مفاهیم اولیه ی زیست‌شناسی جانوری
(رشته زیست‌شناسی)
نام منبع: زیست‌شناسی جانوری
مؤلف: دکتر عبدالمجید حاجی‌مرادلو
رشته: زیست‌شناسی
مقطع کارشناسی
تهیه‌کننده: فروغ احمدی
عضو هیئت علمی واحد کرج
پیشگفتار:
* هدف نهايي اين درس اشنايي با ماده، حیات و منشأ حیات و عناصر و مولکولهای مختلف سازنده سلول و موجودات زنده،
* تاکسونومی یا طبقه‌بندی موجودات زنده و گروههای مختلف جانوران
* از پروتوزوآ تا خارپوستان از یکدیگر
* از نظر طرز زندگی و ساختمان بدنی است.
فصل اول
آشنایی با حیات
* هدف اصلی آشنایی با روش علمی عناصر و مولکولهای سازنده موجودات زنده و منشأ حیات است.
زمینه علمی
* بررسی و شناخت موجودات زنده، موضوع دانش زیست‌شناسی است.
* مطالعه زیست شناسی با دو پرسش آغاز میشود:
الف: علم چیست؟
ب: ”جاندار” چه ویژگیهایی دارد؟
* از زمان گالیله هر چیزی بر روشهای علمی منطبق باشد ”علم“ نامید میشود.
* دانشمندان می‌کوشند با استفاده از چند گام مربوط به هم به نام روش علمی مسایل علمی را حل کنند.
مشاهده
طرح پرسش
فرضیه سازی
آزمایش
دسته آزمایش دسته گواه(شاهد)
مدرک
نتیجه‌گیری و فرضیه‌سازی
گزارش عمومی
برای فرضیه سازی معمولا از منطق استقرایی استفاده میشود.
ماده و حیات
* موجودات زنده از قوانین فیزیکی و شیمیایی تبعیت می‌کنند.زنده بودنشان بخاطر غير عادي بودن ماده سازنده انهاست برای شناخت این سازمان یافتگی غیرعادی، مطالعه شیمی حیات ضرورت دارد.
* تمام مواد موجود در جهان از ساختار هاي اصلي يا عناصر ساخته شده اند. هر عنصر به وسیلۀ یک یا دو حرف که از الفبا انگلیسی و یا لاتین مشتق شده است مشخص میشود. هر عنصر از واحدهای بی‌نهایت کوچکی به نام اتم تشکیل شده است.
پیوند یونی یا الکترووالانسی
* در این روش تمایل عناصر به این است که با کامل کردن لایۀ خارجی خود به ثبات برسند. الکترونهای لایۀ خارجی از صفر تا هشت الکترون متغیر است. چنانچه لایۀ خارجی صفر یا هشت باشد عنصر از نظر شیمیایی غیرفعال است. ترکیباتی که از انتقالات الکترونی و کشش متقابل یونهای حاصل پدیدار میشود ترکیبات یونی نام دارند. پیوندهایی شیمیایی موجود در ترکیبات یونی از نوع پیوندهای یونی یا پیوندهای الکترووالانسی هستند.
پیوند کووالانسی یا سهیم شدن الکترونها
* ثبات اتمها می‌تواند از طریق سهیم شدن الکترونها نیز به دست آید.
پیوند هیدروژنی ( پیوندهای ضعیف‌تر)
* علاوه بر پیوندهای یونی و کوالانسی انواع مختلفی پیوندهای ضعیف‌تر بین اتمها و مولکولها وجود دارد. این پیوندهای ضعیف‌تر به‌طور عمده مسئول ساختمان سه بعدی بسیاری از مولکولهای زیستی نظیر پروتئینها و صفات زیستی آنهاست.
نیروی واندروالس
* نیروی ضعیفی است که در نتیجۀ ایجاد دوقطبیهای موقت به وجود می‌آید. نیروی واندروالسی نقش مهمی در واکنشهای آنزیمی به عهده دارد. فسفولیپیدها عمدتاً به وسیلۀ این نیروها نگهداری می‌شوند.
اسید، باز و نمک
* هر مولکولی که در یک محلول تفکیک شده و یون H آزاد نماید اسید نام دارد. بسته به اینکه چه مقدار یون هیدروژن در محلول آزاد شود اسید قوی یا ضعیف می‌باشد. از اسیدهای قوی اسید کلریدریک و اسید نیتریک. اسید کربنیک فقط به میزان کمی در آب تفکیک میشود.
* باز يون منفي هيدروكسيد است.از خصوصیات بازها توانایی ترکیب آنها با یون هیدروژن است لذا غلظت یون هیدروژن را کاهش می‌دهند.
* نمک نتیجۀ ترکیب شیمیایی یک اسید و باز است.
اسیدهای آلی
* اسیدهای ضعیف هستند و درصد کمی از یون تفکیک شده به کربوکسیل تبدیل میشود.
غلظت یون هیدروژن (pH)
* pH، لگاریتم منفی غلظت یون هیدروژن است. با کاهش یون، pH افزایش می‌یابد. در pH خنثی (7=pH) تعداد یونهای و با هم برابر است.
* تراکم یونهای هیدروژن و هیدروکسیل در سیستمهای زیستی اهمیت دارد.
* باید توجه داشت که در یک pH معین محلول (نقطۀ ایزوالکتریک) بار الکتریکی خالص اسید آمینه در هر دو حالت تفکیک نشده و زویتریون صفر است.
سیستمهای بافری
* pH مایعات زیستی باید در محدودۀ مشخصی ثابت بماند تا آنزیمها بتوانند به صورت فعال اثرات خود را به صورت مشخص بروز دهند.
* مادۀ زنده نمی‌تواند نوسانات زیادی را در موازنۀ طبیعی اسیدیی ـ قلیایی تحمل کند و pH آن باید ثابت بماند.
* ثابت ماندن pH سیستم زنده را هموستازی می‌گویند. موادی که تنظیم pH مناسب را برای اعمال سلول فراهم می‌سازند ترکیبات بافری نام دارند. یک بافر مخلوطی از اسید ضعیف و نمک کاملاً یونیزه آن است.
آب و اهمیت آن
* حیات در کرۀ زمین کاملاً به آب وابسته است.
* ثبوت و حفظ محیط آبی داخلی بدن موجودات زنده از مهمترین وظایف فیزیولوژیکی تمام موجودات زنده خشکی‌زی و آبزی است.
* آب دارای خصوصیات ویژه و منحصر به فردی است که آن را قادر می‌سازد نقش خاص و ویژه‌ای در سیستمهای زنده بازی کند.
* ساختمان مولکول آب غیرخطی است. آب یک مولکول قطبی است که اتم اکسیژن آن دارای بار منفی و اتم هیدروژن دارای بار مثبت است.
پیوند هیدروژنی
* دانسیتۀ یخ کمتر از دانسیتۀ آب مایع است. وقتی که سطح آب یخ می‌زند در واقع به عنوان مانع و عایقی جهت جلوگیری از یخ زدن لایه‌های زیرین عمل می‌نماید.
* به دلیل قوی بودن پیوندهای هیدروژنی در آب، نقطۀ جوش و ذوب آن بالاتر از حد انتظار از چنین مولکولی است. ظرفیت گرمایی ویژه آب بالاست.
