فرهنگ مردم بروجرد

کتاب فرهنگ مردم بروجرد معرفی فرهنگ، تاریخ، هنر و مردم شناسی شهر بروجرد می باشد و در قسمت های مختلف به بررسی تمامی ابعاد فرهنگی مردم پارسی زبان بروجرد می پردازد. قسمت هایی از متن کتاب فرهنگ مردم بروجرد:

بروجردی ها مردمی اصالتا فارس هستند که در غرب کشور در دشت پهناور سیلاخور سکونت دارند، زبان مردم بروجرد فارسی است که آن را با گویش فارسی بروجردی بیان می کنند. گفته می شود مردم بروجرد با فرهنگ ترین و خوش رفتار ترین مردم در غرب کشور می باشند، قانون مداری، نرخ رشد تحصیل کردگان، دینداری و اخلاق باعث شده که بروجرد را با صفت نگین زاگرس خطاب کنند. بروجرد تنها شهر فارس نشین در میان استانهای کُرد زبان و لر زبان می باشد.
بروجرد شهری نخبه پرور است و در طول تاریخ فرزانگان زیادی را به ایران اسلامی تقدیم نموده است و همین موضوع باعث می شود تمامی شهرها و استان های غرب کشور مانند همدان و لرستان و مرکزی توجه ویژه ای به این شهر داشته باشند. بروجردی ها سابقه هزار ساله شهرنشینی در منطقه باستانی "ماه نهاوند" را دارند و این مردم هرگز سابقه کوچ نشینی و زندگی طایفه ای نداشته اند و زبان گفتاریشان نیز زبان فارسی پهلوی است که پهله منسوب به پنج شهر بوده است از جمله اصفهان، همدان، ماه نهاوند، ری، آذربایجان. پس گویش امروزه سکنه شهر نشین بروجرد، ملایر، نهاوند و تویسرکان نشات گرفته از همان زبان باستانی فارسی پهلوی می باشد.
بروجرد شهری باستانی است و متعلق به دوران پیش از اسلام می باشد. در دوران اشکانیان بروجرد یکی از شهرهای آباد و مهم به شمار میرفته است که در دوران پیش از اسلام به سرزمین ماد و پهله تعلق داشته است. در دوران پس از اسلام همچون سلجوقی، ایلخانی، تیموریان و از عصر صفویه به بعد نیز بروجرد از شهرهای مطرح بوده است. در دوره قاجاریان، حسام السلطنه بروجرد را مقر حکومت ولایت عهدی خود قرار داد و همین مسئله بر رونق اقتصادی و فرهنگی این شهر افزود. با بررسی دقیق تمامی متون تاریخی و ادبی چیزی که واضح و روشن است، این است که شهر زیبا و باستانی بروجرد به لحاظ اقلیمی و هویتی و تاریخی و تیره و نژاد مردمش هیچ گونه ارتباطی به قوم شریف لُر ندارد. دانشنامه جهان اسلام و تذکره حزین نیز بروجردیها را پارسی زبان معرفی می کنند. احمد اسفندیاری نیز در مقدمه کتاب گویش بروجردی به صراحت بیان می نماید که گویش بروجردی ریشه در فارسی میانه و به ویژه زبان پهلوی دارد.
. بروجرد که هنوز در لهجه فارسی محلی همان نام اصلی آن یعنی ووریِرد گفته می شود. از مهمترین شهر های فارس نشین که دارای زبان فارسی مرکزی ایران و گویشهایی محلی از فارسی هستند میتوان موارد زیر را بیان کرد: 1- شیراز 2- اصفهان 3- یزد 4- کرمان 5- مشهد 6- بروجرد
بروجرد نخبگان و فرزانگان زیادی را در طول تاریخ در خود پرورش داده است که در تاریخ ایران اسلامی درخشیده اند از جمله می توان بزرگانی همچون آیت الله العظمی بروجردی را نام برد.
معرفی برخی از فرزانگان بروجرد:1- آیت الله العظمی بروجردی
2- علامه بحر العلوم
3- آیت الله ابوالقاسم خزعلی
4- آیت الله غلامرضا مولانا بروجردی
5- دکتر سید جعفر شهیدی
6- میرزا محمد باقر صامت بروجردی
7- استاد مهرداد اوستا
8- شهید سرلشگر محمد بروجردی
9- شهید سرلشگر خلبان احمد کشوری
10- شهید خبرنگار محمود صارمی
11- شهید مدافع حرم ماشاا... شمسه
12- استاد لوریس چکناواریان
13- دکتر عبدالحسین زرین کوب
14- استاد حسین حزین
بازیگران سینما و تلویزیون بروجردی:
1- حمید گودرزی
2- فریبا متخصص
3- فاطمه گودرزی
4- علی فروتن
در طول تاریخ برای بروجرد نام ها و صفات مختلفی بیان شده مانند دارالسرور، پیروزگرد، دارالشوکه، شهر شجاعان، زادگاه فرزانگان و ... اما عجیب ترین و شاعرانه ترین صفت را استاد احمد حجتی به بروجرد نسبت می دهد و آن نام غم انگیز "نوعروس تیره بخت" می باشد. در یکی از معروف ترین اشعاری که استاد احمد حجتی در وصف شهر بروجرد سروده اند این صفت ادیبانه را مشاهده می نماییم.
شهر پر دارو درختم ووری یرد نو عروس تیره بختم ووری یرد
شی وشت شد که چنی بیماری؟ خلوت وبی کسی و بی یاری

