دانستنیهایی راجع به شمع های چند الکترود (چند پلاتین)
باور غلط در مورد شمع دو پلاتین
بر اساس نوع طراحی موتورها انواع مختلفی از شمع در بازار وجود دارد. از نظر تعداد الکترودها شمع ها به دو دسته تک پلاتین و چند پلاتین (2 پلاتین تا 4 پلاتین) تقسیم می شوند. یکی از دلایلی که بعضی از خودروسازان از شمع های چند الکترود استفاده می کند عمر بیشتر آنها نسبت به تک پلاتین است. باور غلطی که اکثرا بین مردم و فروشندگان لوازم یدکی شکل گرفته این است که شمع های دو پلاتین در هر بار سیکل انفجار موتور دو جرقه همزمان تولید می کنند و چون یک جرقه بیشتر از شمع های تک پلاتین تولید می شود احتراق بهتری صورت گرفته و شتاب خودرو افزایش می یابد! یکی از ترفندهای گول زدن خریداران بی اطلاع برای خرید شمع های دو پلاتین تبلیغ شتابگیری بهتر است ولی در عمل ممکن است اینطور نباشد.
نحوه عملکرد شمع تک پلاتین و 2 پلاتین
حتی اگر شمع شما 4 الکترود هم داشته باشد باز هم فقط یک جرقه در سیکل انفجار موتور رخ می دهد زیرا خاصیت الکتریسیته طوری است که همیشه کوتاه ترین مسیر را انتخاب می کند. در شمع تک پلاتین فقط یک مسیر وجود دارد که در اصل فاصله بین الکترود مرکزی و الکترود کناری می باشد. به این فاصله فیلر شمع یا گپ شمع می گویند که مقدار آن در خودروهای مختلف متفاوت است.
در شمع های دو پلاتین دو الکترود کناری وجود دارد. پس در واقع در شمع دو پلاتین 2 عدد گپ یا دو مسیر برای ایجاد جرقه وجود دارد. اگر فرض کنیم فاصله بین الکترود کناری اول و الکترود مرکزی 0.9 میلی متر (گپ اول) و فاصله بین الکترود کناری دوم و الکترود مرکزی 0.92 میلی متر (گپ دوم) باشد با توجه به خاصیت الکتریسیته جرقه در گپ اول رخ می دهد زیرا 0.9 کمتر از 0.92 است.
عمر بیشتر شمع دو پلاتین
در ابتدای مقاله به عمر بیشتر شمع های چند پلاتین اشاره شد. برای روشن شدن مطلب ابتدا لازم است توضیحی در مورد وضعیت الکترودهای شمع ارائه شود. وقتی شمع نو برای خودرو شما نصب می شود فاصله بین الکترودها (بنا بر نظر سازنده) رقم مشخصی است. مثلا برای پژو 405 گپ شمع 0.9 تعریف شده است. به مرور که کارکرد شمع بالا می رود بر اثر جرقه های متوالی و حرارت محفظه احتراق، در نوک الکترودها مقداری خوردگی ایجاد شده و همین خوردگی باعث می شود گپ شمع به مرور افزایش یابد و از میزان مجاز فراتر رود (مثلا از 0.9 به 0.97 برسد). هر چی فاصله بین الکترودها یا گپ شمع بیشتر شود فشار بیشتری به کویل خودرو وارد شده و نیاز به ولتاژ بیشتری دارد تا جرقه مورد نیاز موتور را تامین کند. در نتیجه کارکرد بالا باعث فرسوده شدن الکترودها و ضعیف شدن جرقه شده و عملکرد موتور را کاهش می دهد. اینجاست که عمر بیشتر شمع های دو پلاتین مشخص می شود. در شمع دو پلاتین هنگامی که تازه روی موتور نصب شده است جرقه همیشه بین فاصله ای (گپی) که کمتر هست رخ می دهد. مثلا فرض کنید گپ اول 0.9 میلی متر و گپ دوم 0.91 میلی متر باشد. در ابتدا جرقه بین گپ اول (به خاطر کوتاهتر بودن) زده می شود. به