چگونگی تهیه اسكلت حیوانات مهره دار

در اینجا روش تهیه اسكلت حیوانات مهره دار، جهت مطالعه علمی و همچنین نگهداری در موزه شرح داده می شود. تهیه چنین اسكلتی با تهیه اسكلت هایی كه جنبه نمایشی دارند كاملا متفاوت است. در تهیه این نوع اسكلت ها باید دقت نمود كه هیچ نوع صدمه ای اعم از شكستگی ، بریدگی یا ایجاد سوراخ یا فقدان قسمتی از اعضا نظیر دندان و غیره در هنگام جوشاندن استخوان ها پیش نیاید. اگر مایل به تهیه اسكلتی هستید كه از لحاظ علمی حائز اهمیت باشد باید موارد زیر را مراعات نمائید:
یك دفترچه یادداشت جهت ثبت اطلاعات بدست آمده تهیه نموده و هر نمونه را شماره گذاری نمائید. برای این كار از عدد یك شروع كنید مواظب باشید هرگز شماره ها مخلوط یا تكرار نگردند. هر اسكلت را جداگانه تهیه خشك و نگهداری كنید.
● طرز تهیه:
بعد از اندازه گیری و بررسی علمی ، پوست حیوان را با دقت جدا نموده و چنانچه مایل به مطالعه و نگهداری پوست نیز می باشید همان شماره را بر روی پوست نصب كنید. گوشت را از استخوان جدا كنید لیكن مواظب باشید زردپی های اطراف مفاصل قطع نگردند. جهت سهولت دقت شود كه سر و پا ها از قسمت های دیگر بدن جدا شوند ، اما مواظب باشید كه هیچ كدام از استخوان ها نشكنند. بایستی توجه كرد كه گاهی اوقات استخوان های كوچكی در داخل گوشت و قاعده زبان موجود است و همچنین استخوان های شانه و ترقوه بوسیله گوشت پوشیده شده اند كه باید با دقت جدا شوند.
از طریق سوراخ مهره اطلس ، مغز را از جمجمه خارج نموده و جهت جدا كردن مغز از جمجمه های كوچكتر میتوان از یك سرنگ زیر جلدی استفاده كرد ، بدین ترتیب كه سرنگ را از آب پر كرده و بعد سوزن سرنگ را بدقت به داخل انتهای مغز فرو كنید ، سپس به آرامی آب سرنگ را بداخل جمجمه در زیر مغز خالی نمائید بدین ترتیب مغز از جمجمه جدا می شود. همچنین برای خارج نمودن مغز از جمجمه های بزرگ می توان از یك قطعه چوب نازك و مسطح استفاده نمود. دقت شود كه این كار باعث گستگی و تخریب ساختمان داخلی جمجمه نگردد.
سپس اسكلت را داخل یك ظرف آب قرار داده و به مدت ۲۴ ساعت نگاه دارید تا خون داخل آن خارج گردد. در هوای سرد می بایست استخوان را به مدت بیشتری در آب نگه داشته و با افزودن كمی آمونیاك به داخل آب عمل را تسریع نمود. بعد از خارج شدن خون اسكلت را در آب خالص گذاشته و حرارت دهید و حرارت آب را تا زیر نقطه جوش با لا ببرید ( البته زمان لازم برای حرارت دادن اسكلت ها نسبت به اندازه آنها می تواند از ۲ تا ۶۰ دقیقه متغیر باشد. ) سپس شعله زیر ظرف را خاموش نموده و كمی آمونیاك اضافه كنید و پس از چند دقیقه اسكلت را خارج نموده و گوشتهای چسبیده به استخوان را جدا كنید. ( برای محافظت از دستهای خود از دستگش های لاستیكی استفاده نمائید. )
استخوان ها را تمیز نموده و با دقت آنها را روی یك صفحه تمیز قرار داده تا خشك شوند ، از آنها مراقبت نموده تا مفقود نگردند و از دسترس بچه ها و حیوانات دور نگاه دارید.
بعد از اینكه استخوان ها خشك شدند با مركب شماره گذاری كنید. همان شماره نمونه را برای تمام استخوان های اسكلت تكرار كنید.
● تهیه و بكار بردن Dermestid beetles ( حشرات گوشتخوار )
روش دیگری كه اغلب موزه های بزرگ تاریخ طبیعی بكار می برند اینست كه بجای پختن و جوشاندن كه اغلب باعث ضایع شدن استخوان جمجمه می گردد از حشرات گوشتخوار استفاده می گردد.
