مشاهده نسخه کامل
: hosseinesaboonchi
08-08-2005, 23:36
رداد 1384 –برگرفته از مقالات سايت آی تی ايران :
-1- مقدمــه-در هر كامپيوتر، حداقل يك سيستم عامل وجود دارد. سيستم عامل مهمترين برنامه نصب‌شده در كامپيوتر است كه وظايف اصلى ذيل را برعهده دارد :
•مديريت و سازماندهى برنامه‌ها، پرونده‌ها و نرم‌افزارها
•راه‌اندازى، مديريت و بكارگيرى سخت‌افزار
•برقرارى ارتباطات بين استفاده كننده كامپيوتر، نرم‌افزار و سخت‌افزار
•مديريت و سازماندهى ارتباط با شبكه
به يك تعبير ساده مى‌توان گفت سيستم عامل نقش "روح" را در پيكر سخت‌افزار و شبكه ايفا مى‌كند. تصميم درخصوص انتخاب سيستم عامل كليه ابعاد فنى كامپيوتر و فناورى اطلاعات را تحت‌الشعاع قرار مى‌دهد و هر سيستم عاملى كه انتخاب شود خشت اول و زيربناى توسعه فنى و نرم‌افزارى فناورى اطلاعات را مشخص مى‌كند.
اين طرح بنا دارد چالشها و تهديدهاى ناشى از فقدان يك سيستم عامل مناسب در كشور را مطرح و با بررسى تجربه و رويكرد ساير كشورها در مواجهه با اين چالشها، راه حل عملى براى رسيدن به سيستم عامل ايده‌آل ملى را نشان دهد. در انتها نيز راهبردها و راهكارهاى دولت براى توسعه و ترويج اين سيستم عامل بيان خواهد شد.
2- چالشها و تهديدهاى ناشى از فقدان يك سيستم عامل مطلوب در كشور :
1-2- چالش اقتصادى: استفاده از رايانه و شبكه‌هاى رايانه‌اى در کشورهاى مختلف دنيا و ازجمله در ايران، به سرعت در حال رشد و گسترش است. براى استفاده از هر رايانه نيز حداقل يك سيستم عامل بايد روى آن نصب شده باشد. بنابراين تعداد كاربران رايانه، حداقل سيستم‌عاملهاى مورد نياز در يك كشور را تعيين مى‌كند.
در مرجع ]1[ رشد تعداد كاربران اينترنت در دنيا مشخص شده است. همانطور كه در اين مرجع بيان شده، تعداد كاربران جهانى شبكه رايانه‌اى از كمتر از 20 ميليون نفر در سال 1995 ميلادى به حدود 100 ميليون نفر در سال 1997 ميلادى و 400 ميليون نفر در سال 2000 ميلادى رسيد و پيش‌بينى مى‌شود در سال 2005 ميلادى به حدود يك ميليارد كاربر برسد.
در كشور ما نيز تعداد كاربران شبكه‌هاى اطلاع‌رسانى و اينترنت از 8/1 ميليون نفر در سال 1380 به 6 ميليون نفر در سال 1382 رسيد كه پيش‌بينى مى‌شود در سال 1384 به 19 ميليون نفر برسد.]2[ بنابراين درصورتى كه سيستم عامل ويندوز، سيستم عامل اصلى در كشور باشد و با عنايت به لزوم پيوستن ايران به سازمان تجارت جهانى و رعايت حقوق مالكيت معنوى و تعهدات بين‌المللى، سالانه هزينه هنگفتى بايد صرف خريد نرم‌افزار و مجوزهاى استفاده از آنها بشود. جدول (1) هزينه‌هاى پايه ويندوز و نرم‌افزارهاى اصلى نوشته‌شده تحت آن را نشان مى‌دهد]3
هزينه‌هاى پايه ويندوز و نرم‌افزارهاى اصلى نوشته‌شده تحت آن نشان مى‌دهد كه هر كامپيوتر حداقل 710 دلار بايد صرف نرم‌افزارهاى اصلى (Windows+office) كند. هزينه نرم‌افزار سرور كه در سازمانها و شركتها مورد نياز است بر تعداد کامپيوترهايى که به سرور وصل مى شوند تقسيم مى شود، بنابراين براى محاسبه هزينه به ازاى هر كامپيوتر بايد هزينه نرم افزار سرور يعنى مبلغ95/3.679 دلار تقسيم بر 25 گردد كه بيش از 174 دلار مى‌شود. با فرض اينكه 50% كامپيوترهاى موجود در كشور نياز به امكانات شبكه داشته باشند، حداقل هزينه متوسط نرم‌افزار به ازاى هر كامپيوتر 5/783 دلار خواهد شد. اگر بخواهيم در يك سال براى كليه 19.000.000 كامپيوتر پيش‌بينى شده نرم‌افزار بخريم، هزينه آن برابر 14.886.500.000 دلار خواهد شد. به عبارت ديگر سود يك سال درآمد نفت كشور را بايد صرف خريد نرم‌افزار بنماييم. اگر فرض كنيم تا 5 سال بعد از آن نياز به ارتقا نرم‌افزارها نباشد هزينه متوسط سالانه نرم‌افزار حداقل 2.977.000 دلار در سال خواهد شد. بنابراين به طور متوسط حدود 3 ميليارد دلار در سال صرف خريد نرم‌افزار خواهد شد.( اين برآورد حداقل هزينه مورد نياز است، جهت صحت اين ادعا كافيست هزينه 5/783 دلار به ازاى هر کامپيوتر در ايران را با هزينه حدود 6000 دلار به ازاى هر كامپيوتر از 2/1 ميليون كامپيوتر موجود در ادارات دولتى تايوان مقايسه كنيد)]4[
2-2- چالش امنيت :گسترش شبكه‌هاى رايانه‌اى در سطح دنيا و امكان ارتباط همه كامپيوترها به يكديگر، پتانسيل نفوذ به هر كامپيوتر از هر جاى دنيا را فراهم نموده است. وجود نقطه ضعف يا آسيب‌پذيرى در سيستم عامل، راه نفوذ رايج‌تر و در دسترس‌ترى را در اختيار مهاجمين قرار مى‌دهد. بر اين اساس، امنيت سيستم عامل به منزله مهمترين مولفه در امنيت اطلاعات و شبكه‌هاى رايانه‌اى محسوب مى‌شود. وجود ارتباطات و اتصالهاى رايانه‌اى گسترده، مسئله جدى امكان جاسوسى الكترونيكى به نفع سازندگان سيستم عامل و قدرتهاى سياسى حاكم بر آنها را مطرح مى‌سازد. از نظر فنى، فناورى فعلى به شكل ساده‌اى امكان اجراى برنامه در محيط طرف مقابل در يك اتصال الكترونيكى را فراهم آورده است.]4[
درصورت بى‌توجهى به اين مسئله بخشى از مشكلات امنيتى متصور به شرح ذيل است :
• شنود هوشمندانه
• واكشى تدريجى يا مقطعى اطلاعات
• خرابى برنامه‌ريزى‌شده تدريجى يا به يك‌باره
• ويروسهاى رايانه‌اى
• بدست‌گرفتن كنترلهاى رايانه‌اى
• مختل كردن كليه ارتباطات در شبكه‌هاى رايانه‌اى
• جايگزينى اطلاعات غلط در سيستمهاى نرم‌افزارى حساس
• مختل كردن برنامه‌هاى كاربردى به ويژه سيستمهاى نرم‌افزارى پشتيبان تصميم
• ايجاد اختلال اقتصادى از طريق تغيير يا خراب كردن اطلاعات بانكها، سيستمهاى مالى و اعتبارى
• مختل كردن عكس‌العملهاى نظامى از طريق تخريب يا فريب سيستمهاى ادارى و نظامى
اگر سيستم عامل ويندوز، سيستم عامل اصلى در كشور باشد، مسئله امنيت بسيار جدى است. بنا بر گزارشهاى رسيده سيستم عامل ويندوز و ساير نرم‌افزارهاى توليدى مايكروسافت بيشتر در معرض خطر ويروسها و هكرها قرار دارند و بسيارى از كشورها معتقدند كه ايالت متحده با منافذ وكانالهاى مخفى طراحى شده در اين سيستم عامل، اهداف جاسوسى خود را برآورده مى‌كند. مشكلات امنيتى ويندوز وقتى به نقطه اوج رسيد كه در سال 1999 يك متخصص رمزنگارى كانادايى در آمريكا ، يك ويژگى NSAkey مرتبط با سازمان امنيت ملى (آمريكا) National Security Agency Key) را در ويندوز پيدا كرد و اعلام كرد كه ايالات متحده مى‌تواند با جمع‌آورى سيگنال‌هاى الكترونيكى از سر تا سر جهان و پردازش دقيق آنها جاسوسى كند. هر چند مايكروسافت اين ويژگى را بى‌ضرر اعلام كرد اما تضمينى براى اين امر وجود ندارد]5[.