* آب از تمام مایعات به استثنای جیوه کشش سطحی بالاتری دارد. علیرغم کشش سطحی بالا چسبندگی (ویسکوزیته) آب کم است. آب یک حلال عالی برای یونهای نمکهاست.
رادیکالهای آزاد
* گروههای فعال شیمیایی با الکترون آزاد را رادیکالهای آزاد می‌گویند. رادیکالهای آزاد مولکولهایی هستند که الکترون جفت ندارند. مثل زمانی که اکسیژن مولکولی یک الکترون مدار خود را از دست می‌دهد در این حالت ناثبات، مولکولها می‌توانند الکترون را از مولکول کناری خود بگیرند.
* اگر رادیکالهای آزاد الکترون خود را از DNA بگیرد تغییر ژنتیکی بروز کرده، و سرطان بروز خواهد کرد.
مولکولهای آلی
* واژۀ ترکیبات آلی به موادی که از مادۀ زنده ناشی شده است، اطلاق میشود. تمام مواد آلی از کربن تشکیل شده‌اند اما بسیاری علاوه بر کربن دارای هیدروژن، اکسیژن، نیتروژن، گوگرد، فسفر، املاح و سایر عناصر نیز می‌باشند.
* در ترکیبات آلی پیوند بین کربن ـ کربن و کربن ـ هیدروژن پیوند شیمیایی اصلی بخصوص در ترکیبات کربن‌دار می‌باشد.
کربوهیدراتها
* فراوانترین مادۀ آلی موجود در طبیعت هستند. از کربن، هیدروژن و اکسیژن تشکیل شده‌اند نسبت اکسیژن و هیدروژن آنها شبیه نسبت اکسیژن و هیدروژن در آب است.
قندهای ساده
* اساس مولکولهای کربوهیدراتی را قندهای ساده تشکیل می‌دهند و به آنها مونوساکارید نیز می‌گویند. قندها پیوندهای هیدروژنی با آب تشکیل می‌دهند و در آب محلول می‌باشند.
پلی‌ساکاریدها
* پیشوند پُلی به معنای زیاد است و پلی‌ساکاریدها کربوهیدراتهای پیچیده‌ای هستند که از تعداد زیادی قندهای ساده (معمولاً گلوکز) مرتبط به هم که تشکیل زنجیره طولانی (پلیمر) را می‌دهد تشکیل شده‌اند.
گلیکوژن
* گلیکوژن نیز از منابع مهم ذخیرۀ انرژی در جانوران است و به‌طور عمده در کبد و عضلات مهره‌داران وجود دارد.
نشاسته
لیپیدها
* لیپیدها از چربیها و شبه چربیها تشکیل شده‌اند. میزان قطبی بودن آنها کم است لذا در آب حل نمی‌شوند اما در حلالهای آلی نظیر استون و اتر حل می‌شوند. سه گروه عمدۀ ایپیدها را چربیهای خنثی، فسفولیپیدها و استروئیدها تشکیل می‌دهند.
* ترکیب اسید چرب و گلیسیرین را آسیل گلیسرول یا گلیسرید می‌نامند. آسیل گلیسرولها در اتر، کلروفرم و بنزن و همچنین اتانول گرم محلول‌اند.
فسفولیپیدها
* این لیپیدها بیشتر در غشاهای سلولی وجود دارند. تمام فسفولیپیدها دارای یک انتهای قطبی و دو انتهای طویل غیرقطبی می‌باشند. لیپیدهای قطبی را دی آمفی پاتیک می‌گویند.
* ـ سفالین
* ـ لستین
* استروئیدها
پروتئینها
پروتئینها پلیمرهای واحدهایی به نام اسید آمینه‌اند. فرمول کلی اسیدهای آمینه عبارت است از:
اسیدهای نوکلئیک
* اسیدهای نوکلئیک مواد پیچیده با وزن مولکولی بالا هستند که بقای حیات را میسر می‌سازد. دو نوع مهم اسیدهای نوکلئیک DNA و RNA می‌باشند که از تکرار واحدهای سازنده‌ای به نام نوکلئوتید تشکیل شده‌اند.
منشأ حیات
* تمام موجودات زنده از انسان تا کوچکترین میکروبها ـ که در مرز بین موجودات زنده و غیرزنده قرار گرفته‌اند در داشتن دو مولکول زیستی اسید نوکلئیک و پروتئین مشترکند.
* DNA مادۀ وراثتی موجودات زنده است که رمزهای وراثتی را به نسلهای آینده انتقال می‌دهد.
* تلاشهای فراوان چند جانبه‌ای با همکاری زیست‌شناسان، شیمیدانها، فیزیکدانها، زمین‌شناسان و فضانوردان برای یافتن پاسخی در مورد منشأ پیدایش حیات از سال 1950 شروع شد.
* نظریۀ تولید مثل خودبه خودی بدون چون و چرا تا زمان رنسانس پذیرفته شده بود.
* کارهای پاستور نشان داد که هیچ موجود زنده‌ای از مواد بی‌جان تولید نمی‌شود.
* بیوشیمیست روسی به نام آلکساندر اُپارین و زیست‌شناس انگلیسی به نام هالدین به طور جداگانه اظهار کردند که حیات پس از یک دورۀ طولانی «تکامل مولکولی غیرزیستی» به‌طور غیرقابل تصوری به وجود آمده است.
* اُپارین نیز پیشنهاد نمود که اتمسفر اولیه زمین فاقد اکسیژن بوده و در عوض دارای گازهای هیدروژن، متان، آمونیاک و سایر ترکیبات احیاکننده بوده است.
* زمین د رحدود 5 ـ 5ر4 میلیارد سال پیش به وجود آمد و در آغاز به صورت توده‌ای تابنده از هیدروژن و دیگر عنصرهای آزاد بود.
* باور بر این است که اتمسفر اولیۀ زمین شامل مقدار بسیار کمی اکسیژن بوده است و اتمسفر احیا شده وجود داشته که در آن مولکولهای غالب اکسیژن کمتری نسبت به هیدروژن داشته‌اند.
پیدایش و تشکیل اکسیژن
* از طریق فعالیتهای آتشفشانی آب، نیتروژن و دی‌اکسید کربن به طور مستمر وارد اتمسفر اولیه شدند و این اتمسفر از بخار آب اشباع شد که ریزش باران را به همراه داشت سپس دریاچه‌های کوچک تشکیل شده و تبدیل به اقیانوسها شدند.
اکسیژن به دو شکل به وجود آمده است.
* اثر فتولیتیک اشعۀ ماورای بنفش خورشید بر روی آب اتمسفر
* دومین و احتمالاً مهمترین منبع تشکیل اکسیژن فتوسنتز است.
سلول یا واحد حیات
* سلول مادۀ زنده‌ای است که توان تکثیر خود را داشته و با غشای قابل نفوذ خود خاصیت عبور انتخابی را داشته باشد. هر موجود زنده یک سلول است و یا زمانی یک سلول بوده است.
اصول تئوری سلولی
* پیکر همه موجودات زنده از سلول ساخته شده است.
* سلول کوچکترین واحد زنده است.
* همۀ موجودات زنده از سلول برخاسته‌اند.
مشاهده و روشهای مطالعۀ سلول
* میکروسکوپ
* یکی از قدیمیترین و آشناترین ابزارهای مطالعاتی زیست‌شناسان میکروسکوپ نوری است.