پوست حیوان را با دقت جدا كنید ، سعی می شود كه استخوان های كوچك موجود در دم و پا حفظ گردند. اعضای داخلی را خارج كنید. به آرامی جمجمه را از بدن جدا كرده و مغز را با سرنگ محتوی آب بشوئید سپس جمجه را شماره گذاری نموده و مواظب استخوان های ظریف و شكننده جمجمه باشید.
همچنین گوشت های زائد پشت و پاهای حیوان را جدا نموده وشماره گذاری نمائید.
با دقت اسكلت را طوری پیچیده كه دم و پاها در كنار هم قرار گیرد. بعد اسكلت و جمجمه را در سایه و مكان خنكی قرا ر داده تا خشك شود. وچناچنچه لازم باشد می توان آن را در محلی دور از دسترس كودكان و حیوانات و مورچه ها آویزان نمود. بعد از یك یا دو روز كه اسكلت خشك شد آن را در یك ظرف فلزی در بسته كه دارای تهویه باشد قرار دهید.
در این موقع از حشرات گوشتخواری به نام سوسك قالی carpet beetles كه به طور طبیعی در لاشه حیوانات یافت می شوند استفاده می گردند. این حشرات به رنگ های سفید و سیاه و قهوه ای دیده شده اند و طول آنها به یك سانتی متر می رسد. ظرف محتوای اسكلت و حشره را در تاریكی و دور از نور خورشید قرار دهید . یك گروه سالم از این حشره می تواند به سرعت یك اسكلت كوچك را تمیز كند.
بعد از آنكه حشرات كار خود را انجام دادند ، استخوان ها را خارج نموده و اسكلت را در ظرف محتوی آمونیاك قرار دهید سپس به آرامی گوشت ها و مواد زائد روی استخوانها را جدا نموده و پس از خشك شدن استخوان بطور انفرادی آنها را شماره گذاری كنید.
● طرز تهیه مخصوص ، جهت اسكلت پرندگان
استخوان های پرندگان بسیار ظریف و شكننده هستند. شما باید با به كار بردن روشهای مختلف از انهدام اسكلت جلوگیری نمائید.
قبل از شروع با دقت پرها را بكنید ، قسمت های داخلی بدن را بیرون آورده و گوشت بدن پرنده را از استخوان جدا نمائید ، مواظب باشد استخوان های كوچك نزدیك به انتهای بالها گم نشود.
▪ روش شماره یك :
با دقت بال ها پا ها و جمجمه را جدا سازید ، گردن ، پشت و استخوان های لگن را به حال خود بگذارید. سپس تمام قسمت های اسكلت پرنده را در درون محلول آب كه در آن آمونیاك اضافه شده به مدت چند ساعت قرار داده تا خون خارج شده و پوشش های روی استخوان نرمتر گردند. سپس اسكلت را در یك ظرف آب قرار داده و حرارت را تا زیر نقطه جوش برسانید و مدتی بعد حرارت را قطع نموده و بگذارید تا آب سرد شود.
سیمی را از داخل سوراخ مهره های پشت عبور داده تا تمام مهره ها در همان محل طبیعی خود قرار گرفته و جابجا نشوند ، سپس با اسكالپل ، پنس و قیچی كوچك به آرامی استخوان ها را تمیز كنید.
در هنگام كار مواظب باشید كه محلول آمونیاك گرم با پوست یا چشم شما تماس پیدا نكند.
▪ روش شماره دو:
با دقت بال ها ، پا ها و جمجمه را جدا سازید ، گردن ، پشت ، سینه و استخوان های لگن را به حال خود بگذارید. سپس تمام قسمت های اسكلت پرنده را درون محلول آب كه درآن آمونیاك اضافه شده به مدت چند ساعت قرار داده و حرارت را تا زیر نقطه جوش رسانیده و اسكلت را در یك ظرف آمونیاك خالص قرار داده تا باف های اضافی تبدیل به ماده ژلاتینی گردند. سپس سیمی را از داخل سوراخ مهره های پشت عبور داده تا تمام مهره ها در همان محل طبیعی خود قرار گرفته و جابجا نشوند. در این موقع میتوان بافت های باقیمانده را به آسانی با دست جدا كرد ، توجه داشته باشید كه برای این عمل حتما باید دستكش مخصوص پلاستیكی بدست كرده باشید. بهتر است در هنگام تمیز كردن استخوان آنها را در زیر شیر آب جاری گرفته تا آب به طور آرام از روی آن عبور كند.