اهميت مطالب فوق وقتى روشن مى شود که توجه کنيم:بدون امنيت اطلاعات، امنيت سياسى اقتصادى و نظامى نيز ميسر نخواهد بود.
3- راه‌حلهاى موجود در مواجهه با چالشهاى اقتصادى و امنيتى سيستم عامل
با توجه به چالشها و تهديدهاى ناشى از فقدان سيستم عامل مطلوب در كشور، تصميم درباره سيستم عامل پايه، يكى از راهبردى‌ترين تصميمات در برپايى بناى با شكوه فناورى اطلاعات مى‌باشد. در برابر اين تصميم راهبردى سه گزينه اصلى ذيل وجود دارد :
• استفاده از سيستم عامل متن باز لينوكس (Open Source)
• استفاده از سيستم عامل ويندوز
• طراحى و پياده‌سازى يك سيستم عامل جديد با مديريت متخصصان ايرانى
يكى از مدلهاى تصميم‌گيرى براى انتخاب بهترين و مناسب‌ترين گزينه از راه‌حلهاى فوق، تعيين معيارها و ويژگيهاى سيستم عامل ايده‌آل براى جمهورى اسلامى ايران و سپس مقايسه هر يك از راه‌حلها با سيستم عامل ايده‌آل و انتخاب منطبق‌ترين گزينه بر آن است.
4- ويژگيهاى سيستم عامل ايده‌آل ملى
براساس مدل گفته‌شده و با استفاده از نظرات كارشناسان خبره در حوزه سيستم عامل و فناورى اطلاعات، ويژگيهاى ذيل تعيين شده است:
سيستم عامل ايده‌آل ملى، بايد زبان و خط فارسى را به خوبى پشتيبانى نموده و از استانداردهاى بين‌المللى (مانند UniCode) بهره‌بردارى نمايد.
سيستم عامل ايده‌آل ملى، در ارتباط با كاربران ايرانى از زبان فارسى استفاده نموده و بر اساس نيازها و شرايط استفاده‌كنندگان فارسى زبان، بومى شده باشد. اين امر، رشد چشمگيرى در استفاده از فناورى اطلاعات در جامعه به همراه خواهد داشت.
سيستم عامل ايده‌آل ملى، بايد قابليت ايجاد امنيت اطلاعات و ارتباطات بنا بر نياز سازمانها را داشته باشد، به گونه‌اى كه امكان جاسوسى الكترونيكى، سرقت يا خرابى تدريجى اطلاعات، شنود هوشمندانه و خرابى برنامه‌ريزى شده در زمانهاى ويژه و موارد مشابه را به حداقل برساند.
در سيستم عامل ايده‌آل ملى، نكاتى مانند كاربر پسند بودن، شباهت محيطى با سيستم عاملهاى رايج، عملكرد مناسب، سازگارى با نرم‌افزارهاى موجود و پشتيبانى از اسناد الكتريكى رايج لحاظ شده باشد.
سيستم عامل ايده‌آل ملى، بايد براى استفاده كننده ايرانى، پشتيبانى و خدمات پس از عرضه كافى داشته و نهادهاى پشتيبانى‌كننده آن مسؤوليت بر طرف كردن هر گونه اشكال در سيستم عامل را بپذيرند.
سيستم عامل ايده‌آل ملى، بايد توانايى‌هاى ويژه‌اى در پياده‌سازى زيرساخت شبكه‌هاى ارتباطى ـ كه نقش جدى در توسعه فناورى اطلاعات و ارتباطات دارد ـ داشته باشد.
امكان توسعه، تغيير و هر نوع اصلاح در سيستم عامل ايده‌آل ملى، بنابر نيازها و سياستهاى كشور و توسط كارشناسان داخلى وجود داشته باشد. اين امر مستلزم اين است كه سيستم عامل از لحاظ حقوق معنوى و اقتصادى متعلق به كشور ديگرى نبوده و كد برنامه آن موجود باشد.
هزينه و زمان دستيبابى و بهره‌بردارى از آن معقول بوده و سازماندهى لازم براى توسعه آتى و همراهى آن با تحولات سريع سخت‌افزارى و نرم‌افزارى فناورى اطلاعات ايجاد شده باشد.]6[
5- انتخاب سيستم عامل مناسب براى كشور
در مقايسه هر يك از گزينه‌هاى مطرح‌شده با معيار و ويژگيهاى مطرح‌شده در بخش قبل، چنين مى‌توان جمع‌بندى كرد :
الف) گزينه "سيستم عامل ويندوز": با توجه به اينكه :
• اين سيستم عامل متعلق به شركت مايكروسافت بوده و كد برنامه آن در اختيار نمى‌باشد لذا امكان تغيير آن بنا بر نيازها و سياستهاى كشور وجود ندارد.
• به لحاظ تأمين امنيت اطلاعات و ارتباطات ـ به دليل در اختيار نبودن كد برنامه آن و امكان گذاشتن كانال مخفى براى سرقت يا خرابى اطلاعات توسط شركت سازنده و آسيب‌پذيرتر بودن آن در مقابل ويروس ـ به هيچ عنوان قابل اتكا نمى‌باشد.
• به دليل آمريكايى بودن شركت مركزى مايكروسافت، نمى‌توان از آن انتظار پشتيبانى رسمى و قابل اتكايى در ايران داشت.
• اگر ايران مجبور شود بنابر تعهدات بين‌المللى بهاى آن را بپردازد، ميزان هزينه پرداخت شده براى ويندوز و برنامه‌هاى كاربردى تحت آن و هزينه‌هاى ارتقا بسيار هنگفت است.
بنابراين سيستم عامل ويندوز عليرغم استفاده فعلى در كشور، گزينه مناسبى نيست و با سيستم عامل ايده‌آل تطبيق چندانى ندارد.
ب) گزينة "طراحى و پياده‌سازى يك سيستم عامل جديد با مديريت متخصصان ايرانى" : اين گزينه با توجه به اينكه :
• به زمان و هزينه قابل توجه و هنگفتى كه دارد.
• مديريت تخصصى، پيچيده و مستمرى بر كارشناسان تا رسيدن به سر منزل مقصود را مى‌طلبد.
• به دليل نياز به سازگارى مستمر با نرم‌افزارها و سخت‌افزارهاى موجود و نسلهاى بعدى آنها - با توجه به پيشرفتها و تحولات سريع سخت‌افزارى و نرم‌افزارى به وجودآمده - همراهى سيستم عامل جديد با شرايط روز و توسعه كارآمدى آن بسيار مشكل و شايد محال باشد.
انتخاب معقولى به شمار نمى‌آيد. بطور خلاصه انتخاب اين گزينه، هزينه، زمان هنگفت و مديريت تخصصى، پيچيده و مستمرى را مى‌طلبد و در نهايت اين پروژه را سرعت تحولات سخت‌افزارى، نرم‌افزارى و نيازهاى روزافزون كاربران تهديد مى‌نمايد.
ج) گزينه استفاده از سيستم عامل متن باز لينوكس : سيستم عامل لينوكس سه ويژگى اساسى دارد :
اولين ويژگى آن اين است كه كد برنامه آن در اختيار همه بوده، و از قوانين ذيل (مجوز GPL) تبعيت مى‌كند:
اجراى برنامه با هر موضوع، تحت اين سيستم عامل آزاد است.
تغيير برنامه براى تطبيق با نيازها به شرط ذكر مأخذ آزاد است.
توزيع نسخه تغيير يافته آن براى بهره‌بردارى ديگران از تغييرات انجام‌شده آزاد است.
در اختيار بودن، كد لينوكس امكان فارسى‌سازى و بومى‌سازى سيستم عامل از سطح هسته اصلى تا لايه‌هاى كاربردى را امكان‌پذير ساخته و امنيت مورد نياز سازمانها را با استفاده از نرم‌افزارهاى امنيتى داخلى امكان‌پذير مى‌سازد (براى ايجاد امنيت نمى‌توان به نرم‌افزارهاى خارجى ـ كه امكان تعبيه راههاى نفوذ از پيش تعيين‌شده در آن مى‌باشد ـ اعتماد كرد)
دومين ويژگى آن، رايگان بودن آن است كه باعث شده حمايت جهانى برنامه‌نويسان، دانشگاهها، مراكز علمى و تحقيقاتى و حتى شركتهاى تجارى را در اختيار داشته باشد، كشورهاى استفاده‌كننده نيز از اين ويژگى براى توسعه ارزان فناورى اطلاعات در بين آحاد جامعه بهره برده‌اند.
سومين ويژگى آن، همراهى با تحولات سخت‌افزارى و نرم‌افزارى فناورى اطلاعات است، دليل اين امر اين است كه تاكنون برنامه‌نويسان و سازمانهاى متعدد در بسيارى از كشورها روى اين سيستم عامل كار كرده و در توسعه مستمر آن سهيم بوده اند. رويكرد متن باز لينوكس، مدل سازمانى توسعه آن و وجود ابزارهاى برنامه‌نويسى قوى و رايگان، همراهى آن با تحولات بين‌المللى را تضمين مى‌نمايد.