میکروسکوپ الکترونی
* میکروسکوپ الکترونی به دلیل داشتن حد تمیز کوچکتر دارای بزرگ‌نمایی بسیار بیشتری از میکروسکوپهای نوری است.
اتورادیوگرافی
* در این روش از خاصیت اثر مواد رادیواکتیو در تماس با فیلم عکاسی استفاده میشود و در نتیجه می‌توان محل ترکیبات رادیواکتیو را در داخل سلول معلوم کرده و به وسیلۀ میکروسکوپ مکانهایی را که روی فیلم عکاسی تحت تأثیر قرار گرفته‌اند مشاهده نمود.
تجزیه و تفکیک سلولی
* اولین گام در تجزیۀ سلولی پاره شدن سلول و آزاد شدن محتویات داخل سلولی بدون تغییر ساختمان و عمل آن می‌باشد. روند خرد کردن سلول را هموژنیزاسیون می‌گویند.
* سانتریفوژها دستگاههایی هستند که به کمک نیروی یک موتور الکتریکی لوله‌هایی را در یک محور عمودی با سرعتی قابل تنظیم می‌چرخانند.
سازماندهی سلولها
* در حقیقت محتویات سلولی به طور مداوم در حال تغییر و تحول هستند.
* سلولها به دو گروه کلی اُکاریوتها و پروکاریوتها تقسیم می‌شوند. پروکاریوتها غشای مشخص هسته‌ای و اندامکهای محصور در غشا را ندارند.
مطالعۀ ساختمان اجزای سلولهای اکاریوتیک
* ساختار اساسی تمام غشاهای زیستی از فسفولیپید دو لایه تشکیل شده است. یک انتهای مولکول محلول در آب (آب دوست) می‌باشد در حالی که انتهای دیگر شامل زنجیر هیدروکربنی اسیدهای چرب است و در آب نامحلول (آب گریز) است.
نفوذپذیری غشای سلولی
* غشای سلولی دارای خاصیت نفوذپذیری انتخابی است. عبور مواد از ورای غشا بر طبق سه مکانیسم عمدۀ زیر انجام میشود:
1. انتشار
2. انتشار تسهیلی یا
انتشار با واسطه
3. آندوسیتوز
اندوسیتوز و اگزوسیتوز
* اندوسیتوز اصطلاحی است که برای سه روند شبیه به هم فاگوسیتوز، پینوسیتوز و اندوسیتوز با واسطۀ گیرنده به کار می‌رود.
اتصالات بین سلولی (ساختهای پیوند دهنده)
* مهمترین این ارتباطات عبارت‌اند از اتصال چسبندۀ نواری، دسموزومها، اتصال مسدود نواری، اتصال با روزنه، و پلاسمودسماتا.
* ابتدایی‌ترین ارتباط بین سلولهای جانوری را اتصال با روزنه تشکیل می‌دهد که در واقع منفذ و یا کانال روزنه‌داری است
* که اجازۀ تبادل آسان مولکولهای کوچک یونها وجریانهای الکتریکی را از ورای غشای سلولی می‌دهد
* این کانالها از مرکز پروتئینهای پیچیده‌ای به نام کانکسون عبور می‌نمایند.
سیتوپلاسم
* سیتوپلاسم از زمینه‌ای نیمه مایع تشکیل شده که اندامکهای متعددی در آن معلقند.
* شبکۀ آندوپلاسمی ـ ریبوزوم ـ دستگاه گلژی ـ واکوئلها ـ میتوکندری ـ لیزوزوم ـ سانتریول ـ اسکلت سلولی ـ هسته
ازدیاد یا تقسیم سلولی
* مکانیسمی است که طی آن سلول ایجاد دو سلول دختر می‌نماید.
* حیات سلولی به طور کلی دارای دو مرحله انترفاز و میتوز می‌باشد.
* مراحل: انترفاز ـ میتوز ـ پروفاز ـ متافاز ـ آنافاز ـ تلوفاز
فصل 2
الگوی جانوران
* هدف از مطالعه این فصل یادگرفتن الگوهای مختلف جانوران، چگونگی به وجود آمدن سلولها و طرح بدن جانوران است.
* جانوران به اشکال بسیار متنوعی زندگی می كنند. براساس شواهد سنگواره های به دست آمده، این تنوع در گذشته بیش از امروز بوده است.
* با توجه به اینکه گروههای مختلف جانوری دارای منشأ تکاملی یکسانی می‌باشند لذا تنوع الگوی ساختمانی و طراحی بدن جانوران نامحدود نیست.
* از طرف دیگر هر تغییر تکاملی روی ساختار کلی و الگوی جانوران تأثیری اجباری می‌گذارد.
* زیستگاه و روشهای مختلف زندگی نیز بر شکل جانوران تأثیرگذار است. کرم انگلی از نظر شکل و عمل از کرمی که زندگی آزاد دارد متفاوت است هر چند از نظر شکل اصلی و خصوصیات عمومی شبیه به همدیگرند.
* افزایش پیچیدگی سازمان در جانوران با اندازۀ موجود زنده ارتباط دارد.
* افزایش اندازه در جانوران. ـ تنها راه برای گونه‌های جدید تغییر نیچ اکولوژیک یا تغییر و تطبیق با شرایط جدید
* چند سلولیهای ساده اندازۀ بدن خود را افزایش داده نهایتاً منجر به تکامل کلی جانوران گردیده است.
* هرچه جانوران بزرگتر می‌شوند افزایش سطح بدن آنها نسبت به افزایش حجم کمتر خواهد بود که باعث دشواریهایی در فعالیتهای جانوران خواهد بود
* که در نهایت باعث محدودیت در افزایش اندازهاست
* تغذیه در جانوران معادل فتوسنتز در گیاهان.
الگوهای تکامل و نمو جانوران
* طرح نهایی هر جانوری نتیجۀ رشد و نمو، تفکیک و تمایز اسپرماتوزوئید و تخمک.
* ترکیب و اتحاد دو سلول جنسی باعث شروع چرخه زندگی،
* تخمک بارور شده، در واقع یک موجود زندۀ تک سلولی،
* روندهای ریخت‌زایی و تفکیک و تمایز، اطلاعات ضروری، در داخل ژنهای هسته، به وسیله مولکولهای DNA ژنها کد می‌شوند.
* هرگونه جانوری از یک الگو و طرح بدنی خاصی که مشخصۀ آن‌گونه است تبعیت می‌کند. در ابتدا وجوه مشخصۀ شاخۀ جانوری قبل از بروز خصوصیات گونه‌ای پديدار مي شود،
* کیفیات اساسی نظیر تقارن و محور طولی قبل از هر صفت دیگری بارز شده و ظاهر می‌گردند.
* ریخت‌زایی (مورفوژنز) برای توصیف تشکیل شکل جنین
* اولین مرحلۀ ریخت‌زایی به طور قابل ملاحظه‌ای تقریباً در تمام گروههای جانوری به استثنای اسفنجها، شبیه به همدیگر است.
تسهیم
* تقسیمات پی در پی سلول تخم را تسهیم می‌گویند. برخلاف میتوز، در اینجا هیچگونه رشد واقعی صورت نمی‌گیرد.
