بهبود خواب رعایت کنید :
چگونه به اختلالات خواب پی ببریم
هر فردی می تواند با پاسخگویی به سوالات زیر به علل و عوامل ایجاد کننده اختلال در خواب پی برده و در جهت کنترل و بر طرف کردن آن قدم بر دارد. – شبهای که دچار کم خوابی شده اید یادداشت کنید و ببینید در روز به چه مسائلی فکر کرده اید و یا به کجا رفته اید . – شبهایی که دچار بی خوابی شده اید و یا خوب خوابیده اید قبل از خواب چه کارهای انجام داده اید ، چه مواد غذایی و به چه مقدار استفاده کرده اید و چه ساعتی به تخت خواب رفته اید ؟ - روزهایی که سر حال و شاداب بوده اید . شب گذشته چند ساعت خوابیده اید ، چه ساعتی خوابیده اید و چه ساعتی بیدار شده اید . – شب هایی که بی خوابی داشته اید ، چه مدتی طول کشیده که به خواب رفته اید ، چه کار کرده اید تا به خواب رفته اید چند مرتبه از خواب بیدار شده و دوباره خوابیده اید . با توجه به جواب سوالات فوق می توانید به علل اختلال خواب خود پی برده و با کنار گذاشتن عادات غلط ، آن را بر طرف کنید . توجه داشته باشید که افسردگی نقش مهمی در بی خوابی داشته و باید عامل آن بر طرف شود . یکی از علل بی خوابی بیماری RLS است ، RLS مخفف کلمه Restless Syndrome می باشد . ده درصد مردم دنیا به خصوص خانمها مبتلا به RLS هستند . نا آرامی پاها در این افراد سبب بی خوابی می شود . در این افراد به طور مرتب پاها دچار انقباض می شوند و این حالت اغلب ، شبها و در تختخواب دیده میشود . افراد مبتلا به این بیماری می گویند کرمی داخل رگهای پای آن ها در حال حرکت است . پای این افراد حتی در هنگام خواب دارای حرکات ظریفی است . این افراد به علت بیداری های شبانه اغلب دچار کسالت و خستگی در روز هستند ، علت بیماری ناشناخته است و در گروه بیماریهای نورو لوژی قرار می گیرد . برای کنترل این بیماری می توان به راهنمایی های زیر عمل کرد . می توانید برای آرامش قبل از خواب ، وان حمام را از آب گرم پر کنید و پاها را برای مدتی در آن قرار داده و ماساژ دهید . حرکات ورزشی زانو ( مثل بلند شدن و نشستن ، خم و راست کردن زانو ) قبل از خواب می توانید برای کنترل بیماری کمک کننده باشد .
ده پند طلایی برای اختلالات خواب
خواب خوب نقش عمده ای در سلامتی دارد . اگر خواب خوب را به عللی از دست داده اید با توصیه های زیر آن را بهبود ببخشید :
1-ویتامین C : مصرف ویتامین C به مقدار 1000 – 500 میلی گرم ، سی تا شصت دقیقه قبل از خواب کمک خوبی برای بهبود ریتم خواب است .
2- نیاسین : مصرف یک گرم نیاسین ( جزو گروه ویتامینهای B است ) سی دقیقه قبل از خواب کمک خوبی برای بهبود کیفیت خواب است و بررسی های نشان دهنده اثر مثبت آن برای خواب بهتر و ریتم منظم آن می باشد .
3- کلسیم : تجربیات نشان می دهد که مصرف 600 میلی گرم کلسیم ، سی دقیقه قبل از خواب نقش مهمی در آرام بخشی و بهتر شدن کیفیت خواب دارد .
4 – مگنزیوم : مصرف 800 میلی گرم مگنزیوم ، نیم ساعت تا 1 ساعت قبل از خواب توصیه می شود .
5- قرص های ملاتونین : امروزه در بازارهای جهانی به صورت داروهای بدون نسخه عرضه شده و در اروپا و آمریکا مصرف می شود . مصرف 3 – 5/0 گرم از آن نیم ساعت قبل از خواب در افراد بالای 50 سال کمک فراوانی در بهبود خواب میکند ، چون در این سنین ملاتونین کم ساخته می شود . همانطور که قبلا اشاره شد ، ملاتونین نقش مهمی در خواب آرام و تنظیم ریتم اندامهای مختلف مانند قلب و ریه به دارد .
6 – تریپتوفان : مصرف 3 ـ 1 گرم تریپتوفان ( که هم اکنون به صورت مکمل های غذایی در بازارهای جهانی وجود دارد ) نیم ساعت قبل از خواب کمک بسزایی در رفع بی خوابی می کند . البته می توان تریپتوفان را با غذاهای مختلف هم به بدن رساند . 7 ـ اینوزیتول : مصرف اینوزیتول به مقدار 1 گرم ، سی دقیقه قبل از خواب ریتم خواب را بهبود می بخشد . ( تذکر : مواد فوق را زیر نظر و با مشورت پزشک متخصص و معالج خود استفاده کنید .
پاسخ تعدادی از سوالات مطرح شده در رابطه با بی خوابی سوال های زیادی در زمینه بی خوابی وجود دارد که در این مقاله به پاسخ برخی از آنها اشاره می کنیم .
1-به تغذیه خود اهمیت بدهید ، از سبزیجات ، میوه ها و مایعات زیاد استفاده کنید . از مواد حیاتی مانند : ( ویتامین C ، ویتامین B ، تریپتوفان ، اینوزیتول و …) استفاده کنید و علاوه بر موارد فوق برای ایجاد خستگی جسمانی ، فعالیت بدنی و نرمش های خاص را در طول روز یا قبیل از خوابیدن انجام دهید . پیاده روی ، به خصوص در هوای آزاد و صبح زود برای همگان توصیه می شود .