اين ويژگيها باعث شده كه زمينه و امكان تامين اكثر معيارها و ويژگيهاى مورد نظر براى سيستم عامل ايده‌آل ملى توسط اين سيستم عامل وجود داشته باشد.
6- رويكرد و تجربه ساير كشورها
نكته جالب توجه اين است كه جايگزينى لينوكس در سازمانهاى دولتى، نه تنها در كشور ما به عنوان يك راه‌حل مناسب مدنظر كارشناسان و مسؤولين قرار گرفته بلكه در كشورهايى مانند آلمان و انگلستان كه رابطه سياسى خوبى با آمريكا دارند و درآمد سرانه آنها چند برابر درآمد سرانه كشور ماست مورد توجه قرار گرفته است:
انگليس: پارلمان اين کشور براى توسعه نرم‌افزار و كاهش هزينه‌هاى رقابتى به ويژه در شركتهاى نوپا، رويكرد متن باز را به دولت توصيه كرده است. كابينه انگلستان در دسامبر 2001 ميلادى در متنى تحت عنوان "نرم‌افزارهاى متن باز و استفاده آنها در دولت بريتانيا" دلايل مشاركت انگلستان در رويكرد متن باز و استفاده از اين محصولات در دولت را ذكر كرده است. در اين متن كه به مراكز دولتى اعم از وزارتخانه‌ها و آژانسهاى وابسته به آنها، دولتهاى محلى و بخشهاى ديگر ازجمله خدمات بهداشت ملى ارسال شده است. دلايل استفاده از نرم‌افزارهاى متن باز و سيستم عامل متن باز به عنوان يك نرم‌افزار مهم پايه‌اى به اين صورت بيان شده است :
•نياز هميشگى به راه حلى با صرفه اقتصادى
•اطمينان از سازگارى سيستمها
•كاهش هزينه‌ها و ريسك در سيستمهاى دولتى
•امنيت سيستمهاى دولتى
در اين بررسى با استناد به يك گزارش خبرى به ناامنى نرم‌افزار Microsoft IIS به عنوان يك نرم‌افزار متن بسته اشاره شده و آمده است كه برخى از نرم‌افزارهاى متن بسته، ناامن‌تر از سيستمهاى متن‌باز هم‌تراز خود مى‌باشند و حملات اينترنتى به آنها كمتر صورت گرفته است. اين متن در 15 جولاى 2002 ميلادى به عنوان دستورالعمل اجرايى به سازمانها ابلاغ گرديد و هم‌اكنون در سازمانهايى مانند e-envoy وسازمان تجارت دولتى (OGC) در حال اجرا است.
آمريکا: در اين کشور نيز همچون ساير كشورها، سيستمهاى متن باز در حال گسترش مى‌باشند. به عنوان نمونه شركت IBM ، تعدادى كامپيوتر مبتنى برلينوكس را به آژانسهاى آمريكايى شامل نيروى هوايى، دفاع، كشاورزى، انرژى و سازمان هواپيمايى فروخته است. بورس اصلى آمريكا (wall street) لينوكس را به عنوان سيستم عامل خود برگزيد، به اين دليل كه ويندوز را ايمن نمى‌دانست.
وزارت دفاع آمريكا با كمك سازمان تحقيقاتى دولتى Mitre گزارشى از نرم‌افزارهاى مورد استفاده در وزارت دفاع تهيه كرد كه شامل ميزان استفاده، نوع استفاده و دلايل استفاده از اين نرم‌افزارها بود. ]8[ . در اين بررسى دو هفته‌اى (مارس 2002 ميلادى) مشخص شد كه 110 نرم‌افزار متن باز در وزارت دفاع استفاده مى‌شود كه چهار دليل عمده براى استفاده از آنها به شرح ذيل است:
•پشتيبانى نرم‌افزاريهاى زيربنايى : اساسى‌ترين دليل براى استفاده از نرم‌افزارهاى متن باز است. 65 نرم‌افزار زيربنايى در وزارت دفاع وجود دارد. نمونه‌هايى از آنها عبارتند از : سيستم عامل Open BSD، لينوكس و سرويس‌دهنده‌هاى Apache و SendMail
•توسعه و توليد نرم‌افزار
•امنيت : چهل ابزار امنيتى در وزارت دفاع استفاده مى‌شود كه مى‌توان از Open BSD و لينوكس به عنوان Fire wall و بازرسى شبكه و نرم‌افزارهايى چون ACID, Snare, SARA كه براى يافتن آسيب‌پذيريهاى امنيتى شبكه و مراقبت براى تشخيص حمله به شبكه، به كار مى‌روند نام برد.
•تحقيقات : بيست ابزار نرم‌افزارى به عنوان ابزارهاى تحقيقاتى با كمك‌تحقيقاتى در وزارت دفاع در حال استفاده هستند. در اين گزارش از سيستم عامل لينوكس به همراه نرم‌افزار خوشه‌بندى Beowolf و نرم‌افزار condor به عنوان ابزارى مناسب براى تبديل كامپيوترهاى قديمى و ارزان به ابركامپيوترهاى بسيار كم‌هزينه نام برده شده است. ]9[
آفريقاى جنوبى : انجمن ملى مشاور در امور نوآورى با نام اقتصادى NACI در گزارشى به مقوله استفاده از نرم‌افزارها و توليد آنها و هزينه‌هاى ارزى كه از اين بابت از كشور خارج مى‌شود پرداخته است. در اين گزارش تأكيد شده كه هزينه نرم‌افزار، بار سنگينى را بر كشورهاى در حال توسعه مانند آفريقاى جنوبى مى‌گذارد و بايد سياست اين كشورها به گونه‌اى تغيير يابند كه ورود نرم‌افزارها با كمترين هزينه صورت پذيرد. در ادامه، زيرپاگذاشتن قوانين حق تكثير، انتخاب نامناسبى شمرده شده و به لزوم استفاده از نرم‌افزارهاى متن باز اشاره شده است . از اين طريق مى‌توان توليدات داخلى را جايگزين محصولات گران خارجى نمود. در اين گزارش مزاياى اصلى سيستمهاى متن باز بدين صورت عنوان شده است :
•كاهش هزينه‌ها و وابستگى كمتر به فناوريها و مهارتهاى وارداتى
•امكان استفاده از نرم‌افزارها براى همه افراد و ارگانها
•دسترسى همگانى به نرم‌افزار بدون نياز به هزينه مالكيت
•مانع كمتر براى ورود به بازار كه باعث مشاركت شركتهاى كوچكتر و درنتيجه افزايش مهارتهاى محلى مى‌گردد.
•شركت در شبكه جهانى توليد نرم‌افزار
يك نمونه عملى در آفريقاى جنوبى تبديل محيط گرافيكى KDE در لينوكس به محيط KDE با زبان بومى است. اين پياده‌سازى در سه ماه انجام شد كه نشان‌دهنده سادگى تبديل و اختصاصى كردن اينگونه نرم‌افزارهاست.
سه کشور چين، ژاپن و کره جنوبى، پروژه مشترکى براى توسعه گونه اى از سيستم عامل متن باز لينوکس تعريف کرده اند که سيستم عامل اصلى در اين سه کشور خواهد شد. اين کشورها استفاده از اين سيستم عامل در مدارس را شروع کرده و در حال تربيت نسلى آشنا به لينوکس مى باشند.
7- وضعيت و فعاليتهاى انجام شده در کشور
در كشور ما از دى ماه سال 1381 شوراى عالى انفورماتيك قراردادى را با مركز فناورى اطلاعات و ارتباطات پيشرفته شريف براى فارسى سازى لينوكس منعقد كرده است که با مديريت اين مركز تاكنون عقد قرارداد پروژه‌هاى ذيل انجام شده است :
مرحله اول :
•الگوريتم دوجهته اتصال و يونى كد با هدف فراهم كردن كتابخانه‌اى از توابع به منظور تسهيل پياده‌سازى الگوريتم دوجهته و اتصال يونى كد.
•مرتب‌سازى، جستجو و شرايط محلى فارسى با هدف مشخص كردن نيازمنديهاى دقيق مرتب‌سازى فارسى به علت عدم وجود استاندارد ملى، بر اساس لغت‌نامه‌ها و مراجع ديگر.
•تقويم فارسى با هدف استخراج الگوريتم تقويم تاريخ جلالى و تحويل تاريخها براى كاربرد در لينوكس
•فونت مرجع فارسى و فونت open type
•صفحه كليد فارسى با هدف رفع اشكالات صفحه كليد فارسى در سيستم عامل لينوكس
•لوح فشرده نمايش لينوكس فارسى با قابليت راه‌اندازى از لوح فشرده بدون آسيب‌رسانى با سيستم عامل موجود كاربر با هدف فرهنگ‌سازی.