* بلاستولا،
* بلاستومر
* تخمهایی را که حاوی زردۀ بسیار کم بوده و به طور مساوی و یکنواخت پراکنده شده باشند: ایزولسیتال
* تسهیم کامل ـ (هولوبلاستیک)
* تخمهای با مقدار بیشتر زرده را تلولسیتال می‌گویند. ناحیۀ تجمع زرده: قطب گیاهی،
* قطب حیوانی بیشتر سیتوپلاسم، ـ زردۀ کم
* پرندگان و خزندگان با بزرگترین تخمها،ـ دارای زرده بسیار زیاد ،
* تسهیم در آنان ناقص، ـ مروبلاستیک
* سانترولسیتال در تخمهای بندپایان پیشرفته بخصوص حشرات هستۀ سلول تخم، به وسیله جزایر کوچک سیتوپلاسمی احاطه، دور جزایر کوچک سیتوپلاسمی را نیز زرده فراگرفته است.
تسهیم شعاعی و مارپیچی
* اکثر بی‌مهرگان به وسیلۀ یکی از دو روش شعاعی و یا مارپیچی مرحلۀ تسهیم را می‌گذرانند.
* در تسهیم شعاعی طرح و نقشه تسهیم نسبت به محور قطبی متقارن، تسهیم تنظیمی و یا نامشخص، اگر هر بلاستومر جنین اولیه از بقیه جدا شود می‌تواند نمو خود را تنظیم و به جنین کامل و مناسب تبديل شود. این امر ناشی از این مسئله است که هر کدام از سلولهای بلاستومر دارای پتانسیل بالقوه و مساوی جهت نمو هستند.
* تسهیم مارپیچی یا اسپیرال از تسهیم شعاعی متفاوت است. نقشۀ تسهیم نسبت به محور قطبی مایل، سلولهای نامساوی و نابرابر كنار هم هستند.
* جنینهای ناشی از تسهیم مارپیچی با جنینهای ناشی از تسهیم شعاعی متفاوت‌اند.
* تسهیم مارپیچی در کرمهای حلقوی، بسیاری از نرم‌تنان، کرمهای روبانی شکل، کرمهای پهن پلاناریایی، برخی از براکیوپودها و اكوریدیاها یافت می‌شوند.
* پروتوستومیم (دهان اولیه)، تسهیم شعاعی مشخصۀ گروهی دیگر از جانوران به نام دوترستومیا (دهان ثانویه) در خارپوستان، کتوگناتا، همی‌کورداتا و مهره‌داران
بلاستولا
* در نتيجه تسهیم تودۀ سلولی به نام بلاستولا به وجود می‌آید. بلاستوسل
* افزایش در مقدار کلی DNA اما اندازۀ زیگوت یا سلول تخم اولیه تغییری نمی‌یابد.
گاسترولاسیون و تشکیل لایه‌های زاینده
* گاسترولاسیون روند تجمع مجدد سلوللهای جدید تشكیل شده و سلولهای همراه با آن .با شروع گاسترولاسیون این سلولها با نظم مجدد چیده می‌شوند.
* اینواژیناسیون، ارکانترون، اکتودرم، آندودرم، مزودرم
* در بسیاری از جانوران ابتدایی نظیر مرجانها و كتنوفوراها فقط دو لایۀ زایندۀ جنینی اکتودرم و آندودرم بوجود مي ايد: دیپلوبلاستیک،
* در تمام جانوران پیشرفته مزودرم پدیدار مي شود: تریپلوبلاستیک
تشکیل سلوم
* سلوم یا حفرۀ واقعی بدن که احشا را در برمی‌گیرد. بوسیلۀ یکی از روشهای شیزوسل یا انتروسل و یا تلفیقی از این دو روش تشکیل گردد.
* در روش شیزوسل تشکیل سلوم با شکاف و جدا شدن دستجات مزودرمی ـ که از منطقۀ بلاستوپور منشأ می‌گیرد ـ شروع و بین اکتودرم و آندودرم رشد می‌کند.
* در انتروسل تشکیل سلوم از جیبهای آرکانترون یا رودۀ ابتدایی است.
تفکیک و تمایز
* زمانی که سه لایۀ ابتدایی زاینده تشکیل گردید سلولها دوباره در گروهها و با آرایش جدید استقرار می‌یابند. تشکیل گروه خاص سلولی (سلولهای کلیه، روده و ...)
سازماندهی بدن
* بدن هر جانور شامل سه عنصر اصلی سلولها، مایعات بدن و عناصر ساختمانی خارج سلولی است. بدن جانور از محیط اطراف خارجی به وسیلۀ یک لایۀ ممتد سلولی جدا شده است.
* مایعات بدن به صورت طبیعی به دو بخش جدا می‌شوند . در فضای داخلی سلولی و فضای خارج سلولی قرار دارد.
* بخش عمدۀ آب بدن در داخل سلولها، سهم کوچکتری از آن نیز در خارج غشای سلولی، قسمتی از آب خارج سلولی، درون فضای بین سلولی (مایع بین سلولی) و قسمت دیگر در خون (آب پلاسمایی).
* مجموعه‌ای از سلولهای بدن یک موجود که دارای یک شکل و یک عمل باشد بافت. بافت پوششی وظایف اصلی و عمدۀ زیر را به عهده دارد:
* پوشش سطح خارجی و داخلی بدن، جذب، ترشح، درک احساس، قابلیت انقباض مثل سلولهای میواپیتلیال،
* اپی‌تلیا از هر سه لایه جنینی منشأ گرفته است.
* بافت سنگفرشی مانند سلولهایی که مجاری داخلی عروق را می‌پوشانند و به نام اندوتلیوم معروف‌اند نيز می‌توان سلولهایی که سطح داخل سروز را می‌پوشانند مانند پريتونيوم را نام برد.
* بافت پوششی، مکعبی و یا استوانه‌ای، بافت پوششی مطبق، بافت پوششی مطبق کاذب، دستۀ چهارم سلولهای هرمی شکل‌اند که غالباً درون آسینیهای غدد ترشحی و مجاری پیچیدۀ کلیه را مفروش می‌نمایند.
* بافت پوششی غددی ـ غدد ترشحی.
بافت همبند یا پیوندی
* وظیفۀ اصلی این بافت پشتیبانی و حفاظت و نگهداری و وسیلۀ ارتباط و اتصال سایر بافتهاست. در ساختمان همۀ آنها سلولهای پراکنده، رشته‌ها و مادۀ بین سلولی به کار رفته و منشأ رویانی آنها سلولهای مزانشیمی است.
فیبروبلاستها
سلولهای مزانشیم
سلولهای رتیکولر
* این سلولها از سلولهای مزانشیم حاصل شده و بسیار شبیه آنها هستند. در بافتهاي لنفاوی و مغز استخوان، کبد، غدد درون‌ریز، خاصیت ریزه‌خواری دارند.
* هیستوسیتها یا ماکروفاژها
* سیتوپلاسم آنها دارای لیزوزوم فراوان، واکوئل و دانه‌های مختلف می‌باشد. هستۀ بیضی یا لوبیایی. در بافتها و اعضای مختلف: سلولهای کوپفر در کبد،ماكروفاژدرآلوئول استئوکلاست در بافت استخوانی و مغز استخوان، نوروگلیا در اعصاب مرکزی، در بافتهای همبند طبیعی ثابت، در تومورهای بافت همبندی دارای پاهای کاذب،
* ماست سلها یا ماستوسیتها، پلاسماسلها یا پلاسموسیتها، گلبولهای سفید و سلولهای چربی یا ادیپوسیتها نیز از دیگر انواع سلولهای بافت همبندی هستند.