مرور زمان الکترود کناری اول دچار خوردگی شده و باعث می شود که گپ اول افزایش یابد. به عنوان مثال اگر پس از 3 ماه گپ اول از 0.9 به 0.912 برسد دیگر جرقه در گپ اول رخ نمی دهد و به گپ دوم که تقریبا 0.9 هست منتقل می شود (از کلمه تقریبا به این منظور استفاده می شود که الکترود مرکزی هم پس از 3 ماه تا حدودی خوردگی دارد). در واقع پس از 3 ماه که از عمر شمع گذشته است جرقه به گپ دوم منتقل شده و از آنجایی که الکترود کناری دوم هنوز خوردگی خاصی ندارد جرقه بهتری نسبت به گپ اول در گپ دوم تامین می شود. این فرآیند همچنان ادامه یافته و زمانی می رسد که گپ دوم نیز از 0.912 تجاوز کرده و مجددا جرقه به گپ اول منتقل می شود. این تغییر مداوم جرقه بین گپ اول و دوم باعث می شود همیشه یکی از الکترودهای کناری در حال استراحت باشند ولی در شمع تک پلاتین از همان ابتدا فشار جرقه مدام روی تنها الکترود کناری هست و برای همین زودتر فرسوده می شود.
بنابراین نتیجه کلی که می توان گرفت این است که الکترودهای کناری در شمع های دو پلاتین دیرتر مستهلک می شوند یا به عبارتی جرقه ای که شمع دو پلاتین تولید می کند دیرتر ضعیف می شود. دیرتر ضعیف شدن جرقه در سیکل انفجار به معنای این است که در صورت استفاده از شمع دو پلاتین عملکرد و مصرف موتور خودروی شما دیرتر افت می کند.
پس اینکه بگوییم شمع دو پلاتین شتاب را افزایش می دهد درست نیست بهتر است بگوییم با شمع دو پلاتین شتاب خودرو دیرتر افت می کند. در واقع هنگامی که شمع تک پلاتین و دو پلاتین هر دو نو باشند تغییر خاصی در شتاب ایجاد نمی شود ولی به مرور زمان خودرویی که شمع تک پلاتین دارد زودتر شتابش ضعیف می شود و باید زودتر شمع تعویض شود.
البته این توضیحات در حالت تئوری است و شتاب و مصرف خودرو فقط وابسته به تعداد الکترودها نیست. جنس شمع، درجه حرارتی شمع، مدل شمع و برند شمع و نوع الکترود مرکزی و عوامل دیگری هستند که در عملکرد شمع تاثیر گذار هستند. مثلا شاید یک شمع تک پلاتین ولی سوزنی عملکرد بهتری نسبت به یک شمع دو پلاتین ولی غیر سوزنی داشته باشد.
شمع دو پلاتین استفاده کنیم یا تک پلاتین؟
هنگام انتخاب شمع باید تنها یک چیز را مد نظر قرار داد و آن توصیه کارخانه سازنده است. شمع را باید بر اساس مدل و کد انتخاب کنید نه بر اساس تعداد الکترود. مثلا سیتروئن برای زانتیا شمع Eyquem با کد RFC42LZ2E را پیشنهاد کرده است. این شمع از نوع دو پلاتین هست. در واقع هر شمعی که صرفا دو پلاتین باشد خاصیت شمع فوق را ندارد. مثلا شمع دو پلاتین NGK با Eyquem فرق دارد. ممکن است برای بعضی خودروها شمع توصیه شده از نوع تک پلاتین باشد. مثلا برای پژو 405 با موتور 1.8 شمع Eyquem با کد RFN58LZ پیشنهاد شده است. در چنین مواردی بهتر است همان شمع توصیه شده را بخرید و به دلخواه خودتان سراغ شمع های متفرقه با الکترودهای بیشتر نروید. پس شمع دو پلاتین برای همه موتورها کاربرد ندارد و فقط در صورتی می توانید از آن استفاده کنید که شمع توصیه شده از نوع دو پلاتین باشد.