مرحله دوم :
•پشتيبانى يونى كد فارسى در glibc (كتابخانه اصلى مربوط به زبان c در لينوكس)
•پشتيبانى يونى كد فارسى در Mozilla (مرروگر، مخدوم پست الكترونيك، دفترچه آدرس)
•پشتيبانى يونى كد فارسى در Mysql (بانك اطلاعاتى)
•پشتيبانى يونى كد فارسى در Postgerlsql (بانك اطلاعاتى)
•پشتيبانى زبان فارسى در IMP (خادم پست الكترونيك مبتنى بر وب)
•پشتيبانى زبان فارسى در aspell (غلط‌ياب واژگان فارسى)
•تحليل و تعريف ملزومات واسط كاربرى گرافيكى (GUI) فارسى
•تهيه واژه نامه مرجع براى ترجمه محيط لينوكس
يكى از مراكز فعال ديگر در اين عرصه، مركز امنيت شبكه شريف است كه با همكارى گروه امنيت شبكه مركز تحقيقات مخابرات ايران، اولين همايش سيستم عامل و امنيت را برگزار نمودند. در اين طرح مخصوصاً در قسمت رويكرد و تجربه سايركشورها از دستاورد تحقيقات اين مركز استفاده شده است.
8- راهبردها و راهكارهاى دولت در ايران
در بررسى چالشها و تهديدهاى ناشى از فقدان يك سيستم عامل مناسب در كشور گزينه‌ها و راه‌حلهاى موجود و تجربه ساير كشورها در مواجه با اين چالشها، مشخص گرديد كه رويكرد سيستم عامل متن باز (لينوكس) كه كد برنامه‌هاى آن به رايگان قابل دسترسى است، روشى است كه با توجه به گرانى نرم‌افزارهاى تجارى و كاهش ضريب امنيتى آنها، با كمترين زمان و هزينه، امكان بومى‌سازى و فارسى‌سازى استاندارد سيستم عامل و حفظ استقلال و امنيت رايانه‌اى كشور را فراهم مى‌سازد.
عزم دولت بر اين است كه لينوكس و نرم‌افزارهاى متن باز را جايگزين ويندوز و نرم‌افزارهاى تحت آن نمايد. مراحل جايگزينى به شرح ذيل پيشنهاد مى‌شود :
الف ـ جايگزينى نرم‌افزار مديريت و راهبرى شبكه لينوكس در سرورها: برترى ويژگيهاو توانمنديهاى سيستم عامل لينوكس و يونيكس در حوزه سرورها كاملا مشخص است به گونه اى كه سازمانها و شركتهايى كه نياز به نگهدارى و تبادل اطلاعات انبوه داده ها يا سرعت و كارايى قابل توجهى دارند، اين خانواده از سيستم عامل را براى سرورها انتخاب مى كنند. به عنوان نمونه مى توان به استفاده از لينوكس به عنوان سيستم عامل سرور پايگاه جستجوى google در اينترنت و سيستم عامل اصلى بانك اطلاعاتى Oracle اشاره كرد.
آمارها و اطلاعات موجود نيز نشان مى دهد كه سيستم عامل سرور لينوكس و يونيكس با در اختيار داشتن 47% از سهم سرورها در سال 2002 ميلادى رتبه اول را به خود اختصاص داده و پيش بينى ها نشان مى دهد كه اين رتبه با سهم 51 % در سال 2007 ميلادى حفظ خواهد شد. اين در حاليست كه سهم بازار سيستم عامل سرور ويندوز از 28% در سال 2002 ميلادى به 34% در سال 2007 ميلادى خواهد رسيد. به عبارت ديگر روندها نشان مى دهد كه سيستم عامل اصلى و پيشرو در حوزه سرورها، خانواده لينوكس خواهد بود.
تغيير سيستم عامل سرورها از ويندوز و ناول به لينوكس در سازمانهاى دولتى در سه مرحله مى‌تواند انجام شود:
مرحله اول: آموزش كليه كارشناسان شبكه سازمانهاى دولتى
مرحله دوم: مهاجرت سريع از ويندوز به لينوكس (در نرم‌افزارهايى كه در مدت محدود مى‌توانند تبديل شوند).
مرحله سوم: مهاجرت برنامه‌ريزى شده از ويندوز به لينوكس (در نرم‌افزارهايى كه نياز به بازنويس مجدد برنامه دارند).
ب ـ جايگزينى سيستم عامل لينوكس در كامپيوتركاربران : براى اجراى اين مرحله مناسب است كه فرايند جايگزينى سيستم عامل لينوكس در سرورها انجام شده و از طرف ديگر توزيع كارآمد، پايدار و فارسى‌سازى شده مناسبى در اختيار باشد.
براى ترويج و فرهنگ‌سازى مراحل فوق انجام اقدامات ذيل از طرف دولت پيشنهاد مى‌شود :
1-سمينارهاى ترويجى و برگزارى مسابقات دانش‌آموزى و دانشجويى در حوزه لينوكس
2-آموزش كارشناسان فناورى اطلاعات دولت براى مديريت و راهبرى لينوكس و برخوردارى اين كارشناسان از مزاياى آموزشى مصوب
3-آموزش كاربرى لينوكس بر اساس استاندارد ICDL براى كاركنان دولت و دانش‌آموزان مدارس
4-تهيه ابزارها و نرم‌افزارهاى تبديل( براى مهاجرت سريعتر و راحت‌تر به لينوكس) و در دسترس بودن آخرين و بهترين نسخه سيستم عامل لينوكس فارسى
5-صدور بخشنامه براى نصب لينوكس در سرورهاى جديد، مبتنى بر لينوكس بودن قراردادهاى جديد نرم‌افزارى و مشخص كردن مهلت براى تبديل نرم‌افزارهاى موجود به نرم‌افزارهاى مبتنى بر لينوكس.
6-حمايت از ايجاد و رشد مراكز توسعه نرم‌افزارى لينوكس در دانشگاههاى فنى و مهندسى
7-حمايت از نهادهاى پشتيبان لينوكس در كشور
8-عقد قرارداد توليد نرم‌افزارهاى اصلى مورد نياز مبتنى بر لينوكس توسط سازمان مديريت شامل نرم‌افزارهاى مالى و حسابدارى، دبيرخانه، انبار، اموال و منابع انسانى (گزينش، آموزش، ارزيابى، كارگزينى، رفاه بيمه و امور درمانى، بازنشستگى)
9-توسعه سيستم عاملهاى خاص منظوره مبتنى بر هسته لينوكس فارسى (ازجمله: سيستم عاملهاى موجود در بانكدارى، فروشگاهها، موبايل و موارد مشابه).
8- جمع‌بندى و نتيجه‌گيرى
ترديدى نيست كه سيستم عامل لينوكس كه با توجه به نيازهاى امنيتى و شرايط كشور تهيه و بومى شده باشد، راه‌حل مواجهه با چالشهاى اقتصادى و امنيتى مربوط به فقدان يك سيستم عامل مناسب در كشور است. حداكثر سه سال فرصت وجود دارد كه جايگزينى اين سيستم عامل در سطح دولت بطور كامل انجام شود. هدفگيرى اصلى تبديل سرورها به لينوكس است كه امنيت و پايدارى قابل اتكايى را ايجاد خواهد كردو هدفگيرى بعدى تبديل كامپيوتر كاربران است. براى اينكه اين تغيير به صورتى منطقى و طبيعى اتفاق بيفتد، لازم است ابتدا اطلاع‌رسانى، فرهنگ‌سازى و آموزش لازم صورت پذيرفته و سپس با قوانين و مقررات و ايجاد نهادهاى لازم و پشتيبان، قطعيت يابد.
9- منابع و مآخذ :
1- سيدعلى اكرمى‌فر "راهبردهاى توسعه سيستم عامل بومى در كشور" مجموعه مقالات همايش سيستم عامل و امنيت، دى‌ماه 1382
2- "سند راهبردى توسعه فناورى اطلاعات و ارتباطات كشور" ، وزارت پست، تلگراف و تلفن، مركز تحقيقات مخابرات، بهمن 1381
3- [ برای مشاهده لینک ، لطفا با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
4- رسول جليلى، على هادوى، روح‌اله آل‌شيخ، "مرورى بر رويكرد كشورهاى دنيا به پديده متن باز" مجموعه مقالات همايش سيستم عامل و امنيت ، دى ماه 1382
5- [ برای مشاهده لینک ، لطفا با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
6- "سيستم عامل ايده‌آل ملى" سرمقاله ماهنامه افق لينوكس، مركز ارتباطات و فناورى اطلاعات پيشرفته شريف، تير 1383
7- "open source software use within UK government", July 2002/office of the e-envoy, [ برای مشاهده لینک ، لطفا با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
8- Defence Information systems Agency, "open source within DoD Request for comment" Aug 2002, [ برای مشاهده لینک ، لطفا با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] disa.mil/pao/opensource.html
9- "use of Free/open source software in the us. Department of Defence, “version 1.2.02/Nov.2002, the MITRE Corporation.