مادۀ بنیادی یا ماتریکس
* بی‌شکل، ژله‌ای با خاصیت رنگ‌پذیری متغییر بر حسب نوع مواد رنگی، فواصل بین سلولها و رشته‌ها را پر می‌نماید. از گلیکوپروتئینها و گلیکوزآمینو گلیکان تشکیل یافته و به آسانی ازدیاد و در بسیاری از حالات مرضی مقدار مایع بافتی ازدیاد حجم پیدا می‌کند.
رشته‌های همبندی
* سه گروه: رشته‌های کلاژن، رتیکولر و الاستیک. رشته‌های کلاژن و رتیکولر، پروتئینهای کلاژن، رشته‌های الاستیک از پروتئین الاستین، رشته‌های کلاژن فاقد خاصیت ارتجاعی‌اند ولی دارای مقاومت بسیار زیاد می‌باشند.
بافت عضلانی
* سلولهای این بافت به علت قابلیت انقباض فراوان دارای سلولهای کشیده، دوکی شکل و طویل است که بر حسب نوع بافت عضلانی بین 30 میکرون تا 30 سانتیمتر طول دارند. سیتوپلاسم این سلولها سارکوپلاسم نامیده میشود. توری آندوپلاسمیک صاف، به نام توری سارکوپلاسم خوانده شده و توسط غشایی به نام سارکولما از خارج احاطه میشود.
بافت خونی و لنف
* خون ـ این بافت که در رگها جریان دارد در تمام بافتها به جز بافت پوششي وغضروفی وارد شده آنها را تغذیۀ مي كند. مادۀ بنیادی آن پلاسما، رشته‌های آن فیبرین که فقط در زمان انعقاد خون مشاهده می‌گردد و عناصر سلولی آن گلبولهای قرمز، سفید و پلاکتها هستند.
* لنف مایعی است که از بافتهای مختلف جمع‌آوری شده و به گردش خون می‌ریزد. از جدار مویرگها به داخل بافتها نفوذ می‌کند ولی مواد غذایی و اکسیژن خود را ازد دست داده و معمولاً بدون سلول است.
بافت عصبی
* قابلیت تحریک و خاصیت انتقال تحریکات خاص پروتوپلاسم بوده که این خواص در سلولهای عصبی به حد اعلی می‌رسد. از ویژگیهای این بافت ارتباط زوائد سیتوپلاسمی با سلولهای دیگر
* لابلای این زواید و سلولها بافت پشتیبانی نوروگلی وجود دارد.
اندامها و دستگاهها
* یک اندام گروهی از بافتهای سازمان یافته برای تشکیل یک واحد عملی بزرگتر است. یک اندام ممکن است تمام چهار نوع بافت را دارا باشد.
* به سلولهایی که عمل اصلی یک اندام را به عهده دارند پارانشیم گفته میشود.
* بافتهای حمایتی را استروما می‌نامند. اندامها با همراهی یکدیگر دستگاه را تشکیل می‌دهند. پر ياخته های عالی یازده اندام دارند.
اشکال مختلف بدن جانوران
* برطبق نظر گاردینر (1972) چهار طرح و گروه اصلی در جانوران وجود دارد. مهمترین خصوصیات تعیین طرح ساختمانی چند ياخته ايهاعبارت از تقارن، حضور یا عدم حضور حفرۀ بدنی، وجود یا عدم وجود حالت بند بندی بدن و تشکیل ناحیۀ سر است.
تقارن در جانوران
* قسمتهای مختلف بدن جانوران در طرفین صفحۀ میانی قرار مي گيرد.
* تقارن کروی بدین معناست که هر صفحه‌ای که از مرکز بدن بگذرد بدن را به دو نیمۀ مساوی تقسیم کند یا به عبارت دیگر تقارن آینه‌ای وجود دارد.
* در تقارن شعاعی محور مرکزی دور قسمتهای شبیه به هم بدن به صورت متمرکز ردیف شده است. لوله‌ای، گلدانی یا جامی شکل، اسفنجها و هیدرآ، ژلی فیش.
* یک فرم تغییر یافتۀ آن تقارن دو شعاعی است که در آن به دلیل قسمتی که منفرد یا جفت نسبت به تقارن شعاعی می‌باشد فقط دو صفحه از محور مرکزی می‌گذرد و تولید نیمه‌ها (تقارن) آینه‌ای می‌کند. گردو دریایی
* در تقارن دو طرفی فقط یک صفحۀ عمودی جانور را به دو قسمت متقارن آینه‌ای (نیمه چپ و نیمه راست) تقسیم می‌کند.
حفرات بدن
* جانوران با تقارن دو طرفی را می‌توان بر حسب داشتن یا نداشتن حفرۀ بدنی تقسیم‌بندی نمود. حفرۀ اصلی بدن سلوم نام دارد که به وسیلۀ ما یعی پر شده و روده‌ها را در برمی‌گیرد.
* سلوم واقعی با همراهی مزودرم توسعه می‌یابد و به وسیلۀ اپیتلیوم مزودرمال مفروش می‌گردد که آن را پردۀ صفاق می‌نامند.
موجودات دارای تقارن دو طرفی و فاقد سلوم (آسلومات)
* جانوران بسیار ابتدایی و دارای تقارن دو طرفی سلوم واقعی ندارند. ناحیه بین اپیدرم اکتودرم و اندودرم دستگاه گوارش کاملاً به وسیله مزودرم به شکل پارانشیمی پر شده است.
جانوران دارای تقارن دوطرفی و سلوم کاذب
* نماتودها (کرمهای گرد) و بسیاری دیگر از شاخه‌های جانوری، سلوم کاذب دارند.
* آرایش لوله در داخل لوله
جانوران دارای تقارن دو طرفی و سلوم واقعی
متامریسم (بندبندی شدن)
* متامریسم تکرار پشت سر هم قطعات شبیه به هم بدن در طول محور طولی بدن جانور است.
* متامریسم فقط در سه شاخه جانوری کرمهای حلقوی، بندپایان و مهره‌داران یافت میشود.
سفالیزاسیون
* تفکیک و تمایز انتهای سر را سفالیزاسیون می‌نامند که بیشتر در جانوران با تقارن دوطرفی دیده میشود.
هم‌ساختی و همسانی
* در مطالعات مقایسه‌ای جانوران مفاهیم همولوگی (شباهت در منشأ تشکیل) و آنالوگی (شباهت در عمل نه در منشأ پیدایش) در حیوانات مختلف بسيار به کار می‌رود.
* استخوانهای باله دلفین با استخوان بازوی انسان و بال خفاش هومولوگ.
* در آنالوگی شباهت اعمال مدنظر است. می‌توان از عمل بال در پروانه و پرنده نام برد.
طبقه‌بندی و فیلوژنی جانوران
* زیست‌شناسان ضرورت ارتباط نمونه‌های متنوع حیات را یک ضرورت عملی نه فقط در نامگذاری بلکه در طبقه‌بندی آنان نیز احساس کرده‌اند.