2- سیگار نکشید ، زیرا نیکوتین موجود در سیگار محرک سلول های مغزی است و مانع از کیفیت خوب خواب می شود . نیکوتین سبب ایجاد آرامش آنی می شود ولی خواب بد و نا آرام را به دنبال دارد . 3- از داروهای خواب آور استفاده نکنید . زیرا سبب وابستگی و ایجاد عوارض می شوند . از طرفی ریتم طبیعی خواب را به هم زده و سبب کسالت و عدم سر حالی در طی روزهای بعد می شوند .
4- از مصرف خود سرانه داروها خود داری کنید . بسیاری از داروها و مواد مخدر مانند قرص های بتابلاکر یا داروهای کاهش وزن می توانند باعث اختلال خواب شوند .
5- سعی کنید خواب خوب ببینید ! برای این کار به محل و شرایط خوابیدن خود اهمیت بدهید . اتاق نباید زیاد گرم و یا سرد بوده بلکه باید هوای تازه و مناسب داشته و ساکت و آرام باشد . تشک انتخابی باید راحت ، بسیار نرم یا سفت نباشد . بهترین درجه برای اتاق خواب بین 17 تا 19 درجه است .
6- استرس و مشغله ذهنی و فکر کردن به مسائل مختلف اتفاق افتاده در روز را شب ها از خود دور کنید .
7- شب ها ، غذای سنگین و دیر هضم نخورید و شام خود را حداقل 3 تا 4 ساعت قبل از خوابیدن خود میل فرمائید . بهترین غذای شب ( شام ) سوپ سبزیجات ، پنیر و ماکارونی کم چرب است .
8- سعی کنید از کافئین ، قهوه ، کوکا ، سیگار ،مشروبات الکلی ، مواد و داروهای کافئین و مخدر که همگی محرک سیستم اعصاب مرکزی هستند ، استفاده نکنید .
9- قبل از خوابیدن حرکات انقباضی و کششی عضلات بدن را به مدت 10 – 5 دقیقه در تخت خواب انجام دهید .
10 – قبل از خواب کتاب ها و فیلم های هیجانی و ترسناک را نخوانید و نگاه نکنید .
11- حمام آب گرم ، موزیک ملایم ، غذای سالم و سبک انجام حرکات نرمشی ملایم قبل از خوابیدن ، نقش بسیار مهمی در بهبود خواب دارد .
12- هنگامی به تخت خواب بروید که احساس کنید واقعا خسته هستید و اگر یک ربع در تخت خواب بودید و به خواب نرفتید حتما بلند شوید و خودتان را به کاری مشغول کنید و دوباره پس از نیم ساعت تا یک ساعت به تخت خواب بروید .
14- در صورت امکان هنگام خوابیدن در تخت خواب به تلویزیون نگاه نکنید زیرا باعث خواب آشفته می شود .
15 – از نگهداری درختچه و گل های سبز در اتاق خواب اجتناب کنید و شبها ( در فضای آزاد ) زیر درختان نخوابید . ( به علت اینکه ، درختان و گیاهان سبز شبها اکسیژن هوا را می گیرند و CO 2 آزاد می کنند )
16 – سعی کنید لوازم الکتریکی مثل کامپیوتر ، مبایل و … را در اتاق خواب نگه ندارید .
17 تا زمانی بخوابید که احساس کنید خستگی شما کاملا بر طرف شده است .
1-برای ایجاد خستگی جسمی در طول روز حرکات و فعالیت های بدنی وجسمی کافی داشته باشید . به خصوص پیاده روی در صبح ویا شب قبل از خواب توصیه می شود .
2- از مصرف قهوه ، چای ، کوکا و نوشابه های کافئین دار حداقل 5-4 ساعت قبل از خواب اجتناب کنید .
3- از مصرف مشروبات الکلی پرهیز کنید . الکل در ابتدا باعث خواب آلودگی می شود ولی در هنگام خواب ایجاد بد خوابی و بیداری می کند .
4- سعی کنید هر شب سر ساعت خاص به تختخواب بروید .
5- بعد از ساعت 10 شب با تلفن صحبت نکنید .
6- سعی کنید فیلم های ترسناک و ناراحت کننده تماشا نکنید و کتاب های مهیج قبل از خواب نخوانید .
7- برای شام از غذاهای سبک وحاوی هیدرات کربن فراوان استفاده کنید .
8- قبل از رفتن به رختخواب یک لیوان شیر یا چای گیاهی آرام بخش بنوشید .
9- اگر شب کار هستید یا شب ها درس می خوانید یک ساعت قبل از خواب ، از کار کردن دست بکشید .
10- سعی کنید تخت و محل خواب شما مناسب ، راحت و دارای هوای ملایم ، مطبوع و آرام باشد .
تابلوی شماره 2 – توصیه طلایی برای اختلالات خواب در خانم های باردار
خانم های باردار با اختلالات خواب به خصوص در اواخر دوران بارداری مواجه هستند ، اعمال ساده زیر می تواند به خواب بهتر کمک کند :
- سعی کنید قبل از خوابیدن ، دوش آب گرم گرفته و به رادیو یا موزیک ملایم گوش دهید تا خواب آلوده شده و سپس به تختخواب بروید . – شب ها مواد کافئین دار مصرف نکنید . – پهلوی چپ بخوابید و در بین پاهای خود یک بالشت قرار دهید .