-1- مقدمــه-در هر كامپيوتر، حداقل يك سيستم عامل وجود دارد. سيستم عامل مهمترين برنامه نصب‌شده در كامپيوتر است كه وظايف اصلى ذيل را برعهده دارد :
•مديريت و سازماندهى برنامه‌ها، پرونده‌ها و نرم‌افزارها
•راه‌اندازى، مديريت و بكارگيرى سخت‌افزار
•برقرارى ارتباطات بين استفاده كننده كامپيوتر، نرم‌افزار و سخت‌افزار
•مديريت و سازماندهى ارتباط با شبكه
به يك تعبير ساده مى‌توان گفت سيستم عامل نقش "روح" را در پيكر سخت‌افزار و شبكه ايفا مى‌كند. تصميم درخصوص انتخاب سيستم عامل كليه ابعاد فنى كامپيوتر و فناورى اطلاعات را تحت‌الشعاع قرار مى‌دهد و هر سيستم عاملى كه انتخاب شود خشت اول و زيربناى توسعه فنى و نرم‌افزارى فناورى اطلاعات را مشخص مى‌كند.
اين طرح بنا دارد چالشها و تهديدهاى ناشى از فقدان يك سيستم عامل مناسب در كشور را مطرح و با بررسى تجربه و رويكرد ساير كشورها در مواجهه با اين چالشها، راه حل عملى براى رسيدن به سيستم عامل ايده‌آل ملى را نشان دهد. در انتها نيز راهبردها و راهكارهاى دولت براى توسعه و ترويج اين سيستم عامل بيان خواهد شد.
2- چالشها و تهديدهاى ناشى از فقدان يك سيستم عامل مطلوب در كشور :
1-2- چالش اقتصادى: استفاده از رايانه و شبكه‌هاى رايانه‌اى در کشورهاى مختلف دنيا و ازجمله در ايران، به سرعت در حال رشد و گسترش است. براى استفاده از هر رايانه نيز حداقل يك سيستم عامل بايد روى آن نصب شده باشد. بنابراين تعداد كاربران رايانه، حداقل سيستم‌عاملهاى مورد نياز در يك كشور را تعيين مى‌كند.
در مرجع ]1[ رشد تعداد كاربران اينترنت در دنيا مشخص شده است. همانطور كه در اين مرجع بيان شده، تعداد كاربران جهانى شبكه رايانه‌اى از كمتر از 20 ميليون نفر در سال 1995 ميلادى به حدود 100 ميليون نفر در سال 1997 ميلادى و 400 ميليون نفر در سال 2000 ميلادى رسيد و پيش‌بينى مى‌شود در سال 2005 ميلادى به حدود يك ميليارد كاربر برسد.
در كشور ما نيز تعداد كاربران شبكه‌هاى اطلاع‌رسانى و اينترنت از 8/1 ميليون نفر در سال 1380 به 6 ميليون نفر در سال 1382 رسيد كه پيش‌بينى مى‌شود در سال 1384 به 19 ميليون نفر برسد.]2[ بنابراين درصورتى كه سيستم عامل ويندوز، سيستم عامل اصلى در كشور باشد و با عنايت به لزوم پيوستن ايران به سازمان تجارت جهانى و رعايت حقوق مالكيت معنوى و تعهدات بين‌المللى، سالانه هزينه هنگفتى بايد صرف خريد نرم‌افزار و مجوزهاى استفاده از آنها بشود. جدول (1) هزينه‌هاى پايه ويندوز و نرم‌افزارهاى اصلى نوشته‌شده تحت آن را نشان مى‌دهد]3
هزينه‌هاى پايه ويندوز و نرم‌افزارهاى اصلى نوشته‌شده تحت آن نشان مى‌دهد كه هر كامپيوتر حداقل 710 دلار بايد صرف نرم‌افزارهاى اصلى (Windows+office) كند. هزينه نرم‌افزار سرور كه در سازمانها و شركتها مورد نياز است بر تعداد کامپيوترهايى که به سرور وصل مى شوند تقسيم مى شود، بنابراين براى محاسبه هزينه به ازاى هر كامپيوتر بايد هزينه نرم افزار سرور يعنى مبلغ95/3.679 دلار تقسيم بر 25 گردد كه بيش از 174 دلار مى‌شود. با فرض اينكه 50% كامپيوترهاى موجود در كشور نياز به امكانات شبكه داشته باشند، حداقل هزينه متوسط نرم‌افزار به ازاى هر كامپيوتر 5/783 دلار خواهد شد. اگر بخواهيم در يك سال براى كليه 19.000.000 كامپيوتر پيش‌بينى شده نرم‌افزار بخريم، هزينه آن برابر 14.886.500.000 دلار خواهد شد. به عبارت ديگر سود يك سال درآمد نفت كشور را بايد صرف خريد نرم‌افزار بنماييم. اگر فرض كنيم تا 5 سال بعد از آن نياز به ارتقا نرم‌افزارها نباشد هزينه متوسط سالانه نرم‌افزار حداقل 2.977.000 دلار در سال خواهد شد. بنابراين به طور متوسط حدود 3 ميليارد دلار در سال صرف خريد نرم‌افزار خواهد شد.( اين برآورد حداقل هزينه مورد نياز است، جهت صحت اين ادعا كافيست هزينه 5/783 دلار به ازاى هر کامپيوتر در ايران را با هزينه حدود 6000 دلار به ازاى هر كامپيوتر از 2/1 ميليون كامپيوتر موجود در ادارات دولتى تايوان مقايسه كنيد)]4[
2-2- چالش امنيت :گسترش شبكه‌هاى رايانه‌اى در سطح دنيا و امكان ارتباط همه كامپيوترها به يكديگر، پتانسيل نفوذ به هر كامپيوتر از هر جاى دنيا را فراهم نموده است. وجود نقطه ضعف يا آسيب‌پذيرى در سيستم عامل، راه نفوذ رايج‌تر و در دسترس‌ترى را در اختيار مهاجمين قرار مى‌دهد. بر اين اساس، امنيت سيستم عامل به منزله مهمترين مولفه در امنيت اطلاعات و شبكه‌هاى رايانه‌اى محسوب مى‌شود. وجود ارتباطات و اتصالهاى رايانه‌اى گسترده، مسئله جدى امكان جاسوسى الكترونيكى به نفع سازندگان سيستم عامل و قدرتهاى سياسى حاكم بر آنها را مطرح مى‌سازد. از نظر فنى، فناورى فعلى به شكل ساده‌اى امكان اجراى برنامه در محيط طرف مقابل در يك اتصال الكترونيكى را فراهم آورده است.]4[
درصورت بى‌توجهى به اين مسئله بخشى از مشكلات امنيتى متصور به شرح ذيل است :
• شنود هوشمندانه
• واكشى تدريجى يا مقطعى اطلاعات
• خرابى برنامه‌ريزى‌شده تدريجى يا به يك‌باره
• ويروسهاى رايانه‌اى
• بدست‌گرفتن كنترلهاى رايانه‌اى
• مختل كردن كليه ارتباطات در شبكه‌هاى رايانه‌اى
• جايگزينى اطلاعات غلط در سيستمهاى نرم‌افزارى حساس
• مختل كردن برنامه‌هاى كاربردى به ويژه سيستمهاى نرم‌افزارى پشتيبان تصميم
• ايجاد اختلال اقتصادى از طريق تغيير يا خراب كردن اطلاعات بانكها، سيستمهاى مالى و اعتبارى
• مختل كردن عكس‌العملهاى نظامى از طريق تخريب يا فريب سيستمهاى ادارى و نظامى
اگر سيستم عامل ويندوز، سيستم عامل اصلى در كشور باشد، مسئله امنيت بسيار جدى است. بنا بر گزارشهاى رسيده سيستم عامل ويندوز و ساير نرم‌افزارهاى توليدى مايكروسافت بيشتر در معرض خطر ويروسها و هكرها قرار دارند و بسيارى از كشورها معتقدند كه ايالت متحده با منافذ وكانالهاى مخفى طراحى شده در اين سيستم عامل، اهداف جاسوسى خود را برآورده مى‌كند. مشكلات امنيتى ويندوز وقتى به نقطه اوج رسيد كه در سال 1999 يك متخصص رمزنگارى كانادايى در آمريكا ، يك ويژگى NSAkey مرتبط با سازمان امنيت ملى (آمريكا) National Security Agency Key) را در ويندوز پيدا كرد و اعلام كرد كه ايالات متحده مى‌تواند با جمع‌آورى سيگنال‌هاى الكترونيكى از سر تا سر جهان و پردازش دقيق آنها جاسوسى كند. هر چند مايكروسافت اين ويژگى را بى‌ضرر اعلام كرد اما تضمينى براى اين امر وجود ندارد]5[.