▪ روش شماره سه :
قسمت های مختلف اسكلت را طبق روشهای ۱ و ۲ جدا نسازید. بلكه بوسیله یك سیم فلزی از قسمت ستون پشتی البته سرتاسر آن عبور داده تا كلید قسمت ها را در جای خود نگهدارد. سپس لاشه پرنده را بمدت۳ الی ۵ دقیقه درآب ، با مقدار كمی دترژانت از قبیل پودر تاید بجوشانید و لاشه را در یك ظرف آب بمدت ۴ تا ۷ روز نگهداشته بطوریكه سرپوش ظرف بطور آزاد روی آن قرار گیرد. در پایان این مدت محتوی ظرف را در یك آبكش خالی نمائید تا استخوان های كوچك محفوظ گردند. گوشت های ژله مانند روی استخوان را بشوئید. سپس استخوان را دوباره برای مدت ۳ تا ۵ دقیقه بجوشانید البته در یك ظرف آب كه در آن مقدار كمی پودر صابون ریخته شده باشد ، با این عمل كلیه گوشت ها و بافت های باقیمانده روی استخوان جدا شده و بوی بد استخوان نیز از بین میرود.
هر روشی را كه شما بكار میبرید مستلزم این است كه اسكلت تمیز شده را بكناری گذارده تا خشك شود و سپس استخوان ها را همان طوریكه قبلا گفته شد بطور انفرادی شماره گذاری نمائید.
● طرز تهیه مخصوص جهت اسكلت مار
استخوان های مار معمولا كوچك و نازك و ظریف هستند ، بعلاوه استخوان های جمجمه مار بیدیگر چسبیده شده اند اما پوست روی جمجمه جدا لیكن بسیار نزدیك به استخوان قرار گرفته است. هنگامیكه مبادرت به كندن پوست مار مینمائیداین موضوع بسیار مهم به نظر می رسد. برای كندن پوست مار احتیاج به یك قیچی نوك تیز دارید.
سرتاسر شكم از انتهای دم تا زیر چانه را ببرید ، مواظب استخوان های كوچك و نازك دم و همچنین دنده ها و استخوان های نازك پشت باشید. پوست را از گوشت بوسیله انگشتان خود جدا سازید واین عمل را از دم مار شروع نموده و به آهستگی تا قسمت سر ادامه دهید ، در هنگامیكه پوست سر مار را جدا مینمائید خیلی مواظب باشید كه پس از جدا كردن پوست ، تمام اعضای داخلی حیوان را خارج كنید. سپس ماهیچه طویل پشت مار را بیرون آورید و به آرامی سر را از گردن جدا سازید ولی فك ها را از جمجمه جدا نكنید.
جمجمه و اسكلت را در یك ظرف شیشه ای كه سر آن محكم باشد بگذارید بگذارید و آن را در یك ظرف لعابی كه آمونیاك غلیظ به آن اضافه شده است قرار دهید ، و بگذارید اسكلت برای چندین روز خیس بخورد ، بعد از آنكه كاملا خیس خورد ، یك سیم ضخیم فلزی از میان ستون پشتی حیوان عبور داده تا تمام قسمت های انفرادی بهم مربوط شوند ، سپس می توان بوسیله اسكالپل ، پنس و قیچی گوشت های نرم شده را جدا نمود.
شما ممكن است مجبور باشد ساعت ها جهت پاك كردن یك اسكلت مار وقت صرف نمائید. اگر چنانچه در بین عمل مجبور به ترك كار شدید اسكلت را درون ظرف آمونیاك بازگردانید. جمجمه واسكلت تمیز شده را در مكانی محفوظ گذارده تا خشك شود. و مطمئن شوید كسی دست به استخوان ها نزند. و پس از جمجمه ، فك ها و استخوان ها كاملا خشك شدند ، جمجه ، فك ها و استخوان های بزرگ را شماره گذاری كنید.
● انبار ذخیره اسكلت های تمیز شده
استخوان های تمیز شده ای را كه آماده برای مطالعات علمی میباشند می توانید در جعبه های معمولی شیرنی قرار دهید. و چون استخوان ها جدا از هم هستند شما می توانید اكثر اسكلت ها را در جعبه فوق با اندازه های مختلف قرار دهید . و با دقت و ظرافت شماره و علائم نمونه ها و اطلاعات جمع آوری شده را بر روی درب جعبه یاداشت نمائید. مواظب باشید كه هرگز استخوان های نمونه های مختلف را با هم مخلوط نسازید. و مطمئن شوید كه نمره های روی استخوان ها با اطلاعات دفترچه یادداشتتان و نوشته های روی درب جعبه مطابقت دارند. جعبه اسكلت ذخیره شده را در یك محل سرد و مطمئن از قرار دهید.



نویسنده : رابرت جی تاك
مترجمین : جعفر نوری ، معین محلاتی
موزه جانورشناسی دانشکده علوم _دانشگاه آزاد اسلامی مشهد
آفتاب