* دانش تاکسونومی نامگذاری هرگونه موجود زنده به وسیله سیستم مورد قبول شدۀ مشترکی است که به بهترین شکل درجات شباهت موجودات را به همدیگر برساند. علم سیستماتیک طبقه‌بندی و تکامل زیستی را نیز دربرمی‌گیرد.
* ارسطو تلاش کرد موجودات را براساس ساختمان بدنی طبقه نماید. ساختار مدرن طبقه‌بندی امروزی از آن لینه است.
* طرح لینه برای طبقه‌بندی موجودات زنده برمبنای صعود گروههای جانوری نام طبقه‌بندی سلسله مراتبی معروف است.
* گروههای اصلی یا تاکسا امروزه به شرح نزولی زیر مورد استفاده قرار می‌گیرند:
* سلسله، شاخه، رده، راسته، خانواده یا تیره، جنس، و گونه.
* فقط گونه دارای دو اسم است و دیگر تاکسا یک اسم دارند.
گونه
* لینه و عده‌ای از هوادارانش معتقد بودند که برای هرگونه جز یک تیپ نمی‌تواند وجود داشته باشد.
* تعریف کنونی گونه مبتنی بر دو دادۀ بنیادی است: پلی‌مورفیسم که ساختار گونه‌ای را توصیف می‌کند و جدایی تولیدمثلی که حدود آن را از دیدگاه زیستی ترسیم می‌نماید.
* مفهوم «گونه چند سنخی» تغییرات درون گونه‌ای را به مثابۀ یک وجه مشخصۀ بنیادی می‌پذیرد و در نتیجه تصور ذهنی «تیپ» و کاربرد آن از اعتبار می‌افتد.
* گونه چند سنخی دارای بُعد است زیرا بر پایۀ تغییرات مکانی و زمانی استوار است. گونه دیگر در اینجا صنف مربوط به پایینترین تراز نیست، واحد جمعیت یا گروه جمعیتهاست که زیرگونه را تشکیل می‌دهد.
* گونه از اجتماع تعداد متغیری از زیرگونه‌ها که دارای قدرت گشن‌گیری متقابل‌اند و همه از نقطه نظر تاکسونومیک دارای یک ارزشند و همچنین «نمونه» گونۀ تشکیل دهنده‌شان هستند تشکیل میشود.
* اساس تشکیل تاکسا
* جانورانی که ارتباط خیلی نزدیک به هم داشته باشند در گروهی به نام واحدتاکسونومیک قرار می‌گیرند.
* تاکسونومی در واقع وضع نمودن قانون است زیرا صنوف تاکسونومیک را تعریف و آنها را به صورت نظامی سلسله مراتبی مرتب می‌کند.
* یک صنف چهارچوب انتزاعی است که موجودات زنده را در آن جای می‌دهیم: گونه، جنس، خانواده و .. هرکدام صنفعی مربوط به ترازی خاص‌اند.
* امروزه صنف (چارچوب بالا) را از محتوای آنکه موجودات زندۀ حقیقی (کنونی یا سنگواره‌ای) است و تاکسون نامیده میشود، مجزا می‌کنند.
* هنگامی که گونه و روشهای ممکن پیدایش آن را بدون ذکر گونه‌ای مشخص تعریف کنیم در واقع یک صنف گونه در نظر است.
* برعکس هنگامی که یک گونه مشخص به نام سگ ماهی را انتخاب و جای صحیح آن را در دنیای جانوری جستجو می‌کنیم در این صورت اصطلاح تاکسون را به کار می‌بریم (تاکسون سیلور هیتوس کانیکولا).
اُنتوژنی، فیلوژنی و تکرارپذیری
* فیلوژنی بیانگر تاریخ تکاملی هر تاکسونومی است. انتوژنی با سیر تحول فردی است. تمام جانوران متازوئر از مراحل تکاملی و متوالی تخم، تسهیم، بلاستولا و گاسترولا مي گذرند.
* هگل معتقد بود انتوژنی تکرار سریع و کوتاه فیلوژنی است.
سلسله‌های حیات
* کلیه موجودات زنده را به دو سلسله گیاهان و جانوران تقسیم نموده‌اند.
* در سال 1969 میلادی ویتاکر پیشنهاد سیستمی با پنج سلسله را داد که برمبنای تفکیک پروکاریوت از اوکاریوت می‌باشد . سلسلۀ مونرا شامل پروکاریوتها ست چهار سلسلۀ باقیمانده را اوکاریوتها تشکیل می‌دهند. سلسلۀ پروتیستا شامل موجودات اوکاریوتیک تک سلولی می‌باشد.
* سلسلۀ گیاهان شامل گیاهان عالی فتوسنتز کننده و جلبکهای چند سلولی است.
* سلسلۀ قارچها شامل کپکها، مخمرها و قارچهایی است که غذای خود را از طریق جذب به دست می‌آورند.
* بی‌مهرگان و مهره‌داران سلسلۀ جانوران را تشکیل می‌دهند.
اساس تشخیص تقسیم‌بندی جانوران با تقارن دو طرفی
پروتوستومها (دهان اولیها)
* دهان از بلاستوپور با نزدیک آن
* مخرج جدید
* تسهیم بیشتر مارپیچی
* جنینها بیشتر موزائیک
* در پروتوستومهای سلوم‌دار، سلوم از شکاف و تقسیم دستجات مزودرمی:
* کرمهای پهن، نمرته‌آ، کرمهای حلقوی، نرم‌تنان، بندپایان.
دوترستومها (دهان ثانویها)
* دهان جدید از استومودئوم
* مخرج از بلاستوپور یا نزدیک آن
* تسهیم بیشتر شعاعی
* جنینها بیشتر منظم و نامشخص
* همه سلوم دارند سلومها از ترکیب جیبهای انتروسلوس (بجز مهره‌داران)
* خارپوستان، همی کورداتا، کتوگناتا و مهره‌داران
فصل 3
طبقه‌بندی جانوران
* هدف اصلی از مطالعه این فصل آموختن تاکسونومی و فیلوژنی گروههای مختلف جانوری است.
جانوران تک سلولی ـ شاخه پروتوزوآ
* هر پروتوزوئر به تنهایی فقط از یک سلول تشکیل شده است به عقیده عده‌ای دیگر از دانشمندان پروتوزوئرها به واحدهای سلولی تقسیم نشده اند لذا واژۀ آسلولار بجاي يوني سلولار.
* تک یاخته‌ها علیرغم تک سلولی بودن ساده نیستند واز نظر عمل کامل بوده و دارای ساختمانهای پیچیده‌ای می‌باشند. اندامکهای آنها نسبت به سایر جانوران پرسلولی تمایل به تخصص بیشتر دارند.
برخی صفات کلی و مهم تک یاخته‌ايها
* تک سلولی برخی به شکل کلنی و برخی دیگر دارای مراحل چند سلولی در چرخه زندگی
* دارای اندازۀ میکروسکوپیک
* دارای انواع تقارن در گروههای مختلف آنان
* بدون نوع لایۀ زاینده
* بدون اندام یا بافت امادارای اندامکهای تخصص يافته
* وجود انواع زندگی آزاد، همزیستی و انگلی در بین گروههای مختلف آنان
* حرکت به وسیلۀ پای کاذب، تاژک، مژك و یا حرکات مستقیم خود سلول
* بدون اسکلت يا داراي آن
* برخي بي حركت و ثابت
* دارای همه انواع و روشهای مختلف تغذیه‌ای (اتو تروفی، هتروتروفی و ساپروزوئیک)
* تکثیر و تولید مثل به روش غیرجنسی و جنسی
شاخه سارکوماستیگوفورا
* دارای سه زیر شاخه به نامهای ماستیگوفورا یا تاژکداران و اُپالیناتا و سارکودینا.