اهميت مطالب فوق وقتى روشن مى شود که توجه کنيم:بدون امنيت اطلاعات، امنيت سياسى اقتصادى و نظامى نيز ميسر نخواهد بود.
3- راه‌حلهاى موجود در مواجهه با چالشهاى اقتصادى و امنيتى سيستم عامل
با توجه به چالشها و تهديدهاى ناشى از فقدان سيستم عامل مطلوب در كشور، تصميم درباره سيستم عامل پايه، يكى از راهبردى‌ترين تصميمات در برپايى بناى با شكوه فناورى اطلاعات مى‌باشد. در برابر اين تصميم راهبردى سه گزينه اصلى ذيل وجود دارد :
• استفاده از سيستم عامل متن باز لينوكس (Open Source)
• استفاده از سيستم عامل ويندوز
• طراحى و پياده‌سازى يك سيستم عامل جديد با مديريت متخصصان ايرانى
يكى از مدلهاى تصميم‌گيرى براى انتخاب بهترين و مناسب‌ترين گزينه از راه‌حلهاى فوق، تعيين معيارها و ويژگيهاى سيستم عامل ايده‌آل براى جمهورى اسلامى ايران و سپس مقايسه هر يك از راه‌حلها با سيستم عامل ايده‌آل و انتخاب منطبق‌ترين گزينه بر آن است.
4- ويژگيهاى سيستم عامل ايده‌آل ملى
براساس مدل گفته‌شده و با استفاده از نظرات كارشناسان خبره در حوزه سيستم عامل و فناورى اطلاعات، ويژگيهاى ذيل تعيين شده است:
سيستم عامل ايده‌آل ملى، بايد زبان و خط فارسى را به خوبى پشتيبانى نموده و از استانداردهاى بين‌المللى (مانند UniCode) بهره‌بردارى نمايد.
سيستم عامل ايده‌آل ملى، در ارتباط با كاربران ايرانى از زبان فارسى استفاده نموده و بر اساس نيازها و شرايط استفاده‌كنندگان فارسى زبان، بومى شده باشد. اين امر، رشد چشمگيرى در استفاده از فناورى اطلاعات در جامعه به همراه خواهد داشت.
سيستم عامل ايده‌آل ملى، بايد قابليت ايجاد امنيت اطلاعات و ارتباطات بنا بر نياز سازمانها را داشته باشد، به گونه‌اى كه امكان جاسوسى الكترونيكى، سرقت يا خرابى تدريجى اطلاعات، شنود هوشمندانه و خرابى برنامه‌ريزى شده در زمانهاى ويژه و موارد مشابه را به حداقل برساند.
در سيستم عامل ايده‌آل ملى، نكاتى مانند كاربر پسند بودن، شباهت محيطى با سيستم عاملهاى رايج، عملكرد مناسب، سازگارى با نرم‌افزارهاى موجود و پشتيبانى از اسناد الكتريكى رايج لحاظ شده باشد.
سيستم عامل ايده‌آل ملى، بايد براى استفاده كننده ايرانى، پشتيبانى و خدمات پس از عرضه كافى داشته و نهادهاى پشتيبانى‌كننده آن مسؤوليت بر طرف كردن هر گونه اشكال در سيستم عامل را بپذيرند.
سيستم عامل ايده‌آل ملى، بايد توانايى‌هاى ويژه‌اى در پياده‌سازى زيرساخت شبكه‌هاى ارتباطى ـ كه نقش جدى در توسعه فناورى اطلاعات و ارتباطات دارد ـ داشته باشد.
امكان توسعه، تغيير و هر نوع اصلاح در سيستم عامل ايده‌آل ملى، بنابر نيازها و سياستهاى كشور و توسط كارشناسان داخلى وجود داشته باشد. اين امر مستلزم اين است كه سيستم عامل از لحاظ حقوق معنوى و اقتصادى متعلق به كشور ديگرى نبوده و كد برنامه آن موجود باشد.
هزينه و زمان دستيبابى و بهره‌بردارى از آن معقول بوده و سازماندهى لازم براى توسعه آتى و همراهى آن با تحولات سريع سخت‌افزارى و نرم‌افزارى فناورى اطلاعات ايجاد شده باشد.]6[
5- انتخاب سيستم عامل مناسب براى كشور
در مقايسه هر يك از گزينه‌هاى مطرح‌شده با معيار و ويژگيهاى مطرح‌شده در بخش قبل، چنين مى‌توان جمع‌بندى كرد :
الف) گزينه "سيستم عامل ويندوز": با توجه به اينكه :
• اين سيستم عامل متعلق به شركت مايكروسافت بوده و كد برنامه آن در اختيار نمى‌باشد لذا امكان تغيير آن بنا بر نيازها و سياستهاى كشور وجود ندارد.
• به لحاظ تأمين امنيت اطلاعات و ارتباطات ـ به دليل در اختيار نبودن كد برنامه آن و امكان گذاشتن كانال مخفى براى سرقت يا خرابى اطلاعات توسط شركت سازنده و آسيب‌پذيرتر بودن آن در مقابل ويروس ـ به هيچ عنوان قابل اتكا نمى‌باشد.
• به دليل آمريكايى بودن شركت مركزى مايكروسافت، نمى‌توان از آن انتظار پشتيبانى رسمى و قابل اتكايى در ايران داشت.
• اگر ايران مجبور شود بنابر تعهدات بين‌المللى بهاى آن را بپردازد، ميزان هزينه پرداخت شده براى ويندوز و برنامه‌هاى كاربردى تحت آن و هزينه‌هاى ارتقا بسيار هنگفت است.
بنابراين سيستم عامل ويندوز عليرغم استفاده فعلى در كشور، گزينه مناسبى نيست و با سيستم عامل ايده‌آل تطبيق چندانى ندارد.
ب) گزينة "طراحى و پياده‌سازى يك سيستم عامل جديد با مديريت متخصصان ايرانى" : اين گزينه با توجه به اينكه :
• به زمان و هزينه قابل توجه و هنگفتى كه دارد.
• مديريت تخصصى، پيچيده و مستمرى بر كارشناسان تا رسيدن به سر منزل مقصود را مى‌طلبد.
• به دليل نياز به سازگارى مستمر با نرم‌افزارها و سخت‌افزارهاى موجود و نسلهاى بعدى آنها - با توجه به پيشرفتها و تحولات سريع سخت‌افزارى و نرم‌افزارى به وجودآمده - همراهى سيستم عامل جديد با شرايط روز و توسعه كارآمدى آن بسيار مشكل و شايد محال باشد.
انتخاب معقولى به شمار نمى‌آيد. بطور خلاصه انتخاب اين گزينه، هزينه، زمان هنگفت و مديريت تخصصى، پيچيده و مستمرى را مى‌طلبد و در نهايت اين پروژه را سرعت تحولات سخت‌افزارى، نرم‌افزارى و نيازهاى روزافزون كاربران تهديد مى‌نمايد.
ج) گزينه استفاده از سيستم عامل متن باز لينوكس : سيستم عامل لينوكس سه ويژگى اساسى دارد :
اولين ويژگى آن اين است كه كد برنامه آن در اختيار همه بوده، و از قوانين ذيل (مجوز GPL) تبعيت مى‌كند:
اجراى برنامه با هر موضوع، تحت اين سيستم عامل آزاد است.
تغيير برنامه براى تطبيق با نيازها به شرط ذكر مأخذ آزاد است.
توزيع نسخه تغيير يافته آن براى بهره‌بردارى ديگران از تغييرات انجام‌شده آزاد است.
در اختيار بودن، كد لينوكس امكان فارسى‌سازى و بومى‌سازى سيستم عامل از سطح هسته اصلى تا لايه‌هاى كاربردى را امكان‌پذير ساخته و امنيت مورد نياز سازمانها را با استفاده از نرم‌افزارهاى امنيتى داخلى امكان‌پذير مى‌سازد (براى ايجاد امنيت نمى‌توان به نرم‌افزارهاى خارجى ـ كه امكان تعبيه راههاى نفوذ از پيش تعيين‌شده در آن مى‌باشد ـ اعتماد كرد)
دومين ويژگى آن، رايگان بودن آن است كه باعث شده حمايت جهانى برنامه‌نويسان، دانشگاهها، مراكز علمى و تحقيقاتى و حتى شركتهاى تجارى را در اختيار داشته باشد، كشورهاى استفاده‌كننده نيز از اين ويژگى براى توسعه ارزان فناورى اطلاعات در بين آحاد جامعه بهره برده‌اند.
سومين ويژگى آن، همراهى با تحولات سخت‌افزارى و نرم‌افزارى فناورى اطلاعات است، دليل اين امر اين است كه تاكنون برنامه‌نويسان و سازمانهاى متعدد در بسيارى از كشورها روى اين سيستم عامل كار كرده و در توسعه مستمر آن سهيم بوده اند. رويكرد متن باز لينوكس، مدل سازمانى توسعه آن و وجود ابزارهاى برنامه‌نويسى قوى و رايگان، همراهى آن با تحولات بين‌المللى را تضمين مى‌نمايد.