گویش فارسی بروجردی
گویش بروجردی گویشی مستقل و از زیرشاخه های زبان فارسی است و آنچه مردم بروجرد صحبت می کنند فارسی با لهجه بروجردی است، مانند فارسی با لهجه کاشانی، فارسی با لهجه کرمانی، فارسی با لهجه اصفهانی، فارسی با لهجه یزدی، فارسی با لهجه مشهدی، و... . گویش بروجردی نزدیکی و شباهت بیشتری به فارسی دارد به گونه ای که بحث در مورد آن کمی دشوار می نماید. چنین است که در منطقه بروجرد و لرستان، گویش مردم بروجرد را فارسی بروجردی و گویش دیگر نقاط لرستان را لری می نامند. گویش بروجردی از نظر تقسیم بندی گویشهای ایرانی ، جزو گویشهای مرکزی و از دستۀ شمال غربی است که بعد از لهجه های شیرازی ، اصفهانی ، یزدی ، کرمانی و مشهدی ، یکی از نزدیکترین گویشها به زبان فارسی است.
زبانشناسان معروفی همچون دکتر ایران کلباسی زبان مردم بروجرد را فارسی با لهجه ی بروجردی می شناسد و نوشته است: «گویش بروجردی از نظر تقسیم بندی گویش های ایرانی، جزو گویش های مرکزی و از دسته شمال غربی است که بعد از لهجه های شیرازی، اصفهانی، یزدی، کرمانی و مشهدی، یکی از نزدیکترین گویش ها به زبان فارسی است»(منبع: گویش کلیمیان اصفهان، دکتر ایران کلباسی، ص 13)
از دیدگاه احمد اسفندیاری نویسنده کتاب گویش بروجردی، ویژگی های زبانی گویش بروجردی به گونه ای است که آن را تبدیل به یک گویش مستقل و هم ارزبا گویش های رایج در غرب ایران مثل فارسی اراکی، فارسی همدانی، لری، لکی و کردی می کند. احمد اسفندیاری در مقدمه ی کتاب «گویش بروجردی» که سال ها قبل آن را نوشته است، به صراحت بیان می دارد که گویش بروجردی نه لهجه ای از فارسی امروزی و نه شاخه ای از لری است، بلکه گویشی مستقل و هم ارز با لری، لکی و لهجه های فارسی اطراف است که ریشه در فارسی میانه به ویژه زبان پهلوی دارد..
"دانشنامه جهان اسلام نیز گویش مردم بروجرد را فارسی با گویش بروجردی عنوان کرده است"

لباس مردم بروجرد
پوشش مردان بروجردی در دوره قاچار و پهلوی لباس ملی بوده است. زنان بروجردی نیز یک پیراهن گلدوزی شیری رنگ و قلمکاری شده و یک دامن مخمل قرمز رنگ با چین های زیاد که توسط دکمه بسته می شده داشته اند. این لباس ها به طور صد در صد بومی و در خود بروجرد تهیه می شده است. زنان جوان بروجردی نیز یک شلوار نخی سفید رنگ و زنان مسن شلوار مشکی می پوشیدند و برای حجاب، چارقد گلدوزی شده شیری رنگی استفاده می کردند که با سنجاق دور سر می بستند. چادر و روبند، پوشش خارج از خانه زنان بروجردی بوده است. زنان بروجردی همواره نقش مهمی در اقتصاده خانواده ایفا نموده اند و از دیر زمان زنان این دیار به خوشرویی، متانت و مدریت خانواده مشهورند. مشاغلی که درقدیم به عهده زنان بروجرد بوده است:
1مروارید دوزی
2ملیله دوزی
3تکه دوزی
4قیطان دوزی
5روبند دوزی
6قلاب بافی
7قالی بافی
8خیاطی و ...

منابع و مآخذ
1- زبان شناسی و زبان فارسی، پرویز خانلری
2- گویش کلیمیان اصفهان، دکتر ایران کلباسی
3- حُدودالعالم من المشرق الی المغرب، ابو الموید عبدالقیوم بن الحسین بن علی الفارسی
4- مُعجَم البُلدان، یاقوت حموی
5- نزهه القلوب، حمدالله مستوفی
6- گلدشت، استاد احمد حجتی
7- دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دایرةالمعارف اسلامی
8- تذکره حزین، شیخ محمدعلی حزینِ لاهیجی
9- گویش بروجردی، احمد اسفندیاری
10- وبسایت استاد یدالله گودرزی blog.ygoodarzi.com
11- تحقیق شهرستان بروجرد، سارا حجتی

ممنون مطلب بسیار خوبی بود

سوغات
شاخص‌ترین صنایع دستی و سوغات بروجرد ورشو است که شهرت بسیاری دارد و توسط هنرمندان بروجردی و با ظرافت و دقت زیادی تهیه می‌شود و هنرمندان این حرفه، روی این فلز هنرهای خود را به نمایش می‌گذارند. حلوا شکری، ارده شیره، شیرینی قندی و نان تیری از سوغات خوراکی این شهر هستند.