1. از ماستیگوفورا کلامیدوموناس.
2. اوگلنا تاژکدار سبز پلیکل دار
3. ژیمنودینیوم یکی از دینوفلاژلاتها
4. تریپانوزومابروسئی،
زیر شاخۀ سارکودینا فوق رده رایزوپودا، آمیب پروتئوس، پلیکل آنها فقط شامل غشای سلولی
* فورامنیفراها، رایزوپودهای پوسته‌دار، چرخۀ زندگی فورامنیفراها پیچیده بوده و دارای تقسیمات متعدد و نسلهای هاپلوئیدی و دیپلوئیدی است.
* برخی از پروتوزوئرها نظیر پدینلا هم دارای تاژک و هم پای کاذب است و نمونه‌های نظیر نگلریا می‌تواند از شکل آمیبی به شکل تاژکی تغییر فرم و شکل دهد و در جریان آب با تاژک شنا نماید. این دو گروه ارتباط نزدیکی با همدیگر دارند.
شاخه آپی کمپلکسا
* تمام اعضای این شاخه انگل در قسمت جلویی بدن دو اندامک طویل به نام روپتری. میکرونم نام کونوئید (روپتری + میکرونم + کونوئید) تشکیل آپیکال کمپلکس را می‌دهند که وجه مشخصه جانداران این شاخه است.
* چرخه زندگی شامل تولیدمثل جنسی و غیرجنسی، یک بی‌مهره به عنوان میزبان واسط، از این شاخه، هاگداران مهمترین ردۀ آن، از این رده، زیر ردۀ کوکسیدیا.
زیر ردۀ کوکسید یا
* انگلهای داخل سلولی در بی‌مهرگان و مهره‌داران از نظر پزشکی و دامپزشکی دارای اهمیت بسیار زیاد،جنسهای ایمریا، توکسوپلاسما و پلاسمودیوم،
* به ترتیب باعث بیماریهای کوکسیدیوز، توکسوپلاسموز و مالاریا در انسان و حیوان می‌گردند.
* پلاسمودیوم جنس مهم ككسيدياست که عامل بیماری بسیار مهم مالاریاست.
* پشۀ آنوفل ماده به وسیلۀ گزش اسپوروزوئیتها سلولهای کبدی را سوراخ نموده و شیزوگونی اولیه.
* مدت زمانی که انگل در کبد می‌باشد را دورۀ کمون می‌نامند که از 15 ـ 6 روز بسته به گونه پلاسمودیوم به طول می‌انجامد در نتیجه شیزوگونی، مروزوئیتها آزاد و وارد گلبولهای قرمزمي شوند.
* در گلبولهای قرمز تروفوزوئیتهای آمیبی شکل مرحلۀ شیزوگونی را ايجاد.
* با پاره شدن دیوارۀ گلبول قرمز محصولات متابولیسمی انگل نیز وارد خود میشود ودر آنجا تجمع می‌یابد.
* سبب علائم شاخص مالاریا یعنی لرز و تب میشود.
* گامتو سيتها از خون بيمار با نيش پشه وارد بدن ان = گامت
* زیگوت حاصله یک اُوکینت متحرک میشود. دیوار معدۀ پشه را سوراخ نموده و تبدیل به اووسیست. اسپوروگونی ، اسپوروزوئیت، غده بزاقی.
شاخه مژه‌داران یا سیلیوفورا
* گروه بزرگ و جالبی با تنوع بسیار در اشکال زیستی، دارای مژه، مژه‌داران همیشه چندین هسته دارند و حداقل یک هستۀ بزرگ و یک هستۀ کوچک.
منشأ تشکیل پرسلولیها (متازوئرها)
* ـ از مژه‌داران سن سیتیال ـ از کلنیهای تاژکداران ـ پلی‌فیلتیک
شاخه روزنه‌داران: اسفنجها
* اسفنجها متعلق به شاخه پوریفرا (روزنه‌داران) می‌باشند. بدن اسنفج از هزاران روزنه‌های ریز و کانالهایی که سیستم صافی (پالایش) تغذیه‌ای را تشکیل می‌دهند، درست شده است.
* یک اسکلت حاوی خار یا اسپیکولهای کلسیمی، سیلیسی، یا رشته‌های اسفنجی مواد کلاژنی به نام اسپونژین. اسفنجها اندام یا بافت واقعی سیستم عصبی و اندامهای حسی ندارند.
* مسیر تکاملی که اسفنجها از آن ناشی شده‌اند به بن‌بست رسیده است: پارازوآ
صفات کلی و مهم اسفنجها
* چند سلولی و بدن آنها از تجمع سلولهایی با منشأ مزانشیمی تشکیل شده است.
* بدن دارای روزنه‌ها، کانالها و حفراتی برای عبور آب
* اغلب دریایی و همه گونه‌های آن آبزی
* دارای تقارن شعاعی یا بدون تقارن
* بافت پوششی دارای سلولهای پهن پیناکوسیت، سطوح داخلی، سلولهای یقه‌دار یا کوانوسیت، یک مادۀ بنیادی پروتئینی به نام مزوهیل یا مزوگله شامل سلولهای آمبوسیت.
* ساختمان اسکلت از کلاژن رشته‌ای و اسپیکولها از کلسیم و کریستالهای سیلیس
* بدون اندام یا بافت واقعی. گوارش داخل سلولی عمل دفع مواد زاید و تنفس به وسیلۀ انتشار.
* واکنش نسبت به محرکها ظاهراً موضعی و مستقل
* تمام بالغین ثابت و ساکن بوده و به اجسام می‌چسبند.
* تولیدمثل غیرجنسی ـ تکثیر جنسی
شکل و عمل
* بدن اسفنجها از مفافذ ریز و ظریف به نام اُستیا(استيوم)، منافذ بزرگتر به نام اُسکولا ( اسکولوم) برای خروج آب.
* انواع کانالها در اسفنجها
* اسکونوئید: آب از طریق سوراخهای میکروسکوپی وارد حفرۀ وسیعی به نام اسپانگوسل میشود. لوکوسولنیا.
* سیکونوئید: دیوارۀ بدن ضخیمتر وبا پیچیدگی بیشتر، آب از ، سوراخهای اُستیا از پروسپیل به داخل حفرات کوانوسیتی پاليشا می‌گردد. کلنیهای منشعبی را تشکیل نمی‌دهند، سیکون
* لوکونوئیدها: پیچیده‌ترین نوع اسفنج و بهترین نوع از کانالهای Incurrent ، به کانالهای excurrent به اسکولوم منتهی
شاخۀ مرجانها یا نیداریا یاسلانتره‌ها
* وجه تسمیه این شاخه به خاطر داشتن سلولهایی به نام نیدوسیت شامل اندامکهای گزنده به نام نماتوسیت است که یک صفت اختصاصی برای این شاخه مي باشد. نماتوسیتها فقط به وسیلۀ مرجانها و یک گونه از شانه‌داران (کتنوفوراها) تشکیل و مورد استفاده قرار می‌گیرند.