اين ويژگيها باعث شده كه زمينه و امكان تامين اكثر معيارها و ويژگيهاى مورد نظر براى سيستم عامل ايده‌آل ملى توسط اين سيستم عامل وجود داشته باشد.
6- رويكرد و تجربه ساير كشورها
نكته جالب توجه اين است كه جايگزينى لينوكس در سازمانهاى دولتى، نه تنها در كشور ما به عنوان يك راه‌حل مناسب مدنظر كارشناسان و مسؤولين قرار گرفته بلكه در كشورهايى مانند آلمان و انگلستان كه رابطه سياسى خوبى با آمريكا دارند و درآمد سرانه آنها چند برابر درآمد سرانه كشور ماست مورد توجه قرار گرفته است:
انگليس: پارلمان اين کشور براى توسعه نرم‌افزار و كاهش هزينه‌هاى رقابتى به ويژه در شركتهاى نوپا، رويكرد متن باز را به دولت توصيه كرده است. كابينه انگلستان در دسامبر 2001 ميلادى در متنى تحت عنوان "نرم‌افزارهاى متن باز و استفاده آنها در دولت بريتانيا" دلايل مشاركت انگلستان در رويكرد متن باز و استفاده از اين محصولات در دولت را ذكر كرده است. در اين متن كه به مراكز دولتى اعم از وزارتخانه‌ها و آژانسهاى وابسته به آنها، دولتهاى محلى و بخشهاى ديگر ازجمله خدمات بهداشت ملى ارسال شده است. دلايل استفاده از نرم‌افزارهاى متن باز و سيستم عامل متن باز به عنوان يك نرم‌افزار مهم پايه‌اى به اين صورت بيان شده است :
•نياز هميشگى به راه حلى با صرفه اقتصادى
•اطمينان از سازگارى سيستمها
•كاهش هزينه‌ها و ريسك در سيستمهاى دولتى
•امنيت سيستمهاى دولتى
در اين بررسى با استناد به يك گزارش خبرى به ناامنى نرم‌افزار Microsoft IIS به عنوان يك نرم‌افزار متن بسته اشاره شده و آمده است كه برخى از نرم‌افزارهاى متن بسته، ناامن‌تر از سيستمهاى متن‌باز هم‌تراز خود مى‌باشند و حملات اينترنتى به آنها كمتر صورت گرفته است. اين متن در 15 جولاى 2002 ميلادى به عنوان دستورالعمل اجرايى به سازمانها ابلاغ گرديد و هم‌اكنون در سازمانهايى مانند e-envoy وسازمان تجارت دولتى (OGC) در حال اجرا است.
آمريکا: در اين کشور نيز همچون ساير كشورها، سيستمهاى متن باز در حال گسترش مى‌باشند. به عنوان نمونه شركت IBM ، تعدادى كامپيوتر مبتنى برلينوكس را به آژانسهاى آمريكايى شامل نيروى هوايى، دفاع، كشاورزى، انرژى و سازمان هواپيمايى فروخته است. بورس اصلى آمريكا (wall street) لينوكس را به عنوان سيستم عامل خود برگزيد، به اين دليل كه ويندوز را ايمن نمى‌دانست.
وزارت دفاع آمريكا با كمك سازمان تحقيقاتى دولتى Mitre گزارشى از نرم‌افزارهاى مورد استفاده در وزارت دفاع تهيه كرد كه شامل ميزان استفاده، نوع استفاده و دلايل استفاده از اين نرم‌افزارها بود. ]8[ . در اين بررسى دو هفته‌اى (مارس 2002 ميلادى) مشخص شد كه 110 نرم‌افزار متن باز در وزارت دفاع استفاده مى‌شود كه چهار دليل عمده براى استفاده از آنها به شرح ذيل است:
•پشتيبانى نرم‌افزاريهاى زيربنايى : اساسى‌ترين دليل براى استفاده از نرم‌افزارهاى متن باز است. 65 نرم‌افزار زيربنايى در وزارت دفاع وجود دارد. نمونه‌هايى از آنها عبارتند از : سيستم عامل Open BSD، لينوكس و سرويس‌دهنده‌هاى Apache و SendMail
•توسعه و توليد نرم‌افزار
•امنيت : چهل ابزار امنيتى در وزارت دفاع استفاده مى‌شود كه مى‌توان از Open BSD و لينوكس به عنوان Fire wall و بازرسى شبكه و نرم‌افزارهايى چون ACID, Snare, SARA كه براى يافتن آسيب‌پذيريهاى امنيتى شبكه و مراقبت براى تشخيص حمله به شبكه، به كار مى‌روند نام برد.
•تحقيقات : بيست ابزار نرم‌افزارى به عنوان ابزارهاى تحقيقاتى با كمك‌تحقيقاتى در وزارت دفاع در حال استفاده هستند. در اين گزارش از سيستم عامل لينوكس به همراه نرم‌افزار خوشه‌بندى Beowolf و نرم‌افزار condor به عنوان ابزارى مناسب براى تبديل كامپيوترهاى قديمى و ارزان به ابركامپيوترهاى بسيار كم‌هزينه نام برده شده است. ]9[
آفريقاى جنوبى : انجمن ملى مشاور در امور نوآورى با نام اقتصادى NACI در گزارشى به مقوله استفاده از نرم‌افزارها و توليد آنها و هزينه‌هاى ارزى كه از اين بابت از كشور خارج مى‌شود پرداخته است. در اين گزارش تأكيد شده كه هزينه نرم‌افزار، بار سنگينى را بر كشورهاى در حال توسعه مانند آفريقاى جنوبى مى‌گذارد و بايد سياست اين كشورها به گونه‌اى تغيير يابند كه ورود نرم‌افزارها با كمترين هزينه صورت پذيرد. در ادامه، زيرپاگذاشتن قوانين حق تكثير، انتخاب نامناسبى شمرده شده و به لزوم استفاده از نرم‌افزارهاى متن باز اشاره شده است . از اين طريق مى‌توان توليدات داخلى را جايگزين محصولات گران خارجى نمود. در اين گزارش مزاياى اصلى سيستمهاى متن باز بدين صورت عنوان شده است :
•كاهش هزينه‌ها و وابستگى كمتر به فناوريها و مهارتهاى وارداتى
•امكان استفاده از نرم‌افزارها براى همه افراد و ارگانها
•دسترسى همگانى به نرم‌افزار بدون نياز به هزينه مالكيت
•مانع كمتر براى ورود به بازار كه باعث مشاركت شركتهاى كوچكتر و درنتيجه افزايش مهارتهاى محلى مى‌گردد.
•شركت در شبكه جهانى توليد نرم‌افزار
يك نمونه عملى در آفريقاى جنوبى تبديل محيط گرافيكى KDE در لينوكس به محيط KDE با زبان بومى است. اين پياده‌سازى در سه ماه انجام شد كه نشان‌دهنده سادگى تبديل و اختصاصى كردن اينگونه نرم‌افزارهاست.
سه کشور چين، ژاپن و کره جنوبى، پروژه مشترکى براى توسعه گونه اى از سيستم عامل متن باز لينوکس تعريف کرده اند که سيستم عامل اصلى در اين سه کشور خواهد شد. اين کشورها استفاده از اين سيستم عامل در مدارس را شروع کرده و در حال تربيت نسلى آشنا به لينوکس مى باشند.
7- وضعيت و فعاليتهاى انجام شده در کشور
در كشور ما از دى ماه سال 1381 شوراى عالى انفورماتيك قراردادى را با مركز فناورى اطلاعات و ارتباطات پيشرفته شريف براى فارسى سازى لينوكس منعقد كرده است که با مديريت اين مركز تاكنون عقد قرارداد پروژه‌هاى ذيل انجام شده است :
مرحله اول :
•الگوريتم دوجهته اتصال و يونى كد با هدف فراهم كردن كتابخانه‌اى از توابع به منظور تسهيل پياده‌سازى الگوريتم دوجهته و اتصال يونى كد.
•مرتب‌سازى، جستجو و شرايط محلى فارسى با هدف مشخص كردن نيازمنديهاى دقيق مرتب‌سازى فارسى به علت عدم وجود استاندارد ملى، بر اساس لغت‌نامه‌ها و مراجع ديگر.
•تقويم فارسى با هدف استخراج الگوريتم تقويم تاريخ جلالى و تحويل تاريخها براى كاربرد در لينوكس
•فونت مرجع فارسى و فونت open type
•صفحه كليد فارسى با هدف رفع اشكالات صفحه كليد فارسى در سيستم عامل لينوكس
•لوح فشرده نمايش لينوكس فارسى با قابليت راه‌اندازى از لوح فشرده بدون آسيب‌رسانى با سيستم عامل موجود كاربر با هدف فرهنگ‌سازی.
