-
زندگي در ميدان تيراندازي
موجودات هوشمند احتمالاً در مقياس‌هاي زماني كوتاه نسبت به‌عمر كهكشان در كل راه‌شيري پراكنده شده‌اند، ولي هنوز هيچ اثري از آنها نيست. پس آنها كجا هستند؟ آيا ارتباطي ميان فوران‌هاي پُرانرژي در كيهان و انقراض‌هاي بزرگ جانوران روي زمين وجود دارد؟
بهار نوری‌زاده
در تابستان سال ۱۳۲۹/۱۹۵۰، در آزمايشگاه ملي لُس‌آلاموس آمريكا، گروهي از فيزيكدانان دور هم جمع شده بودند؛ اِنريكو فِرمي، ادوارد تِلِر، هِربِرت يورك، و اِميل كونوپينسكي درباره‌ی بشقاب‌پرنده‌ها و بيگانگان با هم بحث مي‌كردند. در ميانه‌ی صرف ناهار، فِرمي به‌طور نامنتظره‌اي پرسيد: <ديگران كجا هستند؟>
همكاران فِرمي بي‌درنگ متوجه منظور او شدند. اين پرسش <ديگران كجا هستند؟> سبب به‌وجود آمدن چيزي شد كه امروز به <پارادوكس يا باطِلنَماي فِرمي> معروف است.
موجودات هوشمند احتمالاً در مقياس‌هاي زماني كوتاهي نسبت به عمر كهكشان در كل راه‌شيري پراكنده شده‌اند، ولي هنوز هيچ اثري از آنها نيست. پس آنها كجا هستند؟
از آن زمان تاكنون مردم راجع به‌اين گَپ مشهورِ <سرِ ميز غذا> بحث مي‌كنند. يك احتمال اين است كه ما تنها هستيم، ولي بسياري از دانشمندان اين احتمال را قانع‌كننده نمي‌دانند. چرا بايد در كهكشاني با صدها ميليارد ستاره، كه وجود منظومه‌هاي سياره‌اي در آن به‌نظر رايج مي‌آيد، حيات هوشمند فقط و فقط يك بار پديد آيد؟ در سال ۱۳۶۲/۱۹۸۳، ديويد برين، فيزيكدان و نويسنده‌ی داستان‌هاي علمي-تخيلي، علت عجيب ديگري براي اين <سكوت بزرگ> مطرح كرد. او عقيده داشت كه شايد بيگانگان مافوق ما منظومه شمسي را به‌صورت باغ‌وحش يا پژوهشگاهي، براي <تربيت موجود ذي‌شعور جديدي>، نگه داشته‌اند يا شايد هم از مقاصد كِسِل‌كننده و بي‌جاذبه‌اي مانند زمين دوري مي‌كنند.
ولي هنوز احتمالات علمي بهتري وجود دارد: پديده‌هاي طبيعي هوشمندترين‌ها را نيز مي‌تواند نابود كند. راه‌شيري برخلاف اسمش كه يادآور خانه‌اي دِنج است، محيطي آرام و مهمان‌نواز نيست. پرتوهاي كيهاني پُرانرژي در تمام جهات در فضا در جريان‌اند. انفجارهاي آتشين در هر لحظه روي مي‌دهند و برخوردها، مُدام، از مقياس‌هاي كوچك تا بزرگ اتفاق مي‌افتند. چون باطلنماي فِرمي براي كل كهكشان تعميم‌پذير است ارزش انديشيدن به‌توضيحات اخترفيزيكي انديشمندانه را نیز دارد. رويدادهاي خَشِني همچون فوران‌هاي پرتو گاما (GRB ها) و انفجارهاي ابرنواختري مي‌توانند بر محيط زيست تأثير بگذارند. شايد آن بيرون به‌سبب آكنده بودن كهكشان به انواع اين تابش‌ها اين قدر ساكت است. فوران‌ها يا درخشش‌هاي پرتو گاما ظهور ناگهاني و گذراي پرتوهاي بسيار پُرانرژي گاما از نقطه‌اي از آسمان است. اين درخشش‌ها چند دهم ثانيه تا حداكثر يكي دو دقيقه طول مي‌كشند. منشأ اغلب آنها انفجارهايي در كهكشان‌هاي دور‌دست كيهان بوده است و همين نشان مي‌دهد فورانگر گاما چه انرژي هنگفتي را رها مي‌كند كه پرتو گاماي آن از اعماق كيهان به ما مي‌رسد. منشأ برخي درخشش‌هاي گاما انفجارهاي اَبَرنواختري است و منشأ برخي ديگر ممكن است ادغام جفت ستاره‌هاي نوتروني يا جفت‌هاي سياهچاله‌اي باشد.
در سال ۱۳۷۸/۱۹۹۹، جيمز آنيس، اخترفيزيكدان آزمايشگاه فِرمي، اين نظريه را مطرح كرد كه شايد فوران‌هاي گاما پاسخ باطلنماي فِرمي باشند. با‌توجه به‌گفته‌هاي آنيس، اگر نظريه‌هايي كه فوران‌هاي گاما را به‌مرگ ستارگان پُرجرم مربوط مي‌كنند درست باشند، اين فوران‌ها بايد در اوايل تاريخ كهكشان، زماني كه شكل‌گيري ستارگان در اوج بود، بيشتر رخ داده باشند. شايد اين انفجارها و تابش‌هاي مربوط به‌آنها در آن زمان به‌اندازه‌اي رخ مي‌دادند كه حيات هوشمند را از تثبيت باز دارد.
شكل‌گيري ستارگان و در پِيِ آن فوران‌هاي گاما امروز كمتر از قبل است. زمان لازم براي پيدايش موجودات هوشمند و تسخير كهكشان به‌دست آنها از نظر دانشمندان ۱۰۰ تا ۲۰۰ ميليون سال است. اما انفجارها و فوران‌هاي كُشنده به‌طور متوسط در بازه‌ی زماني كوتاه‌تر از اين دوره رخ مي‌دهند. اگر اين فكر درست باشد ممكن است اكنون ما در مرحله‌ی گُذار باشيم و موجودات فضايي هوشمند، از هر نوع، در حال تسخير راه‌شيري باشند. پس چراغي را روشن بگذاريد؛
بيگانگان در راه‌اند!