* جانوران نسبتاً موفقی هستند و تناسب موفقیت‌آمیزی را در تشکیل بیوماس در برخی مناطق تشکیل داده‌اند. این شاخه شامل عجیب‌ترین و دوست داشتنی‌ترین مخلوقات طبیعت از هیدورئیدهای منشعب و گیاه مانند، شقایقهای دریایی، ژلی فیشها، تا صخره‌های مرجانی را شامل میشود.
صفات مهم مرجانها
* همگی آبزی بیشتر آنها دریازی و برخی نیز در آب شیرین
* دارای تقارن شعاعی یا شعاعی دو طرفی حول محول طولی با انتهای دهان و غیردهانی
* به دو شکل پولیپ و مدوز دیده می‌شوند.
* اسکلت خارجی یا اسکلت داخلی کیتینی و یا آهکی
* شامل بدن دو لایۀ اپیدمیس و گاسترو درمیس همراه با مزوگله، (دیپلوبلاستیک) برخی گونه‌ها اکتومزودرم، تریپلوبلاستیک
* حفره، گوارشی اغلب منشعب
* اندامک خاص گزنده به نام نماتوسیت در اپیدرمیس، گاسترودرمیس و یا هر دولایه
* شبکۀ عصبی با سیناپسهای قرینه‌ای و غیرقرینه‌ای
* تکثیر غیرجنسی به وسیله جوانه زدن (در پولیپ) و تکثیر جنسی به وسیلۀ گامتها (در هم مدوزها و در برخی از پولیپها)،
* لاروپلانولا
* بدون سیستمهای دفعی یا تنفسی
* بدون حفره سلومی
پلی مورفیسم در مرجانها
* یکی از موارد جالب و در عین حال گیج‌کننده در این شاخه دو شکلی بودن و در اغلب موارد چند شکلی (پلی مورفیسم) بدن بسیاری از اعضای این شاخه است.
* تمام مرجانها به یکی از دو نوع شکل ظاهری پولیپ یا مدوز.
* پولیپ یا شکل هیدری، ساکن ، مدوز یا ژلی فیش، شناور
* شقایقهای دریایی و کورآل (ردۀ آنتوزوا) همه پولیپ و ژلی فیشهای واقعی (ردۀ آسکوزوآ) همه مدوز هستند.
نماتوسیست، اندامک نیش زننده
* یکی از ویژگیهای تمام مرجانها اندامک گزنده به نام نماتوسیست است. بیش از بیست نوع نماتوسیست شناخته شده است که در طبقه‌بندی مرجانها اهمیت دارد
* نماتوسیست کپسول کوچکی است از مواد شبیه کیتین. شامل یک رشتۀ نخی شکل و مارپیچی، دنباله انتهای نازك کپسول كه بوسيله اُپرکولوم پوشيده شده، در موقع خطر این رشته به بیرون از کپسول رها میشود.
* نیش فیزالیا و برخی ژلی فیشها کاملاً دردناک بوده و در موارد خاص خطرناک هم هست.
شبکه عصبی
* شبکه عصبی مرجانها یکی از بهترین مثالهای سیستم اعصاب منتشر در سلسله جانوری است. انتهای آکسونها با سلولهای عصبی دیگر تشكیل سیناپس می‌دهند.
* شبکۀ عصبی مرجانها این ویژگی را دارد که جریانهای عصبی در هر دو طرف سیناپس هدایت می‌شوند. غلاف عصبی و میلین ندارند. در برخی از مرجانها شبکۀ عصبی دو سیستم و یا بیشتر را تشکیل می‌دهد.
* در سیفوزوآ سیستمی برای هدایت جریانهای عصبی سریع برای تطبیق حرکات شنا و سیستمی برای هدایت جریانهای عصبی کند برای تطابق حرکات تنتاکلها وجود دارد.
ردۀ هیدروزوآ
* چرخه زندگی آنها شامل مرحله غیرجنسی پولیپ و مرحلۀ مدوز است. هیدر آب شیرین مرحلۀ مدوزی ندارد. برخی از هیدروزآها فقط مرحلۀ مدوزی را دارند. هیدر آب شیرین
دیوارۀ بدن
* یک لایه خارجی اپیدرمیس، یک لایۀ داخلی گاسترودرمیس، یا مزوگله بین آنها.
کلنیهای هیدروئیدی
* اوبلیا دارای مرحلۀ پولیپی (غیرجنسی) و مدوزی (جنسی) می‌باشد.
ردۀ سیفوزوآ
* ردۀ سیفوزوآ شامل ژلی فیشهای بزرگ می‌باشد. سیانه‌آ
تپه‌های مرجانی
* تپه‌های مرجانی جزو پر تولیدترین اکوسیستمها به شمار می‌آیند و از نظر تنوع حیات فقط جنگلهای باران‌خیز مناطق استوایی مي توانند با انها رقابت نمایند.
شاخه کرمهای پهن
* کرمهای پهن از اجدادی با خصوصیات شبیه به مرجانها ناشی شده‌اند که با جایگزینی مزوگلۀ ژلاتینی و لایۀ سلولی با مزودرمی پارانشیمی، اساس سازماندهی پیچیده را فراهم ساخته است.
* آسلومات، تریپلوبلاستیک، پروتوستوم، تسهیم مارپیچی و موزائیکی، اعضای با زندگی آزاد، ردۀ توربلاریا، اعضای ردۀهاي مون‌ژنه‌آ و ترماتودها و سستودها انگل، ترماتدها و سستودها انگلهای داخلی.
شاخه کرمهای پهن
* کرمهای پهن از اجدادی با خصوصیات شبیه به مرجانها ناشی شده‌اند که با جایگزینی مزوگلۀ ژلاتینی و لایۀ سلولی با مزودرمی پارانشیمی، اساس سازماندهی پیچیده را فراهم ساخته است.
* آسلومات، تریپلوبلاستیک، پروتوستوم، تسهیم مارپیچی و موزائیکی، اعضای با زندگی آزاد، ردۀ توربلاریا، اعضای ردۀهاي مون‌ژنه‌آ و ترماتودها و سستودها انگل، ترماتدها و سستودها انگلهای داخلی.
ردۀ توربلاریا
* راسته‌های توربلاریا، به دو گروه براساس دستگاه تولید مثل کرمهای ماده و تشکیل جنین تقسیم ، زرده لازم برای تغذیه و تکامل جنین در خود سلول تخم است.
* سلول تخم دارای زردۀ بسیار کم یا بدون آن، زرده از اندامی به نام ویتلاریا آزاد، خصوصیات با ارزش در تعیین راسته‌های توربلاریا: شکل روده‌ها و حلق است. به استثنای راستۀ پلی‌کلادیدا توربلاریاهای با تخم اندولسیتال دارای رودۀ ساده یا فاقد آن هستند و حلقی ساده دارند. در عده کمی حلق مشخص وجود ندارد.
* اعضای راستۀ تری کلادیدا، شامل پلاناریاهای آب شیرین و رودۀ آن سه انشعاب دارد. راستۀ آسلا، فاقد حفره، گاستروواسکولار و سیستمهای دفعی می‌باشند.
* پلاناریاهای آب شیرین نظیر دوجزیا از راستۀ تری‌کلادیدا