مرحله دوم :
•پشتيبانى يونى كد فارسى در glibc (كتابخانه اصلى مربوط به زبان c در لينوكس)
•پشتيبانى يونى كد فارسى در Mozilla (مرروگر، مخدوم پست الكترونيك، دفترچه آدرس)
•پشتيبانى يونى كد فارسى در Mysql (بانك اطلاعاتى)
•پشتيبانى يونى كد فارسى در Postgerlsql (بانك اطلاعاتى)
•پشتيبانى زبان فارسى در IMP (خادم پست الكترونيك مبتنى بر وب)
•پشتيبانى زبان فارسى در aspell (غلط‌ياب واژگان فارسى)
•تحليل و تعريف ملزومات واسط كاربرى گرافيكى (GUI) فارسى
•تهيه واژه نامه مرجع براى ترجمه محيط لينوكس
يكى از مراكز فعال ديگر در اين عرصه، مركز امنيت شبكه شريف است كه با همكارى گروه امنيت شبكه مركز تحقيقات مخابرات ايران، اولين همايش سيستم عامل و امنيت را برگزار نمودند. در اين طرح مخصوصاً در قسمت رويكرد و تجربه سايركشورها از دستاورد تحقيقات اين مركز استفاده شده است.
8- راهبردها و راهكارهاى دولت در ايران
در بررسى چالشها و تهديدهاى ناشى از فقدان يك سيستم عامل مناسب در كشور گزينه‌ها و راه‌حلهاى موجود و تجربه ساير كشورها در مواجه با اين چالشها، مشخص گرديد كه رويكرد سيستم عامل متن باز (لينوكس) كه كد برنامه‌هاى آن به رايگان قابل دسترسى است، روشى است كه با توجه به گرانى نرم‌افزارهاى تجارى و كاهش ضريب امنيتى آنها، با كمترين زمان و هزينه، امكان بومى‌سازى و فارسى‌سازى استاندارد سيستم عامل و حفظ استقلال و امنيت رايانه‌اى كشور را فراهم مى‌سازد.
عزم دولت بر اين است كه لينوكس و نرم‌افزارهاى متن باز را جايگزين ويندوز و نرم‌افزارهاى تحت آن نمايد. مراحل جايگزينى به شرح ذيل پيشنهاد مى‌شود :
الف ـ جايگزينى نرم‌افزار مديريت و راهبرى شبكه لينوكس در سرورها: برترى ويژگيهاو توانمنديهاى سيستم عامل لينوكس و يونيكس در حوزه سرورها كاملا مشخص است به گونه اى كه سازمانها و شركتهايى كه نياز به نگهدارى و تبادل اطلاعات انبوه داده ها يا سرعت و كارايى قابل توجهى دارند، اين خانواده از سيستم عامل را براى سرورها انتخاب مى كنند. به عنوان نمونه مى توان به استفاده از لينوكس به عنوان سيستم عامل سرور پايگاه جستجوى google در اينترنت و سيستم عامل اصلى بانك اطلاعاتى Oracle اشاره كرد.
آمارها و اطلاعات موجود نيز نشان مى دهد كه سيستم عامل سرور لينوكس و يونيكس با در اختيار داشتن 47% از سهم سرورها در سال 2002 ميلادى رتبه اول را به خود اختصاص داده و پيش بينى ها نشان مى دهد كه اين رتبه با سهم 51 % در سال 2007 ميلادى حفظ خواهد شد. اين در حاليست كه سهم بازار سيستم عامل سرور ويندوز از 28% در سال 2002 ميلادى به 34% در سال 2007 ميلادى خواهد رسيد. به عبارت ديگر روندها نشان مى دهد كه سيستم عامل اصلى و پيشرو در حوزه سرورها، خانواده لينوكس خواهد بود.
تغيير سيستم عامل سرورها از ويندوز و ناول به لينوكس در سازمانهاى دولتى در سه مرحله مى‌تواند انجام شود:
مرحله اول: آموزش كليه كارشناسان شبكه سازمانهاى دولتى
مرحله دوم: مهاجرت سريع از ويندوز به لينوكس (در نرم‌افزارهايى كه در مدت محدود مى‌توانند تبديل شوند).
مرحله سوم: مهاجرت برنامه‌ريزى شده از ويندوز به لينوكس (در نرم‌افزارهايى كه نياز به بازنويس مجدد برنامه دارند).
ب ـ جايگزينى سيستم عامل لينوكس در كامپيوتركاربران : براى اجراى اين مرحله مناسب است كه فرايند جايگزينى سيستم عامل لينوكس در سرورها انجام شده و از طرف ديگر توزيع كارآمد، پايدار و فارسى‌سازى شده مناسبى در اختيار باشد.
براى ترويج و فرهنگ‌سازى مراحل فوق انجام اقدامات ذيل از طرف دولت پيشنهاد مى‌شود :
1-سمينارهاى ترويجى و برگزارى مسابقات دانش‌آموزى و دانشجويى در حوزه لينوكس
2-آموزش كارشناسان فناورى اطلاعات دولت براى مديريت و راهبرى لينوكس و برخوردارى اين كارشناسان از مزاياى آموزشى مصوب
3-آموزش كاربرى لينوكس بر اساس استاندارد ICDL براى كاركنان دولت و دانش‌آموزان مدارس
4-تهيه ابزارها و نرم‌افزارهاى تبديل( براى مهاجرت سريعتر و راحت‌تر به لينوكس) و در دسترس بودن آخرين و بهترين نسخه سيستم عامل لينوكس فارسى
5-صدور بخشنامه براى نصب لينوكس در سرورهاى جديد، مبتنى بر لينوكس بودن قراردادهاى جديد نرم‌افزارى و مشخص كردن مهلت براى تبديل نرم‌افزارهاى موجود به نرم‌افزارهاى مبتنى بر لينوكس.
6-حمايت از ايجاد و رشد مراكز توسعه نرم‌افزارى لينوكس در دانشگاههاى فنى و مهندسى
7-حمايت از نهادهاى پشتيبان لينوكس در كشور
8-عقد قرارداد توليد نرم‌افزارهاى اصلى مورد نياز مبتنى بر لينوكس توسط سازمان مديريت شامل نرم‌افزارهاى مالى و حسابدارى، دبيرخانه، انبار، اموال و منابع انسانى (گزينش، آموزش، ارزيابى، كارگزينى، رفاه بيمه و امور درمانى، بازنشستگى)
9-توسعه سيستم عاملهاى خاص منظوره مبتنى بر هسته لينوكس فارسى (ازجمله: سيستم عاملهاى موجود در بانكدارى، فروشگاهها، موبايل و موارد مشابه).
8- جمع‌بندى و نتيجه‌گيرى
ترديدى نيست كه سيستم عامل لينوكس كه با توجه به نيازهاى امنيتى و شرايط كشور تهيه و بومى شده باشد، راه‌حل مواجهه با چالشهاى اقتصادى و امنيتى مربوط به فقدان يك سيستم عامل مناسب در كشور است. حداكثر سه سال فرصت وجود دارد كه جايگزينى اين سيستم عامل در سطح دولت بطور كامل انجام شود. هدفگيرى اصلى تبديل سرورها به لينوكس است كه امنيت و پايدارى قابل اتكايى را ايجاد خواهد كردو هدفگيرى بعدى تبديل كامپيوتر كاربران است. براى اينكه اين تغيير به صورتى منطقى و طبيعى اتفاق بيفتد، لازم است ابتدا اطلاع‌رسانى، فرهنگ‌سازى و آموزش لازم صورت پذيرفته و سپس با قوانين و مقررات و ايجاد نهادهاى لازم و پشتيبان، قطعيت يابد.
9- منابع و مآخذ :
1- سيدعلى اكرمى‌فر "راهبردهاى توسعه سيستم عامل بومى در كشور" مجموعه مقالات همايش سيستم عامل و امنيت، دى‌ماه 1382
2- "سند راهبردى توسعه فناورى اطلاعات و ارتباطات كشور" ، وزارت پست، تلگراف و تلفن، مركز تحقيقات مخابرات، بهمن 1381
3- [ برای مشاهده لینک ، لطفا با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
4- رسول جليلى، على هادوى، روح‌اله آل‌شيخ، "مرورى بر رويكرد كشورهاى دنيا به پديده متن باز" مجموعه مقالات همايش سيستم عامل و امنيت ، دى ماه 1382
5- [ برای مشاهده لینک ، لطفا با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
6- "سيستم عامل ايده‌آل ملى" سرمقاله ماهنامه افق لينوكس، مركز ارتباطات و فناورى اطلاعات پيشرفته شريف، تير 1383
7- "open source software use within UK government", July 2002/office of the e-envoy, [ برای مشاهده لینک ، لطفا با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
8- Defence Information systems Agency, "open source within DoD Request for comment" Aug 2002, [ برای مشاهده لینک ، لطفا با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] disa.mil/pao/opensource.html
9- "use of Free/open source software in the us. Department of Defence, “version 1.2.02/Nov.2002, the MITRE Corporation.